Aşk ölmez dönüşür

Reşat Nuri Güntekin'in Çalıkuşu'nu.

Aşkın da direncin de, genç kız idealinin de, Türkiye sevgisinin de, aşkın ölmeyip bin kutsal meslekte yücelişinin de emsalsiz romanıdır.

Çalıkuşu'nu hala okumadınızsa, özellikle genç kızsanız, sizin bir yanınız eksiktir, kendinizi anlamakta size yol gösterecek tek kitap da Çalıkuşu'dur.

Bir cumhuriyet kızının duyarlığı da, inancı da bu romanı modern klasiklerimiz arasına yüceltmiştir.

Bir aşkın tutsağı olup, hüznün adasında yaşayacağına Feride, genç kızlara örnek olmayı seçmiştir.

Aşağıdaki satırlar, Feride'nin karakterini ne güzel anlatır: 'Romanlar mahzun insanı; omuzları çökmüş, gözleri sönmüş, hareketsiz ve sessiz bir insan diye, yani daha açıkcası bir miskin şeklinde tasvir ederler. Bende daima bunun aksi olmuştur. Ne zaman derin bir üzüntüye kapılsam gözlerim parlar, tavır ve hareketlerim neşelenir, içim içime sığmaz olur. Dünyayı hiçe sayıyormuşum gibi kahkahalarla gülerim, türlü gevezelik ve delilikler yaparım. Bununla beraber, öyle sanıyorum ki yakın kimsesi ve başkalarına açılmaya kabiliyeti olmayan insanlar için bu daha iyi bir şeydir.'

Feride, neden örnek bir kahramandır. Aşkın bireyselliğiyle, görevin toplumsallığını karıştırmayan bir irade örneğidir.

Çağların, icatların, keşiflerin değiştirmediği tek kavramın aşk olduğunu ve bunun da Türk edebiyatında en başarılı örneğinin Çalıkuşu olduğunu bir kez daha hatarlatayım mı?

Bugün toplumda, sesi kısılmış, kişiliği bastırılmaş kadınların mücadelesi yapılıyor. Bazan buna Feminizm diyoruz, bazan kadın kişiliği.

Hatta bir dostumun anımsatmasıyla challenge (meydan okuma) kavramını kişiliğinin ekseni yapanlar, ilk çıkışın, tavırlarının ilk kahramanının Feride yani Çalıkuşu olduğunu unutmasınlar.

Feride bir aşk kırgınıdır, düğün günü gelen bir mektup üzerine her şeyi bırakıp gider, öğretmen olarak Anadolu'nun bütün kentlerini dolaşır durur. Anadolu'da öğretmenlik yapmanın zorluğunu, sıkıntısını bir genç kızın direnci, inancı kırar.

Büyük kahramanların eskimediğini, hep canlılığını, okunurluğunu koruduğunu göreceksiniz Çalıkuşu'nda.

Belki içinizden bazıları, biz bu kitabı okuduk, filmini seyrettik, dizisini gördük, diyeceksiniz.

Yetersiz bir okumama gerekçesi bu.

Çünkü bugün de hala yaşadığını, bugün de Güneydoğu’da böyle öğretmen kahramanlar bulunduğunu anlayacaksınız, iyi romanın güncelliğini hiç bir zaman kaybetmediğini farkedeceksiniz.

Kamran'ın Avrupa'da bir aşkı olduğunu öğrenince içine kapanıp küsmez ve o gece kararını verir: 'Dolabımın bir köşesinde, kırmızı kurdelesiyle, ağır ağır solup sararmaktan başka bir şeye yaramayacak zannettiğim diplomam gözümde bir ehemmiyet almıştı. Bütün ümidim, pek makbul olduğunu söyledikleri bu káğıt parçasındaydı. Onun sayesinde Anadolu vilayetlerinden birinde bir hocalık alacak, bütün hayatımı çoluk çocuk arasında, şen ve mesut geçirecektim.'

Öylesine gerçekçi, sevgiyle yazılmış Anadolu'dan insan manazaraları vardır ki, hala bu romana bizi şevkle bağlar.

Hüzün, sevgi, dostluk Anadolu ortamında başkadır.

Bir İstanbul kızının gözünden, kaleminden anlatılanlar çok daha ilgi çekici kılmaktadır bu gözlemleri.

İnsan aşkını anlatan bir bölüm:

'Vakitsiz ve haksız bir mihnete uğramış bütün çocuklar gibi, Munise'de de büyük bir insan hali var. Benim daha bir iki aydan beri anlamaya başladığım bazı şeyleri, o çoktan öğrenmiş.'

İstanbul'u terketmiş bir İstanbullu kızın bu notlarını okurken Ferit Edgü'nün O'sunu anınsadım: 'Bu bulanık, durgun gözlü, karanlık ruhlu çocuklarda biraz düşünce, bir parça yaşamak zevki uyandırdığımı hissedince seviniyorum.'

Doktorun Feride'ye söylediği söz, bir vecize değerini taşıyor: ‘Şahsını değil, nev'ini tanırım kızım, nev'ini. Hatta, maalesef yeryüzünde çok azalmaya başlayan nev'ini.'

Çalıkuşu'nun yazıldığı tarih 1922, üzerinden seksen yıl geçmiş.

Ertuğrul Özkök'ün katıldığım bir yargısını alacağım buraya: 'Her genç Türk kızının içinde bir Çalıkuşu Feride, her genç Türk erkeğinin içinde bir Enver Paşa ateşi yanar.'

Evet Çalıkuşu ateşi sönmesin.


DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ


Hıçkırık Kerime Nadir Doğan

Aşk Şiirleri Antolojisi Der.:Metin Celál Alfa

Aşk Şiirleri Antolojisi Günel Altıntaş Seçme Kitaplar

Sevimli Bir Aşk Hikáyesi C. Bukowski Parantez

Aşk Mektupları Simone de Beauvoir Gendaş