İlhan Koman’ın yaşamı ve sanatı: ‘Çelebi bir korsandı’

İlhan Koman’la tanışmış, birkaç kez de sohbet etmiştim. Necmi Sönmez’in hazırladığı ‘İlhan Koman Sözlüğü’ sadece bir büyük heykeltraşın değil, Türkiye’de heykelin, heykeltıraşın da seyir defterini veriyor. Sönmez, Koman’ın Türkiye’de başlayıp Stockholm’de noktalanan yaşamını, sanatını ayrıntılarıyla bize sözlük düzeninde aktarıyor. Kitapta Türkiye’den Stockholm’e gidişin bütün aşamalarını okuyabilirsiniz. Ünlü ‘Akdeniz’ heykelini Yapı Kredi Kültür Merkezi’nin Galatasaray’daki binasında, rölyeflerini de Anıtkabir’de görebilirsiniz.

Sönmez, sanatçıyı şöyle tanıtıyor:

“17 Haziran 2021’de 100. doğum gününü kutladığımız İlhan Koman, geliştirdiği deneyleriyle, heykel, matematik, statik, alternatif enerji üretimi gibi alanlarda ‘değiştirilemez ya da tartışılamaz gibi görünen kuramlara meydan okuyarak’ çağdaş Türk ve İsveç sanatında eşi benzeri görülmemiş eserler üretti. Onun yeni, farklı ve beklenmeyecek kadar cesaretli çalışmaları Edirne, İstanbul, Paris, Brüksel ve Stockholm kentlerinde geçen yaşamıyla birleştiğinde sanatsal ve bilimsel açıdan örnek bir hayat ortaya çıkmaktadır.”

Kitaptaki önemli bölümlerden biri de ‘Akdeniz’ heykelinin yapılış ve yerleştirme öyküsü. Bakın nasıl anlatıyor: “Ben de o heykelde (Akdeniz) böyle bir sinetik yanılgıdan istifade ederek, dalgalardan teşekkül eden, dalgaların meydana getirmeye çalıştığı bir ilaheyi, mabudeyi sembol olarak aldım.”

İlhan Koman Sözlüğü
Necmi Sönmez
Doğan Kitap

‘SANAT NEDİR’ DERSENİZ...

Koman’ın sanatı üzerine düşüncelerinden: “Sanat yapıtında görmeyi beklediğim içerik, son halkası yeni geleni karşılamak için hep açık olan bir zincirin parçası olmalıdır. Tıpkı bilim kavramları gibi. Velhasıl, diğeri içine alan bir sanat yapabilmeyi isterdim.”

İlhan Koman’ın Stockholm’de birçok Türk dostu vardı. Türkiye’deki askeri darbelerden ülkeyi terketmek zorunda kalan yazarlar, sanatçılar orada samimi bir ortam yarattılar. Ailesinin kurduğu ‘İlhan Koman Kültür ve Sanat Vakfı’ çalışmalarını sürdürüyor. Uzun süre içinde yaşadığı Hulda adlı teknedeki buluşmaların fotoğrafları yaşamına dair ilgi çekici görüntüleri oluşturuyor. Ailesini, arkadaşlarını, meslektaşlarını biyografileriyle, sanatı üzerine bilgilerle bu çalışmanın içinde bulabilirsiniz.

Sanatçının aramızdan ayrılışından sonra Oktay Rifat bir şiir yazmıştı: “Koman Stockholm’de / Bir teknede yaşıyordu / Çelebi bir korsandı o / fora ediyor bütün yelkenlerini / demir alıp engine süzülüyordu / evcil kadırgasıyla her akşam / bir gül yağmuruna tutuyordu / tunç toplarıyla İsveç kıyılarını / yürekli bir kaptandı o.”

Koman kitapta, sanat nedir sorusunu da yanıtlıyor: “Bir nesnenin sanat olması için ne olması gerekir dersen, has, öz, gerçek olması derim. Sanatta tek ölçü budur. Sanatın kopya, özenti, taklit olmayan, kendi kendine bir olay olması gerekir. Bu küçük veya büyük olur, obje de, eşya da olur, figüratif veya non-figüratif de olur. Bütün sorun, tek ve gerçek olmasıdır.”

Büyük bir ustanın yaşamı, sanatı üzerine önemli bir çalışma. Heykel ve heykeltıraş üzerine çok şey öğreneceksiniz.