Yüzbaşı Seláhattin ile Yüzbaşı Cemil karşı karşıya

İlhan Selçuk'un Yüzbaşı Seláhattin'in Romanı'nın kahramanı Yüzbaşı Seláhattin ile Kemal Tahir'in Yorgun Savaşçı'sının kahramanı Cehennem Yüzbaşı Cemil'e gönderme yaparak.

Başlığı çok beğendim.

Şunu sorabilirsiniz, koskoca Kurtuluş Savaşı romanları bu iki kahramana indirgenebilir mi?

Ne var ki her zaman bu dönemi anlatan kitaplar arasında, en çok sözü edilen, en çok tartışılan bu iki kitaptır. Sıradan bir okura sorsanız mutlaka bu iki romanın adını anar.

Mürşit Balabanlılar'ın seçtiği romancılar şöyle sıralanıyor:

Halide Edip Adıvar, Peyami Safa, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Aka Gündüz, Reşat Nuri Güntekin, Mehmet Rauf, Mithat Cemal Kuntay, Kemal Tahir, İlhan Tarus, Samim Kocagöz, Tarık Buğra, Attilá İlhan, Hasan İzzettin Dinamo, Ahmet Hamdi Tanpınar, Talip Apaydın, İlhan Selçuk.

Mürşit Balabanlılar, 'Sunuş'ta şöyle diyor:

‘‘Türk Romanında Kurtuluş Savaşı işte bu kaybolmuş ya da üzerinde yeterince durulmamış örnekleri toplu halde tanıtmak ve incelemek amacıyla hazırlandı.’’

Ömer Türkeş'in Genel Bakış'ıyla başlıyor inceleme kitabı, gene Türkeş'in 'Yeni Bir Dönem, Yeni Bir Milli Mücadele' yazısıyla bitiyor.

Mürşit Balabanlılar'ın hazırladığı kitapta şöyle bir sıralama uygulanmış.

Önce romancının, romanının/romanlarının özeti, özetlerin çoğu Behçet Necatigil'in Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü'nden alınmış.

Onu değişik eleştirmenlerin kitap üzerine yazıları takip ediyor.

Böylece okur, Kurtuluş Savaşı romanlarının önemlilerini tanıyor, eleştirmenlerin düşüncelerini de kitap aracılığıyla öğreniyor.

Sanırım bunları okuduktan sonra, bugün Kurtuluş Savaşı romanlarının neden yazılmadığı sorusunun yanıtını arayabilirsiniz.

Ayrıca birçok Kurtuluş Savaşı romanının bugün kitapçılarda neden bulunmadığının cevabının da verilmesi gerekiyor.

Edebiyatçılar, öğretmenler, öğrenciler için iyi, derli toplu bir inceleme, başvuru kaynak kitabı.


KİTAPTAN


Bu iki yüzbaşı birbirine benzer


Hemen vurgulamak gerekir ki, Kemal Tahir, bu sınıfın iç dünyasını, kültürel zenginliğini, yaşantılarını Yahya Kemal'ler, Abdülhak Şinasi Hisar'lar, Ahmet Hamdi Tanpınar'lar ölçüsünde bilmekten, tanımaktan ve betimlemekten uzak.

Kemal Tahir'in kırsal kesimi anlatan romanları da içinde olmak üzere, bütün eserlerinde tarih perspektifi vardır. Ancak özellikle iki romanında, tarihe ve gerçeğe uygunluk sorunları öne çıkar. Bunlardan biri, Osmanlı'nın kuruluşunu anlattığı Devlet Ana, diğeri de bir bakıma cumhuriyetin kuruluşuna giden süreci anlattığı Yorgun Savaşçı romanı.

(...) Kemal Tahir anlatısı, ne tam anlamıyla eleştirel gerçekçi, ne tam sosyalist gerçekçi, ne tam 'millici'dir. Eleştirel gerçekçi değildir, çünkü romanlarına 'sübjektif niyet'ler sızar, çoğu kez de yön verir. Sosyalist gerçekçi değildir, çünkü akımın 'rahle-i tedris'inden geçmiş olsa da, kimi motiflerini kullansa da, arada göndermeler yapsa da, artık bu anlayışın dayandığı temel güçlere dönük değildir. 'Bize özgü' roman anlayışını da -çok istediği halde- tam olarak gerçekleştiremez, hem mimarisiyle ve söylemiyle türünü kendisi 'Batılı' olduğu için, hem yazarın kendisinde belli yaşantı ve kültür eksiklikleri olduğu için. Bu açıdan sözgelimi Ahmet Hamdi Tanpınar'ın ondan çok daha başarılı olduğunu söylemek gerek.

Kemal Tahir, bu sorunları yeterince çözemediği için aydınlanma sonrasının tarihe bakışının göreli nesnelliği ile edebiyatta gerçekçi akımların göreli nesnelliği arasındaki dengeyi tam olarak kuramıyor.

(...) Yüzbaşı Cemil ve Yüzbaşı Selahattin ise, dış görünüşlerinin yanı sıra, kişilik olarak da, gösterdikleri tepkilerle de birbirlerine benzerler, ikiz gibidirler. Yazar, gerçek bir kişilik olan Yüzbaşı Selahattin'i model olarak almış, ama iç dünyasına özgürce eğilebilmek ve ona biliminden farklı kimi edimler yükleyebilmek için kurmaca kişilik Cemil'i üretmiştir. Gerçek hayatta Yüzbaşı Selahattin'in yapmış olduğu kimi işler ve görevler, romanda iki yüzbaşı arasında paylaştırılır, hatta bu durum kimi bölümlerde zorlama bir durum bile alır. Teğmen Faruk ise, onların biraz daha genç ve deneyimsiz kopyasıdır.

(Tarih, Roman ve Kemal Tahir, Tahir Abacı)


Ufuk açıcı bir kitap


Kuvayı Milliyecileri, tarih kitaplarında yer tutan anlatımlarla değil, romanlarda öne çıkan, gözler önüne serilen yanlarıyla almak bizi, çok daha çarpıcı, ilginç sonuçlara götürebilir. İşte İlhan Selçuk'un Yüzbaşı Selahattin'in Romanı adlı yapıtı, bu anlamda ufuk açıcı bir konum sergiliyor. Peki Yüzbaşı Selahattin'in Romanı, roman mı?

İlhan Selçuk'un 'Önsöz'de belirttiğine göre kitap Yüzbaşı Selahattin Yurtoğlu'nun anılarından oluşuyor. Roman değil de anı; iyi de roman mı anı mı? İlhan Selçuk şöyle diyor:

‘‘Okurken ve incelerken gördüm ki, Yüzbaşı'nın hayatı bir roman. Gerçi her insanın hayatı bir romandır. Ama, Yüzbaşı'nın hayatı, yakın tarihimizin birinci derecede önemli olayları içinde yaşanmış bir roman.’’ ...

Bu nedenle Yüzbaşı Selahattin'in Romanı, anılan romanlardan ayrıldığı için değil, tersine, onlara örnek oluşturduğu için büyük önem taşıyor.

(...) Mustafa Şerif Onaran, Türk Dil Kurumu'nca yayımlanan Türk Dili dergisinin ‘‘Türk Romanında Kurtuluş Savaşı Özel Sayısı’’nda (Temmuz 1976) Kemal Tahir'in Yorgun Savaşçı adlı romanına odakladığı yazısında, romanın kahramanı Cemil'den kalkarak şunları söylüyor:

‘‘Yüzbaşı Selahattin de Cemil'e benzer. Belki gerçekte Cemil yoktur. Cemil, çoğu yönleri Selahattin'e benzeyen düşsü bir roman kahramanıdır. (...) Romancının, sağlam belgelere dayansa bile, bütün tiplerini yaşamış kişilerden seçmesi gerekmez. Önemli olan yaşamış kişi izlenimi verecek biçimde çizilmiş olmasıdır.’’

Demek ki Onaran da, İlhan Selçuk'un Yüzbaşı Selahattin'in Romanı adlı yapıtını bu bölüme alabileceğimizi gösteriyor bize.

(Yüzbaşı Selahattin'in Romanı, Sadık Aslankara)


DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ


Bir İmzanın Peşinden Haluk OralDünya Kitapları

Horla ve Diğer Fantastik Hikáyeler Guy De MaupassantOğlak Yayınları

Üsküdar Zaman Aynasında Alim KahramanKaknüs Yayınları

Federico Sanchez’in Özyaşamöyküsü Jorge Semprunİletişim Zenci KalınızCihat Burak YKY