İstanbul’u Selim İleri’den okumak

İstanbul gibi bir kenti, seslerinden binalarına, tanınmış yüzlerinden edebiyattaki yansımasına, plastik sanatlardaki görüntüsünden zengin kültür yapısına kadar bütün yönleriyle yazmadan, doğru anlatıldığı kanısına varmak bir yazar için aldatıcı bir duygudur. Hele onun önemli unsurlarını, örneğin edebiyatını/edebiyatçılarını, ressamlarını ihmal ederseniz renksiz, kokusuz satırlar çıkar ortaya.
İstanbul’un her semti Bizans’tan Osmanlı’ya ve nihayet Cumhuriyet’in ilk yıllarından bugüne değişik yaşama biçimlerini sunar bize.
O yüzdendir İstanbul’u yazmak hiç kolay olmadığı gibi, maharet ister!
Her kenti, o kentte yaşayan yazarın iyi yazabileceği zannına kapılırız. Oysa gerçek anlamda ‘iyi’ yazabilmesi için sadece anıların bireyselliğinde değil, önemli, yazı ardı edilmeyecek bilgilerin, okumaların da yer alması gerekir. Bu, hem okuyacağımız kitabın içeriğini lezzetlendirir hem anlatımı güçlendirir hem de sürekli elimizin altında olması gereken bir müracaat kitabı olmasını sağlar.
Selim İleri’nin İstanbul kitapları deminden beri saydığım bütün nitelikleri barındıran kitaplardır. Hem edebiyat olarak hem gerçek bir kılavuz kitap olarak eksiksizdir. Bize İstanbul’u İstanbul yapan tüm unsurları gösterir. Evin içinden çıkar Boğaz’a, oradan bir duvardaki tabloya, kitaplıktaki bir kitaba o kitabın içindeki bir bölümden o bölümde anlatılan semte ve o semti anlatan yazara uzanır.
Selim İleri’nin İstanbul’a dair kitaplarının yenisi İstanbul Mayısta Bir Akşamdı adını taşıyor.
İyi bir kitap, çağrışımlar silsilesine kapağından çağırır bizi, kapaktaki akordeon çalan kadın illüstrasyonu, Çiçek Pazarı ya da Balık Pazarı diye adlandırılan pasajdaki Anahit Hanım’dır. Pasaja gidenlerin belleğindeki unutulmaz portrelerden biridir.
Selim İleri’nin anılarla bezeli her kitabını merakla okumamın edebî nedenleri yanında kişisel bir merakım da vardır. Yılların dostluğu içinde edebiyat dünyasına, edebiyatçılara, ortak dostlara ait birçok anımız var. Elbette bu kitapta da bazılarını okuyacaksınız.
Benim her kitapta, okumaya odaklandığım bölüm/bölümler bulunur.
Söylemeye gerek yok, bunlar, edebiyata/edebiyatçıya değgin olanlardır.
İstanbul’un Romanları bölümünde Refik Halid’in kitapları, özellikle İstanbul üzerine yazdıkları konusundaki yargılara, edebiyat tarihçisi de geçmişi bilen bir eleştirmen de iyi bir okur da mührünü basacaktır.
Çok okunmayan, çok fazla bilinmeyen iyi kitapları da okumamız için alçakgönüllü öneriler getirir bize Selim İleri. Çünkü onun amacı, edebî vefa duygusunun eşliğinde, değerli ama ilgi yoksunu kitapların da gündeme getirilmesine vesile olmaktır.
‘Unutulmayanlar’ başlığı bence klasik bir Selim İleri sözüdür, çünkü tarihin unutkanlığına direnmesi gereken kişileri, eserleri yazar. ‘İstanbul’da Edebiyat’ bölümünü sindirerek okudum, bazılarına yeniden dönme gereği hissettim.
‘Nasıl çalışıyorlardı?’ bölümünde yazarların çalışma yerleri, mekânlarını yazmış. Bazı yazarların yazma tercihlerini bilmek ilgi çekici ama benim için pek belirleyici özellik taşımıyor, biraz Ataç’tan yanayım ben.
‘Aşk ve Kara Sevda Romanları’, bahsinde Selim İleri’nin söylediklerinde çok özgün ve değişik tespitler olduğunu belirtmeyi gereksiz görürüm. Zamanın aşk anlayışı, çağrışımıyla bugünün anlayışı arasındaki fark, o romanları okunmaz kılan nedenlerin başında gelir. Sevgili dostum, onları yeniden okutmak, yaşatmak için büyük çabalar harcamış ama bu niyetini gerçekleştirememişti.
Selim İleri’nin kitabında Mutfaktan bölümü olmasa şaşırırdım. Başka kitaplarda da böyle bir içerik yoksa eksiktir, bilesiniz! Ruhun gıdasıyla bedenin gıdasını hep örtüştürür.
Bu kitap aynı zamanda iyi bir İstanbul rehberi sayılmalıdır. İstanbul’un ne olduğunu öğrettiği kadar, İstanbul’u yazmanın ne demek olduğunu da gösteriyor. (İstanbul Mayısta Bir Akşamdı, Selim İleri, Everest Yayınları)

Doğan Hızlan’ın seçtikleri

Can Gürses
En Güzel
Günlerini Demek Bensiz Yaşadın
Doğan Kitap

Necati Göksel
Hayat
Askıda
Altın Kitaplar

Münire Kevser Baş
Çocuk ve Allah’ın
Poetikasının İzinde
Grafiker

Ian McEwan
Bir Parmak Bal
YKY