Gönüllü ve zorunlu BES’e giriş ve çıkış koşulları

Gönüllü BES, devletin de yüzde 25 desteğine rağmen yeterince katılım sağlayamadı. Daha da doğrusu; yurtiçi tasarruf oranındaki düşüklük, gönüllü BES’le giderilemeyince bu kez zorunlu BES geldi.

2017 Ocak ayından itibaren ‘zorunlu BES’ başladı. İlk başta ‘çalışan sayısı 1.000 ve üzeri olan işyeri çalışanları’ kapsama alındı. Çalışanların ücretlerinden zorunlu yüzde 3 kesinti yapıldı. Bu ay; 1 Nisan’dan itibaren 250 – 999 çalışanı bulunan işyerleri de zorunlu BES kapsamına dâhil oldu. Nisan maaşları bu işyerlerinde yüzde 3 BES kesintisi kadar daha az ödendi.

Kademeli olarak; 1 Temmuz’da (100 ile 249 çalışanı olanlar), 1 Ocak 2018’de (50-99 çalışanı olanlar), 1 Temmuz 2018’de (10-49 çalışanı olanlar) ve son olarak 1 Ocak 2019’da (5-9 çalışanı olanlar) yeni zorunlu BES katılımcıları da sisteme dâhil olacak.

BES’in dünü, bugünü ve yarını kısaca böyle...

Şimdi BES’in detaylarına ayrı başlıklar altında göz atalım...

Ödeme tutarı: 45 yaş altı çalışanların maaşlarından en düşük 53.32 lira, en yüksek ise 399.94 lira kesilip işveren tarafından emeklilik şirketine ödenecek. İşverenler yalnızca çalışanın net maaşından kesinti yapıp, ilgili fon hesabına ödeme yapmaya aracılık yapmakla görevli, ayrıca kendisine bir maliyet oluşmayacak. Yüzde 3’lük kesinti, çalışanın sigorta primine esas kazancı (SPEK) üzerinden hesaplanacak. Brüt ücretin yüzde 3’ü de denilebilir. Güncel de, asgari ücretli için (1.777,50 liranın yüzde 3’ü) 53.32 liraya denk geliyor. 5.000 lira brüt ücretli için 150 liraya denk gelen kesinti, en fazla 399.94 lira olabilecek. (SPEK tavanı güncelde 13.331,40 lira olduğundan, ücretleri bu tutarın üzerinde olanlar için en fazla 399.94 lira kesilebilecek.)

Ödeme zamanı: İşverenler; BES kesinti tutarını, ücretinin ödeme gününü takip eden işgünü emeklilik şirketine aktaracak. Süresinde aktarmayan veya hiç prim aktarmayan işveren, çalışanın birikiminde oluşacak parasal kayıptan sorumlu hale geliyor.

Denetim ve yaptırım: İşverenler yükümlülükleri bakımından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından denetlenecek. İşverenin düzenlemelere uymaması halinde, her bir ihlal için 100 lira idari para cezası öngörülüyor.

Daha yüksek prim ödenmesi: Çalışan, kendi isteğiyle maaşından yüzde 3’ü aşan oranda BES kesintisi yapılmasını da işvereninden isteyebilecek.

Çalışanın cayma hakkı: 2 ay içinde çalışanın BES’ten çıkma hakkı var. Çalışan, emeklilik planına dâhil olduğunun kendisine bildirildiği tarihi müteakip 2 ay içinde sözleşmeden cayabilir. Cayma halinde; ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte 10 işgünü içinde çalışana iade edilecek.

İşyeri değişikliğinde yapılacaklar: Emeklilik sözleşmesi bulunan çalışanın işyerinin değişmesi halinde, yeni işyerinde bir emeklilik planı var ise çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılacak. Yeni işyerinde emeklilik planının bulunmaması halinde çalışan, talep ederse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşme kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilir, talep etmezse bu madde kapsamındaki emeklilik sözleşmesi sonlandırılır. Çalışan bu yöndeki talebini, işyeri değişikliğini izleyen ayın sonuna kadar emeklilik şirketine bildirmesi gerekecek.

BES işletim masrafı: Emeklilik şirketlerince fon işletim gideri kesintisi dışında başka bir kesinti yapılamayacak.

1.000 lira ve yüzde 25 devlet desteği hakkı: Çalışan adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı paylarına yüzde 25 devlet katkısı sağlanıyor. (Bir takvim yılı içinde alınabilecek devlet katkısı tutarı, yıllık toplam brüt asgari ücret tutarının yüzde 25’ini geçemiyor.) Çalışanın cayma hakkını kullanmaması halinde, sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere, devlet katkısı hak etme ve ödeme koşuluna tabi olmak kaydıyla, 1.000 lira ilave devlet katkısı da sağlanıyor. Ayrıca; emeklilik hakkının kullanılması hâlinde, hesabında bulunan birikimi en az 10 yıllık, yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında almayı tercih eden çalışana, birikiminin yüzde 5’i karşılığı ek devlet katkısı ödemesi de yapılacak.

Devlet katkısına hak kazanma oranları: 3-6 yıl sistemde kalanlar yüzde 15, 6-10 yıla kadar kalanlar yüzde 35, 10 yıldan uzun kalanlar yüzde 60, emekli olanlar ise yüzde 100 devlet katkısı alabiliyor. Cayma hakkı kullanıldığında veya 3 yıldan önce sistemden çıkıldığında devlet katkısına hak kazanılamıyor.

Emeklilik hakkı: Bireysel emeklilik sisteminde en az 10 yıl süreyle kalan ve 56 yaşını doldurmuş olanlar emekli olma hakkını elde edebiliyor.