Siz hâlâ annenizin iktisat analizlerini mi kullanıyorsunuz

Bu büyük değişimin başrol oyuncuları ABD ve Çin’dir.�

* * *

1. Çin, 1 milyar 300 milyonluk nüfusuna iş alanı açmak için iktisadın en temel kanunu kullandı: “Fiyatı düşen malın, talebi artar.” Çin, insanının emeğini, sanayi malı halinde “ete kemiğe büründürüp” ihraç etti. İhracatı hem brüt hem de katma değer olarak arttı.

2. Eğer yerli doğal kaynak ihraç edilmiyorsa, ihraç edilen şey, aslında madde değil katma değerdir. Katma değerin de en az dörtte üçü emektir. Bunun bilincinde olan Çin’de, işsizlere, kendi ülkelerinde yabancılar iş vermiş oldu.

3. Çin’in uyguladığı bu politikanın öncüsü Japonya’dır. Zaten son yüzyıl içinde, Dünya’nın iktisadi gelişmişlik sıralamasında yukarıya çıkmış ülkelerin hemen hepsi Pasifik bölgesindedir. Hepsinin hocası da Japonya’dır. Ekonomik politikaları da “ihracatla büyüme”dir. İthal bağımlısı Türkiye’nin sırası ise aşağı düşmüştür. �

4. On yıl öncesine kadar “cari açık” vermek, bu yüzden önce devalüasyon krizine girip ardından paçayı “devalüasyon-enflasyon” sarmalına kaptırmak, sarmaldan kurtulmak için ele muhtaç olmak (yani IMF’den para dilenmek) “borç-kolik” üçüncü dünya ülkelerine has bir kronik hastalıktı.

5. “Borç-kolik” ülkelerin ulusal para birimi, Çetin Altan’ın benzetmesiyle sadece belli bir iş hanında geçen “çaycı markası” gibiydi. Dünyada geçmezdi.

6. Cari fazla veren gelişmiş ülkelerin parası tüm dünyada geçerdi. Bulunması zordu ve onlara “döviz” (hard currency) denirdi. ABD Doları bunların başında gelirdi.

7. Son on beş yılda ABD, cari açık veren ülkelerin başına oturdu. Toplam 8 trilyon dolara yakın cari açık verdi. Dolayısıyla dolar kıtlığı kalmadı. Yakında İrlanda Yunanistan, İspanya yüzünden Euro da zebil olacaktır.�

8. Dolar bolluğu sayesinde, başta Brezilya olmak üzere müflis Arjantin dâhil tüm Latin Amerika ve Doğu Avrupa ülkeleri ekonomilerini toparladı. Döviz sorunu kalktı. Türkiye de rüzgârı arkadan aldı, epey mesafe kat etti.

* * *

Her şey çok iyi gidiyormuş gibi dururken 2008’in sonunda cari açık şampiyonu ABD’de kriz patladı. ABD krizi, küresel para dolar yüzünden küreselleşti. Alınan radikal önlemler (para şırıngalama ve bütçe açıklı canlandırma paketleri) sayesinde krizin arazları şimdilik azaldı. Pek tabii bu süreçte “bütçe açığı”, “para arzı” ve “faiz” oranlarının alt veya üst sınırları anlamsızlaştı. Kafayı ona göre ayarlamak gerek.

Son Söz: Olağanüstü hal, olağan dışı önlemleri olağanlaştırır.