Rekabeti bozmanın sonuçları

Hangi etkenlerle olursa olsun, rekabeti bozmanın tek dürtüsü vardır: belli bir zaman diliminde kárları artırmak. Birkaç şirketin bir araya gelip fiyatı belirlemesi de, çeşitli yollardan piyasaya yeni girişleri engellemek de, sonuçta, piyasadaki oyuncuların karlarını artırması (ya da zararı asgaride tutmak) için yapılır.

O halde, rekabetin neden ve nasıl bozulduğunu tespit etmek kadar bozulan rekabet sonucunda elde edilen faydanın da boyutlarını hesaplayabilmek önemlidir. Rekabetin neden ve nasıl bozulduğunu tespit etmek göreli olarak daha kolaydır. Ama, bozulan rekabetin toplumsal zararını ya da şirketlere sağladığı faydayı hesaplayabilmek o denli kolay değildir. Ama, yapılamayacak bir analiz de değildir.

TAZMİNAT

Bir insanın sakat kalması nedeniyle tazmin edilmesi konusunda baş vurulan yöntem sakat kalanın çalışma hayatı boyunca kaybedeceği gelirin tespitidir. Örneğin, bir doktorun sakat kalması nedeniyle hak edeceği tazminat miktarı bir işçinin aynı sakatlık dolayısıyla alacağı tazminattan çok yüksektir.

Rekabetin bozulmasının sonuçları da benzer bir yaklaşımla ele alınmak zorundadır. Birkaç şirketin bir araya gelerek fiyat tespit etmesi yoluyla elde edilecek ek kár çok düşük olabilir, hatta hiç kár olmayabilir. Buna karşılık, piyasadaki şirketlerin piyasaya yeni girişleri önlemeleri sonucunda elde ettikleri ek karlar çok yüksek olabilir. Ortak fiyat tespitini belirlemek göreli olarak kolaydır. Dolayısıyla, bu şirketleri cezalandırmak da kolaydır.

Çok daha zararlı olabilecek piyasaya yeni girişleri önleme eylemi hiç tespit edilmeyebilir. Tespit edilebildiğinde de, cezasız kalabilir. Örneğin, çoğu kez, piyasada çalışan şirketlerin büyüklüğü piyasaya yeni girişleri engelleyen etkenlerden biridir. Ama, açık bir rekabet-dışı uygulama tespit edilemediğinde, piyasaya girişin dolaylı engellenmesi uygulamacıları rahatsız etmeyebilir.

CAYDIRICILIK

Böylesine karışık bir konuda rekabeti bozanlara verilen parasal cezaların, neden oldukları zararlara (ya da elde ettikleri ek kárlara) paralel verilmesi hem ekonomik olarak daha anlamlıdır hem de bu işe niyetli olanları caydırıcı niteliktedir. Sonuçta, rekabeti bozma yoluyla hedeflenen ek karları kaybetme olasılığı çok artırılmaktadır.

Buna karşılık, ciro üzerinden alınan parasal cezalar rekabeti bozma yoluyla elde edilecek ek karlardan çok daha düşük olabilir. Rekabeti bozmaya çalışanları caydırmaz. Aksi olduğunda ise, rekabeti bozanın piyasa dışına itilmesi söz konusu olabilir. O da, kendi başına rekabeti bozan bir unsur haline gelir. Her cezada olduğu gibi, amaç, rekabeti bozanın cezalandırılması kadar, bu işe niyetlenenlerin caydırılması da olmalıdır.

Bütün bunları yapabilmek için, önce rekabeti bozan uygulamaları çok iyi tespit edebilmeliyiz. Daha sonra da, rekabeti bozan uygulamaların bozana sağladığı ek faydaları iyi hesaplayabilmeliyiz. Konu zor olduğu için uygulaması da kolay değildir.