Uzun yaşamın sırları

Kimler daha uzun, daha sağlıklı, daha mutlu yaşıyor? Bu sorunun cevabını verebilmek için çeşitli faktörlere göz atmak gerekiyor: Aile geçmişi, sağlık (kilo, beslenme alışkanlıkları, sigara, düzenli egzersiz, alkol), eğitim, kişilik ve yaşam tarzı.
İstatistiklere bakıldığında kadınların ve erkeklerin yaşam sürelerinin birbirinden farklı olduğu, kadınların daha uzun yaşadığı görülüyor. Çünkü genellikle solunum sistemi kanseri (sigara içimiyle alakalı), motorlu araç kazaları, siroz, amfizem ve koroner kalp hastalığına erkeklerde daha fazla rastlanıyor.
Yaşam beklentisi, belirli bir yılda doğan bir insanın yaşayabileceği ortalama yıl sayısıdır. Örneğin ABD’de bugün doğan kişilerin ortalama yaşam beklentisi 78 yıldır (kadınlar için 80.7 ve erkekler için 75.4 yıl). Peki sizin 100 yaşına kadar yaşama olasılığınız nedir?
Doğu Çin Denizi’ndeki Okinawa adasında yaşam beklentisi dünyadaki en yüksek rakam olan 81.2 yıldır. Ayrıca bütün dünyadaki yerleşimler karşılaştırıldığında, 100 yaşına gelmiş kişilerin sayısı en fazla bu adada yer almaktadır.
Bu durum birçok bilim insanının dikkatini çekmiş. Willcox ve arkadaşları, Okinawa adasındaki bu insanların yaşam tarzını incelemiş ve uzun yaşamın 2007 yılında yayınladıkları araştırmada sırrı şöyle açıklamışlar:
İyi besleniyorlar: Okinawalılar, yoğunlukla tahıl, balık ve sebzelerden oluşan, az miktarda et, yumurta ve süt ürünleri içeren oldukça sağlıklı gıdalarla beslenirler. Okinawalıların kanserden ölme riski Japon ve Amerikalılara göre çok daha düşüktür.
Stresleri az: Okinawa’da yaşam tarzı daha az stresli ve tasasız, rahat bir yaşam tarzıdır.
Birbirlerine karşı ilgililer: Okinawalılar, birbirlerini gözetir ve yaşlılarını yalnız bırakmaz, ihmal etmezler. Yaşlılar yardıma ihtiyaç duyduklarında komşularına başvurmaktan çekinmezler.
Hareketliler: Okinawa’da yaşlıların çoğu çalışma hayatına devam etmektedir. Bunun yanında yürüyüş yapar ve bahçelerinde çalışırlar.
Maneviyata önem veriyorlar: Okinawa’da pek çok yaşlı hayatlarının anlamını manevi dünyada bulur. Sık sık ibadet ederler, zihinlerini stres ve sorunlardan bu şekilde arındırdıklarına inanırlar.

UZUN DEĞİL, KALİTELİ YAŞAMAK ÖNEMLİ
Yaşlılar için hedef uzun yaşamak değil, kaliteli, hayatın tadını çıkararak yaşamak. Bunun için birçok tavsiye var:
* Zihninizi sürekli olarak aktif tutun. Bulmaca çözmek, kağıt oyunları oynamak, kitap, gazete, dergi okumak faydalı olur.
* Düzenli egzersiz yapın. Egzersiz uzun ömürle bağlantılıdır. Kronik hastalıkların önlenmesine, bağışıklık sisteminin güçlenmesine ve birçok hastalığın (diyabet, yüksek tansiyon, obezite gibi) tedavisine katkıda bulunur. Vücudunuzdaki tüm hücreler gibi beyin hücrelerinizin de oksijene ihtiyacı vardır, egzersiz yapan yaşlıların bilgi işleme becerileri de iyileşir. Ayrıca, egzersiz yaşlıların depresyona girme olasılığını azaltmaktadır.
* Dinlenmek ve düzenli uyku çok önemli. Az uyku sadece hafızanıza zarar vermez, depresif ve gergin hissetmenize de neden olur.
* Stresi hayatınızdan çıkarmaya odaklanın. Araştırmalara göre, sürekli salgılanan stres hormonları sadece organlarınıza ve sinir sisteminize değil, beyindeki hücrelere de zarar verir ve bu da hafıza, algılama, öğrenme gibi beyin fonksiyonlarında gerilemeye neden olabilir.
* Kilonuza dikkat edin ve normal sınırlarda kalmaya çalışın. Fazla kilolar, diyabet, yüksek tansiyon, felç gibi problemlere yol açabilir.
* Sosyal olmaya gayret edin. Ailenizle veya arkadaşlarınızla mümkün oldukça zaman geçirin. Başkalarıyla zaman geçirdiğinizde hayatın iniş çıkışlarıyla baş etmek daha kolay olur. Sosyal bağları az yaşlıların, bunama, depresyon, kaygı bozukluğu gibi problemlerle daha sık karşı karşıya geldiği bulunmuştur.
* Yararlı bir şeyler yapmaya çalışın. Bir yerde gönüllü olarak görev alabilirsiniz, torunlarınıza bakabilirsiniz, sevdiklerinize bir şeyler örebilir, balkonunuzda, bahçenizde bitki, çiçek ekebilirsiniz.
* Fiziksel sağlığınızı ihmal etmeyin. Kontrollerinizi düzenli yaptırın, doktorunuzun tavsiyelerine uyun, ilaçlarınızı ciddiye alın.
* Ruhsal sağlığınızı da ihmal etmeyin. Eğer yoğun kaygı, stres, hayattan zevk alamama, keyifsizlik gibi ruhsal sıkıntılar yaşıyorsanız, psikologlardan yardım alabileceğinizi unutmayın. Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre, depresif belirtilere sahip yaşlıların yüzde 80’i maalesef tedavi almamaktadır. Yalnız yaşayan, eşini kaybetmiş ve sağlığı bozulmuş erkeklerde intihar olasılığı çok yüksektir. Oysa ilaç ve psikoterapinin birlikte uygulanması depresif şikayetlerde önemli iyileşmeler sağlamıştır.

Uzun ömürlü olup olmayacağınızı merak ediyorsanız, Santrock’un (2011) “Yaşam Boyu Gelişim, Gelişim Psikolojisi” kitabında yer alan yaşam beklentisi kılavuzuna bir göz atabilirsiniz. Bu sorulara cevap vererek yaşam beklentinizi hesaplarken, uzun ömür için yapılması gerekenler konusunda da fikir sahibi olabilirsiniz.

Yaşam beklentisi testi

Yaşam beklentisi testi, uzun ömürlü olup olmayacağınızı tahmin edebilmeniz için taslak bir kılavuz niteliğindedir. Temel yaşam beklentisi erkekler için 75, kadınlar için ise 81’dir. İlk başa temel yaşam beklentinizi yazın. 50’li ya da 60’lı yaşlarda iseniz, dayanıklı bir kişi olduğunuzu zaten kanıtlamış olmanız nedeniyle bu temel rakama 10 yıl daha ekleyin. 60 yaşın üzerinde ve hâlâ aktifseniz iki yıl daha ekleyebilirsiniz.
Her bir maddenin size ne kadar uygun olduğuna karar verin, uygun yıl sayısını temel yaşam beklentinizden ekleyin ya da çıkarın.

1- Aile geçmişi:
- Büyükanne ya da büyükbabalarınızdan ikisi veya fazlası 80 yaşına kadar ya da daha fazla yaşadıysa beş yıl ekleyin.
- Ebeveyn, büyükanne ya da büyükbaba, kız veya erkek kardeşlerinizden biri 50 yaşından önce kalp krizi ya da inme nedeniyle öldüyse dört yıl çıkarın.
- Herhangi biri 60 yaşından önce bu hastalıklardan öldüyse iki yıl çıkarın.
- Ebeveynler ya da büyükanne ve büyükbabalar arasında diyabet, tiroit bozukluğu, meme kanseri, sindirim sistemi kanseri, astım veya kronik bronşit vakasının her biri için üç yıl çıkarın.

2- Medeni durum:
- Evli iseniz dört yıl ekleyin.
- 25 yaşın üzerinde iseniz ve evli değilseniz evli olmadığınız her 10 yıl için, bir yıl çıkarın.

3- Ekonomik durum:
- Aile geliriniz yılda 120 bin TL üzerinde ise iki yıl ekleyin.
- Yaşamınızın büyük bir kısmını yoksul geçirdiyseniz üç yıl çıkarın.

4- Fiziksel yapı:
- Her 5 kilo fazlanız için bir yıl çıkarın.
- Bel çevrenizin göğüs çevrenizi geçtiği her 2.5 santim için iki yıl çıkarın.
- 40 yaşın üzerinde iseniz ve fazla kilonuz yoksa üç yıl ekleyin.

5- Egzersiz:
- Düzenli ve orta düzeyde egzersiz yapıyorsanız (haftada üç gün koşmak, yürümek) üç yıl ekleyin.
- Düzenli ve sıkı bir şekilde egzersiz yapıyorsanız (haftada üç gün uzun mesafe koşmak) beş yıl ekleyin.
- Oturarak çalışıyorsanız üç yıl çıkarın.
- İşiniz aktif ise üç yıl ekleyin.

6- Alkol:
- Hafif sayılabilecek kadar alkol tüketiyorsanız (günde bir ile üç içki), iki yıl ekleyin.
- Ağır sayılabilecek kadar alkol tüketiyorsanız (günde dört içkiden fazla) beş ila 10 yıl çıkarın.
- Hiç içki içmiyorsanız bir yıl çıkarın.

7- Sigara:
- Günde iki paket ya da daha fazla sigara içiyorsanız sekiz yıl çıkarın.
- Günde bir ila iki paket sigara içiyorsanız iki yıl çıkarın.
- Günde bir paketten az sigara içiyorsanız iki yıl çıkarın.
- Düzenli olarak pipo ya da puro içiyorsanız iki yıl çıkarın.

8- Karakter:
- Makul ve pratik bir insansanız iki yıl ekleyin.
- Saldırgan, gergin ve rekabetçi bir insansanız iki yıl çıkarın.
- Temelde mutlu ve yaşamınızdan memnunsunuz, mutluluğunuzun derecesine göre bir ila beş yıl ekleyin.
- Genellikle mutsuz ve endişeli iseniz ve kendinizi çoğunlukla suçlu hissediyorsanız, mutsuzluğun derecesine göre bir ila beş yıl çıkarın.

9- Eğitim:
- Liseye kadar okumadıysanız iki yıl çıkarın.
- Liseden sonra eğitiminize dört yıl devam ettiyseniz bir yıl ekleyin.
- Liseden sonra eğitiminize beş yıl ya da daha fazla devam ettiyseniz üç yıl ekleyin.

10- Çevre:
- Yaşamınızın büyük bir kısmını kırsal bir çevrede geçirdiyseniz dört yıl ekleyin.
- Yaşamınızın büyük bir kısmını kentsel bir çevrede geçirdiyseniz iki yıl çıkarın.

11- Uyku:
- Günde dokuz saatten daha fazla uyuyorsanız beş yıl çıkarın.

12- Sıcaklık:
- Evinizin ısısı sürekli olarak 20 derece veya altındaysa iki yıl ekleyin.

13- Sağlık bakımı:
- Düzenli olarak tıbbi kontrolden geçiyor ve diş bakımı yaptırıyorsanız üç yıl ekleyin.
- Sıklıkla hasta oluyorsanız iki yıl çıkarın.