Tasarım manipülasyonu: Çerezleri kabul et

Artık ziyaret ettiğimiz web sitelerinin büyük çoğunluğu bizi açılır bir pencere ile karşılıyor. Burada ‘Çerezleri kabul et’ seçeneği ile çevrimiçi gizlilik yasalarına göre, web sitelerinin tarama oturumları arasında bizimle ilgili bilgilerin tutulması için onay alınıyor. ‘Temel çerezleri kabul et’ ve ‘Tüm çerezleri kabul et’ şeklinde iki seçenek bulunsa da internet sitelerinin büyük birçoğu manipülasyon yaparak kullanıcıları ‘tüm çerezleri kabul et’ seçeneğine tıklamaya yöneltiyor. Bunda kullanıcıları yönlendirmek için yapılan karanlık tasarımlar, farklı arayüzler etkili oluyor.

Çerez afişleri, karanlık tasarımın en belirgin şekli olmaya devam ediyor. Dikkatli bakıldığında "Tümünü kabul et" butonunun nasıl büyük ve belirgin vurgulandığını fark edeceksiniz. Bu buton, bir web sitesine vardıktan sadece saniyeler içinde imleci kendine çekiyor. Bununla birlikte, daha az göze çarpan "seçimleri onayla" veya "ayarları yönet" gibi gizliliğimizi koruyan düğmeler, daha fazla zaman alan tıklamalarla bizi korkutuyor.

E-ticaret siteleri de sıklıkla karanlık desenler kullanıyor. Örneğin; almak istediğiniz rekabetçi fiyatlı bir ürün bulduğunuzu varsayalım. Bir hesap oluşturuyorsunuz, ürün özelliklerinizi seçiyorsunuz, teslimat detaylarını giriyorsunuz, ödeme sayfasına tıklıyorsunuz ve teslimat dahil nihai maliyetin, ilk başta düşündüğünüzden gizemli bir şekilde daha yüksek olduğunu görüyorsunuz. Elbette bu "gizli maliyetler" tesadüfi değil. Tasarımcı, aynı işlemi başka bir web sitesinde tekrarlamak için daha fazla zaman harcamak yerine "sipariş" seçeneğine basacağınızı düşünüyor. Çoğunlukla bu düşüncede haklı da oluyor diyebiliriz.

Uygulama tasarımı

Kullanıcıları ticari kazanç için manipüle etmek sadece web sitelerinde kullanılmıyor. Şu anda Google Play mağazasındaki Android uygulamalarının yüzde 95'inden fazlasını indirmek ve kullanmak ücretsiz. Bu uygulamaları oluşturmak; tasarımcılar, geliştiriciler, sanatçılar ve test uzmanlarından oluşan ekipler gerektiren pahalı bir iş. Ancak tasarımcılar, "ücretsiz" uygulamalarına bağımlı olduğumuzda bu yatırımı telafi edeceklerini biliyorlar ve bunu karanlık tasarım kullanarak yapıyorlar. Bu uygulamalarda kullanıcılar, reklamları izlemek zorunda kalıyor ve sıklıkla oyunun bir parçası gibi görünen gizli reklamlarla karşılaşıyorlar.

Karanlık tasarımın etkileri

Karanlık tasarım, zamanımız, paramız, kişisel verilerimiz ve rızamızla ilgili kararlarımızı etkilemek için kullanılıyor. Ancak karanlık kalıpların nasıl çalıştığına ve neyi başarmayı umduklarına dair eleştirel bir anlayış, onların hilelerini tespit etmemize ve üstesinden gelmemize yardımcı olabilir. Çerez afişleri can sıkıcı ve çoğu zaman sahtekâr olsa da, tasarımı gereği giderek daha fazla manipülatif hale gelen çevrimiçi bir ekosistemin daha geniş etkilerini göz önünde bulundurmamız gerekiyor. “Çerezleri kabul et” demeden önce hepimizin bir kez daha düşünmesi gerekiyor.