İstifa da değil, işten çıkarma da değil… Üçüncü yol: ‘İkale’

Çalışan istifa etmiyor, işveren işten çıkarmıyor, ‘Karşılıklı anlaşılarak iş sözleşmesi sonlanıyor.’ Bu üçüncü yöntemle de; yani ikale sözleşmesi imzalanarak da, çalışan ve işveren anlaşarak, iş sözleşmesine son verebiliyor.

Aslında İş Kanunu’nda ‘ikale’ sözleşmesinden bahsedilmiyor. Gelir Vergisi Kanunu’nda da (GVK) yakın bir zaman öncesine kadar ‘ikale’ geçmiyordu. (27.3.2018 tarihli Resmi Gazete ’de yayımlanan 7103 sayılı yasa ile GVK Md. 25 ve Md. 61’de artık ikaleden bahsediliyor) Uygulamada ise öteden beri işveren ve çalışan ikale sözleşmesi imzalayabiliyor.

İkale’de iki kritik konu var... İlki: İkale yoluyla iş sözleşmesi sonlandığında çalışana hangi ödemeler yapılacak? İkincisi: Ödenecek bu kalemlerden ne kadar vergi kesilecek?

Birinci konudan; yani ‘ikale sonucunda çalışana hangi tazminatların ödeneceği?’ konusundan başlayalım...

Yargı kararlarına göre; ikale sözleşmesiyle çalışana kıdem ve ihbar tazminatları ödense bile ilaveten  (ikale talebi de işverenden gelmişse) makul yarar içerecek bir tutarda ödeme yapılması da gerekiyor. Yakın tarihli bir kararda makul yarar şu şekilde belirtiliyor: “Fesih talebinin işverenden gelmesi durumunda makul yarar, davacı işçinin fesih sonrasında elde edeceği maddi değerler ile yerleşik içtihatlarımıza göre 4 aylık ücret tutarını karşılaması gerekmekte olup, ikale sözleşmesi ile davacıya 2 aylık ücret ödemesi yapılmış olup, makul yarar sağlanamadığı...” (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2017/23432, K. 2018/8361, T. 11.4.2018) 

Makul yarar aranmasının nedeni; çalışanın ikale sözleşmesi imzalamasıyla işsizlik sigortasından yararlanma hakkı da kalmıyor, iş güvencesi hükümlerinden (4-8 aylık ücret tutarında hesaplanan işe başlatmama tazminatı gibi) yararlanma hakkı da kalmıyor.

İş güvencesi hükümlerinden yararlanabilmek için; ‘çalışanın en az 6 aylık kıdemi olması’ ve ‘çalışılan işyerinde en az 30 işçinin çalışıyor olması’ gibi kriterler gerektiğini de ayrıca belirtelim. (İş Kanunu Md. 18) 

İkale talebi eğer işçiden gelmişse çalışana yalnız kıdem ve ihbar tazminatının ödenmesi yeterli görülebiliyor.  Yargıtay’ın 19 Mart 2018 tarihli kararında konu şu şekilde açıklanıyor: “İş yeri kayıtlarından yapılan bu ödemenin kıdem ve ihbar tazminatını karşılar nitelikte olduğunun anlaşıldığı, ikale teklifinin davacı işçiden gelmesi sebebiyle de, geçerlilik koşullarının oluştuğu tespit edildiğinden, ikale sözleşmesi yolu ile iş sözleşmesi sona eren davacı işçinin iş güvencesi hükümlerinden yararlanması söz konusu olmayacağından...” (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, E. 2018/505, K. 2018/5425)

İş sözleşmesi sonlanırken; çalışan için veya işveren için haklı neden söz konusu olduğunda tazminat ve diğer ödemelere ilişkin hesaplamaların ayrıca değerlendirmesi de gerekecektir. İkale de diğer bir önemli unsur da “işçinin iradesinin fesada uğratılmamış olması” yani baskı altında sözleşmenin imzalanmamış olması...

Şimdi ikale sözleşmesiyle yapılacak ödemelerin vergilendirilmesine bakalım...

Çalışanlara; işten ayrılma, emekli olma, dava açılmaması vb. nedenlerle karşılıklı sonlandırma sözleşmesi kapsamında iş kaybı tazminatı, iş sonu tazminatı, iş güvencesi tazminatı gibi ödemeler yapılabiliyor. Bu durumda; ödenecek -kıdem tazminatı dahil toplam tutarın- kıdem tazminatı tavanı kadar kısmı için gelir vergisi hesaplanmayacak.  İstisna olacak. Sayılan bu ödemeler toplamının istisnayı aşan kısmı-tutarı, ücret olarak gelir vergisine tabi tutulacak.

Yeni uygulamanın nasıl olacağını Maliye, Gelir Vergisi Genel Tebliği (Seri No: 303) ile açıkladı… Hesaplamaya ilişkin bir örnek de (Tebliğde geçen) aşağıda yer almakta. Tebliğdeki örnek 2018’in ilk 6 ayına ilişkin olduğundan ve hesaplamada ilk 6 aylık kıdem tazminatı tavanı (5.001,76TL)  dikkate alındığından, güncel kıdem tazminatı tavanı (5.434,42 TL) ayrıca dikkate alınmalı.

İKALE SÖZLEŞMESİ İÇİN VERGİ HESAPLAMA ÖRNEĞİ

Örnek : Ç A.Ş.’de 10 yıl süreyle çalıştıktan sonra 12/1/2018 tarihinde işten ayrılan Bay H’ye, işvereni tarafından 1475 sayılı Kanun uyarınca, kıdem tazminatına esas ücreti olan 3.000 TL üzerinden 30.000 TL kıdem tazminatı ile karşılıklı sonlandırma sözleşmesine (ikale) istinaden 50.000 TL iş güvencesi tazminatı olmak üzere toplam 80.000 TL ödeme yapılmıştır. 2/1/2018 tarihi itibariyle 657 sayılı Kanuna tabi en yüksek Devlet memuruna bir hizmet yılı için ödenecek azami emekli ikramiyesi tutarı 5.001,76 TL dir.

Bay H’ye yapılan 80.000 TL lik ödemenin gelir vergisinden istisna edilecek tutarı aşağıdaki gibi olacaktır.

Kıdem tazminatı tutarı 30.000,00 TL

İş güvencesi tazminatı 50.000,00 TL

Ödenen toplam tutar 80.000,00 TL

Vergiden istisna edilecek tutar (5.001,76x10=) 50.017,60 TL

Vergiye tabi tutar (80.000-50.017,60=) 29.982,40 TL