Çocuklar hangi yaşta ne izlemeli

Danışan: Oğlum ve kızım çok televizyon seyrediyor ve bilgisayarda çok fazla vakit geçiriyor. Ne yapsam engel olamıyorum. Aslında bir tek çizgi filme izin veriyorum, o da zararlı mı?
- Dr. Başak: Maalesef bu konuda yanlış bir inanış var. Çizgi film olunca çocuk rahatça seyredebilir diye düşünüyoruz, oysa birçok çizgi filmde çok fazla şiddet ve uygun olmayan konular var. Bilimsel araştırmalar, şiddet içerikli programlar seyreden, oyunları oynayan çocukların daha agresif olduğunu ispatladı. Sürekli kavga, dövüş seyreden bir çocuk için bunların hepsi bir süre sonra normal olarak algılanıyor ve kendi davranışlarına da yansıyor.
Danışan: Çizgi filme de izin vermezsem ne seyredecekler?
- Dr. Başak: Çocuklar için yapılmış kaliteli TV programları, bilgisayar oyunları da var.
Danışan: Kaliteli olduğunu nasıl anlayacağız?
- Dr. Başak: Çocukların izlediği her program, oynadığı her oyun onların sosyal, duygusal ve zihinsel gelişimini ciddi şekilde etikler. Bu nedenle karşısına oturdukları program veya oyun, gelişimlerine katkıda bulunacak nitelikte olmalıdır. Olumlu şeyler öğrenebilmelidir. Örneğin birçok kaliteli program çocuklara alfabeyi, renkleri, etik kuralları, sosyal davranışları öğretir. Eğer çocuklarınız televizyon seyrederken veya bilgisayarda oyun oynarken olumlu bir şey öğrenmiyorsa, TV ve bilgisayar önünde geçirdiği zamanı kısıtlamalısınız.

2 YAŞ ÖNCESİNE ÖNERİLMİYOR

Danışan: Yeğenim 14 aylık. O da hep TV karşısında. O yaşta bir çocuk da TV’den bir şey öğrenebilir mi?
- Dr. Başak: Amerikan Pediatri Akademisi, 2 yaşından küçük çocukların TV izlememesi gerektiğini söylüyor. 2 yaşından büyük çocukların ise en fazla bir-iki saat, sadece kaliteli program izlemelerini öneriyorlar.
Danışan: Peki seyrettiği şeyin yaşına uygun olup olmadığını nasıl anlayabilirim?
- Dr. Başak: Bunun için belirlenmiş kriterler var. Birçok program, özellikle sinema filmleri, izlemek için uygun yaşı afişlerinde belirtmek zorunda. Çocuklarınızın seyrettiği her program onun zihinsel, psikolojik ve sosyal gelişimine katkıda bulunabilmeli, bunun için de yaşına uygun olmalı. Diyelim harika bir belgesel izliyorsunuz ve çocuğunuzun da ilgisini çekeceğini umarak yanınıza çağırıyorsunuz. Ama anlatım dili, içeriği çocuğunuzun yaşına uygun değilse, çocuğunuz bir süre sonra sıkılır. Her çocuğun algı, dikkat, öğrenme kapasitesi ve ilgisi farklıdır, bununla beraber çocukların sosyal (arkadaşlık kurma, iletişime geçme), zihinsel (öğrenme, okuma, algılama), duygusal (duygularını ifade etme, kontrol etme) ve fiziksel (ellerini, parmaklarını kullanma, koşma vs.) gelişim aşamalarını ve yaşlarına göre ihtiyaçlarının genel hatlarını bilmek size yol gösterici olabilir.

PROGRAM SEÇİMİNİ NASIL YAPACAKSINIZ

4-5 yaşlarında çocuklar: Bu yaşlarda okula hazırlık niteliğinde, alfabeyi, sayı saymayı, renkleri öğreten programlar seyredebilir. Zamanı algılayamazlar ve saati kullanmayı henüz beceremezler, bu nedenle yetişkinlerin onların TV izleme saatlerini takip etmeleri gerekir.
TV kullanmayı, kanalları değiştirmeyi öğrenmiş olabilirler, onları çok fazla yalnız bırakmamalısınız, çünkü hiç ummadığınız bir anda hiç ummadığınız bir kanalı seyrediyor bulabilirsiniz. Dillerinin geliştikleri bir yaştır, bu nedenle her duyduklarını kaparlar. İzlediği programda kullanılan dili beğenmiyorsanız, hemen değiştirmelisiniz.
6-7 yaşlarında çocuklar: Bu yaşlarda arkadaşlıklar gelişmeye başlar. TV’den aldıkları doğru mesajlar sosyalleşmelerine katkıda bulunabilir. Paylaşmak, adil olmak, hayal kırıklıkları ve “yaramaz” çocuklarla baş etmek gibi konuları, programlardan öğrenebilirler. Problemleri şiddetle çözen karakterlerin olduğu programlardan da yanlış mesajlar alabilirler.
Bu yaşlarda denge, el-kol koordinasyonu, motor becerileri gelişmekte olduğu için, fiziksel aktiviteler çok önemlidir, daha çok gelişmelerini sağlar. Yani ne kadar çok fiziksel aktivite yaparsa o kadar iyi.
İnterneti, TV’yi kendi başlarına kullanabilirler ve hiç uygun olmayan görüntülerle karşı karşıya gelebilirler. Bu nedenle yetişkinlerin sürekli denetimi çok önemlidir.
8-9 yaşlarında çocuklar: Bu yaşlarda daha karmaşık hikayeleri izleyebilir ve anlayabilirler. TV ve internet kullanımında iyice ustalaşmış olmalarına rağmen zararlardan kendilerini koruyabilecek olgunlukta değildirler. Örneğin, sosyal medya bu yaş için uygun değildir, çünkü yapabilecekleri yorumların, paylaşımların hem kendilerine hem de başkalarına zararlı olabileceğini henüz kavrayamaz, sınırları belirleyemezler.
Şiddet içeren filmler, oyunlar ilgilerini çekebilir ama bu yaş için uygun değildir... Sık yapılan hatalardan biri de erkek çocukların bu tip programları seyretmelerine izin vermektir. Bazı anne-babalar oğullarının bunları seyrederek kendilerini korumayı öğreneceklerini sanıyor. Oysa hiçbir bilimsel araştırma bunun erkek çocuklara faydalı olduğunu göstermiyor, tam tersine davranış problemlerine, gece uykularının bozulmasına, duygusal sıkıntılar yaşamasına yol açıyor. Kız erkek fark etmez. Çocuk çocuktur!
Onlarla seyrettikleri, okudukları üzerine konuşmalı ve edindikleri bilgileri denetlemelisiniz.
10-11 yaşlarında çocuklar: Bu yaşlarda soyut düşünebilmeyi, daha karmaşık hikayeleri takip etmeyi becerebilirler. Sosyalleşme, popüler olma, arkadaşlara benzeme, uyum sağlama önemlidir. Aile ile daha az zaman geçirme ihtiyacı duyarlar.
Bazılarında ergenlik başlayabilir. Bu onların bedenlerinin daha farkında olmalarına, olumsuz duygular yaşamalarına yol açabilir. Kendilerini TV karakterleri ile sürekli karşılaştırabilir, eksik hissedebilirler. Bu dönemde özgüvenlerinin gelişimi için anne-babaların desteği önemlidir.
Kişiliklerini şekillendirdikleri bu yaşlarda, filmlerdeki karakterlerin tavırları, tutumları, davranışları, duygulanımları, hayatla baş etme şekilleri onları olumlu veya olumsuz etkileyebilir. Onlara bu açıdan faydalı olabilecek birçok film önerebilir ve hatta beraber izleyebilirsiniz.
Telefon, mesajlaşma, internet, TV kullanımında ustalaşmışlardır ama sınırları olmalıdır. Özellikle sosyal medya bu yaş için hâlâ çok uygun olmayabilir. Bilgisayar, odalarında olmamalıdır ve kullanırken gözetim altında bulunmalıdırlar.

Mahremiyeti konuşun

12-13 yaşlarında çocuklar: Ergenliğin ilk yıllarına girmiş olan bu çocuklar ayrılık, hayal kırıklığı, haksızlık, adalet, ölüm gibi daha karmaşık psikolojik konuları algılayabilirler. Sınırlarını zorlamak, daha fazla şiddet, cinsellik, korku içeren filmler izlemek isteyebilirler. Bunu, arkadaşlarının arasında bir nevi statü kazanmak için de yapıyor olabilirler. Kendilerini baskı altında hissetmemeleri için onlara destek olmaya çalışın. Sosyal ve duygusal gelişimlerine katkıda bulunacak filmler, programlar tavsiye edebilirsiniz.
Bu yaşlarda arkadaşlık, görünüm, popüler olma, gruba ait olma, kız-erkek ilişkileri daha da önemli olur. İzlenmek istenen programlar bu konulara yönelik merakı, ilgiyi gidermek, yeni şeyler öğrenmek için olabilir. Cinsellik keşfedilmeye başlanır. TV, internet, telefon kullanımında güvenlik, mahremiyet konuları sık sık konuşulmalıdır.