İşte öncü kadınlar

Geçtiğimiz hafta uzun süredir üzerinde çalıştığım ve İzmir Ticaret Borsası desteğiyle hazırladığım ‘Ege’nin Öncü Kadınları’ adlı belgeselin ilk gösterimi yapıldı. Bu belgeselde adı geçen kadınlarımız, eğitimleri ve cesaretle verdikleri mücadeleleri sayesinde mesleklerinde en iyi noktaya gelmiş hatta çoğu Türkiye’de alanlarında ilkleri başararak öncü olmuş kadınlar. Öncü olmakla kalmamış arkalarından gelen birçok kadına da ilham kaynağı olmuşlar.

Bu çalışmayı yapmamdaki amaç, bu kadınlarımızın hangi zorlu şartlardan geçerek öncü olabildikleri, önlerine çıkan engellere rağmen kendilerine olan inançları ve eğitimle beslenmiş özgüvenleri sayesinde neler başarabildiklerini anlatabilmekti...
İtiraf etmeliyim, özellikle vefat etmiş kadınlarımız ile ilgili bilgileri derlemek kolay olmadı. Uzun bir dönem araştırma yapmakla geçti. Bu süreçte, ülkemizdeki arşiv sisteminin ne kadar zayıf olduğunu anladım. Tüm bilgileri, bulabildiğim her kaynaktan doğrulatmaya çalıştım. Yine de eksik veya yanlış bir bilgi varsa şimdiden affola...
Yakında kitaba da dönüştüreceğim bu çalışmanın tüm kadınlarımıza yol gösteren, ufuk açan, cesaret veren bir kaynak olması en büyük arzum.
Bir başka arzum da bu kitaba yenilerini ekleyebileceğim ‘Öncü Kadınlar’ımızın artması...

GÜL ESİN HANIM

Türkiye’nin İlk Kadın Muhtarı

Türkiye’de kadınlara seçme ve seçilme hakkının, ilk defa 1930’da belediye seçimleri ile verilmesinin ardından, 12 Kasım 1933’te Aydın’ın Çine ilçesine bağlı Demircidere Köyü’nde yapılan seçimler sonucu Gül Hanım ülkenin ‘İlk Kadın Muhtarı’ oldu. Muhtar olmasının ardından kahvehanelerde kumar oynamayı yasaklayan Gül Esin, kız kaçırma olaylarını önlemiş ve nikah işlerini düzene sokarak da büyük başarı elde etmiş.

BENAL NEVZAD ARIMAN

İlk Kadın Milletvekillerinden

1903’te İzmir’de doğdu. İzmirli gazeteci-şair ve İzmir’in ilk Türk avukatı Tevfik Nevzad Bey´in kızıdır. T.B.M.M. 5’inci Dönem seçimleri 8 Şubat 1935’te yapıldı ve Benal Nevzad da Atatürk’ün isteğiyle İzmir’den milletvekili seçildi ve Meclis’e giren ilk İzmirli kadın oldu.

FERİHA SANERK

İlk Kadın Emniyet Müdürü

İzmir’de 1 Temmuz 1923’te doğan Feriha Sanerk 1945’te Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi’ne giren ilk kız öğrenci oldu. 4 yıl boyunca okulun tek kız öğrencisi olan Sanerk, Kaymakamlık kursuna girip kazandı, ancak kadın olduğu için ataması yapılmadı. Emniyetin açtığı ilk dedektiflik kursunu birincilikle bitirmiş. Ancak yine kadın olduğu için emniyet müdürü olamayacağı bildirildi. Hukuki mücadele başlatan Feriha Sanerk, bunu kazanarak 1953’te Danıştay kararıyla Türkiye’nin ‘İlk Kadın Emniyet Müdürü’ oldu.

MAZLUME YÜCE

İlk Kadın Noter

İzmir doğumlu Mazlume Yüce, henüz okul yıllarında üstün hitabet gücü, saygılı, dürüst tavırlarıyla dikkat çekti. Ankara Hukuk Fakültesi’ni bitirip Ankara Barosu’na giren ilk avukat ve 1954’de ise Anadolu’nun ‘İlk Kadın Noter’i olan Mazlume Yüce, ayrıca Ülküspor Futbol Kulübü’nün Yönetim Kurulu Başkanlığı’nı yaparak Türkiye’de ‘İlk Kadın Futbol Kulübü Başkanı’ olmuştur. 1961’de İzmir’de kurulan Adalet Partisi’nin kuruluş tüzüğünü yazan kişi olan Yüce, oğlu Uğur, kızı Nilgün ve eşi ile uzun yıllar Bayraklı’da yaşadı...

DİLHAN ERYURT

NASA’da görev alan İlk Bilim Kadını

1926’da İzmir’de doğdu. İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü’nden mezun oldu. ABD’ye giderek NASA’ya bağlı Goddard Uzay Araştırma Enstitüsü’nde tek kadın astronom olarak görev aldı. Aya ilk iniş için yaptığı başarılı çalışmalar nedeniyle 1969’da Apollo Başarı Ödülü ile ödüllendirildi. 1973’te ODTÜ Fizik Bölümü’ne dönerek astrofizik ana bilim dalını kurdu. 1977’de TÜBİTAK Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü’nü aldı.

YILDIZ ERUÇMAN

Türkiye’nin İlk Kadın Paraşütçüsü

İzmir Cumaovalı Yıldız Eruçman, önce Türk Hava Kurumu İzmir Şubesi Başkanlığı’na, ardından Güzelyalı’daki Hava Üssü Komutanı Şefik Çakmak’a başvurarak havacı olmak isteğini bildirmişse de olumlu bir sonuç alamamıştı. Çünkü askeri okullara kız öğrenci alınmıyordu. Daha sonra, Ankara’da THK’na bağlı açılan Türk Kuşu Havacılık Okulu’na katıldı ve 1935 Eylül’ünde paraşütle atlayan ilk kadın oldu. O zamanlar en tehlikeli meslek minare işçiliği kabul edildiğinden Türk Hava Kurumu’ndan minare işçisi olarak emekli oldu.

AYŞE MAYDA

Türkiye’nin İlk Kadın Ortodontisti

1916’da İzmir Kemeraltı, Beyler Sokağı yakınındaki, Salepçioğlu Camisi’nin arkasındaki karanlık sokakta doğan Ayşe Mayda, Amerikan Koleji’nin ardından İstanbul Üniversitesi’nin o günkü adıyla “Diş Tababeti Mektebi”ni bitirir. 1945’te İzmir’de İkinci Beyler Sokağı’ndaki ilk muayenehanesini açar. Ayşe Mayda, Dünya Ortodontistler Rehberine adı yazılan ilk Türk olur. Türkiye’de ilk pantolon diktiren ve giyen, ilk araba kullanan kadınlardandır. Çok sayıda derneğin kuruculuğunu yapmış, eğitim ve sağlığın gelişmesi adına bağışlarda bulunmuştur.

FİLİZ ECZACIBAŞI SARPER

Avrupa Festivaller Birliği İlk Türk Üyesi

İzmir Amerikan Koleji’ni bitirdikten sonra, Londra Collage of Choreology Yüksek Bölümü’nü bitiren Filiz Eczacıbaşı Sarper, yurda döndükten sonra İstanbul Devlet Opera ve Balesi’nde sahnelenen Sait Sökmen’in “Kurban” adlı balesini Benesh Dans Notasyonu’na geçirerek Londra’daki Uluslararası Koreoloji Kütüphanesi’ne kaydettirdi. Eser, kütüphanenin ilk Türk eseri olup, Sarper’e “A.I.Chor” unvanı kazandırdı. İzmir Kültür Sanat ve Eğitim Vakfı’nın kurucuları arasında yer alan Sarper, Avrupa Festivaller Birliği’nin ilk Türk Yönetim Kurulu üyesidir.

IŞILAY SAYGIN

İlk Kadın Turizm ve Çevre Bakanı

Işılay Saygın 4 Nisan 1947’de İzmir Buca’da doğdu. Ege Üniversitesi Mimarlık Fakültesi mezunu olan Saygın, 1973-80 arasında, iki dönem Buca Belediye Başkanlığı yaptı. Daha sonra beş dönem İzmir milletvekilliği, 51. hükümet döneminde Devlet Bakanı ve 52. hükümet döneminde ‘İlk Kadın Çevre Bakanı’, 53. hükümet döneminde ‘İlk Kadın Turizm Bakanı’, 54. ve 55. hükümet döneminde ise yine Devlet Bakanı olarak görev yaptı. Birçok derneğin kurucusu ve destekleyicisidir.

IŞINSU KESTELLİ

İlk Kadın Borsa Başkanı

İzmir Amerikan Kız Lisesi, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü’nden mezun oldu. 2009’da İzmir Ticaret Borsası’nın Yönetim Kurulu Başkanlığı görevine seçilen Kestelli, 2013 yılı şubat ayındaki seçimlerde güvenoyu alarak tekrar aynı göreve getirildi. Türkiye’nin ‘İlk Kadın Ticaret Borsası Başkanı’ olan Işınsu Kestelli, Güney Afrikalı sivil toplum gönüllüsü Sarah Collins’in mucidi olduğu Wonderbag’in üretimi için bir şirket kurmuştur.

LALE AYTAMAN

İlk Kadın Vali

Ankara Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak Almanca dersler veren Lale Aytaman, 6 Temmuz 1991’de Muğla Valiliği görevine getirilmiş olup, ülkemizin Cumhuriyet tarihindeki ‘İlk Kadın Vali’sidir. Bu görevi 1995’e kadar sürdürmüştür. Muğla ilinde kadının el emeğinin değerlendirilmesi ve tütüne alternatif projeler getirilmesi kapsamında, geleneksel dokumacılığın korunması ve geliştirilmesi için Yeşilyurt modelini oluşturmuş ve “MELSA”yı (Muğla El Sanatları) kurmuş, Muğla Üniversitesi’nin kurulması, turizmin geliştirilmesi ve çevreye yönelik faaliyetleri ile öne çıkmıştır.

SEMA PEKDAŞ

İlk Kadın Baro Başkanı

Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitiren Sema Pekdaş, 1987’de İzmir Barosu’na üye oldu. 2010’da büyük oy farkıyla 102 yıllık tarihinde ‘İzmir Barosu’nun İlk Kadın Başkanı’ seçildi. 2012’de Baronun başkanlığına yeniden seçildi. Yönetimde bulunduğu süre boyunca, işçi hakları, kadın hakları, cezaevi koşullarının iyileştirilmesi, yargı sistemindeki hukuksuzlukların giderilmesi gibi alanlarda Türkiye gündemini etkileyen çalışmalar yürüttü. Şu an Konak Belediye Başkanı olarak topluma hizmet vermektedir.

FÜRUZAN İKİNCİOĞULLARI

İlk Kadın Danıştay Başkanı

4 Şubat 1933’ta Ödemiş’te doğmuştur. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden 1957’de mezun olmuştur. 1990’da Danıştay Altıncı Daire Başkanlığı’na, 30 Mart 1994 tarihinde Danıştay Başkanlığı’na seçilmiş ilk kadındır.

ZUHAL YORGANCIOĞLU

İlk Kadın Moda Tasarımcısı

1926 yılında İzmir Bayraklı’da doğdu. İlk, orta ve Cumhuriyet Kız Enstitüsü’nü bitirdikten sonra, Ankara Teknik Yüksek Okulu’ndan üstün başarı ile mezun oldu. Amerika’da Maryland Academy of Fine Arts’a devam etti. Bu azimli çalışmalarıyla, doğu ve batının sentezini zamanın Turizm Bakanı, merhum Nihat Kürşat tarafından tanıtma davamızda ‘Moda Elçisi’ olarak görevlendirildi. Bugüne kadar gelişmiş birçok ülkede yaptığı 100’ü aşkın defileyle yabancı basında dikkat çekici yayınlara konu olmuştur.

SAKİNE ÖZ

Manisa’nın İlk Kadın Milletvekili

Kula’nın Kenger Köyü’nde dünyaya geldi. Orta öğrenimini Salihli’de bitirdikten sonra Trakya Üniversitesi Mimarlık Mühendislik Fakültesi’nden mezun oldu. 12 Haziran 2011’deki seçimlerde Manisa Milletvekili seçilen Öz, ‘Manisa’nın İlk Kadın Milletvekili’dir. Ayrıca Meclis’te kadrolu çalışan ilk kadın şoförü işe alan milletvekilidir.