Sanat ve NFT Ekosistemi

Elon Musk’ın bir şarkıyı, Cem Yılmaz’ın kendi çizimlerini NFT olarak satışa sunması, Melanie Trump’ın NFT girişimi ve yakın zamanda da Ajda Pekkan’ın 100 parçalık NFT koleksiyonu yayınlaması  NFT’lerin popülerliğine dair gösterebileceğimiz bir çok örnek arasında. Tüm bunlara ilaveten konuya oluşan yoğun ilgi sebebiyle Ankara Üniversitesi Türkiye'de ilk kez NFT'yi müfredatına ekleyen üniversite oldu.

Bende bu yazımda dijital dünyada son derece ilgi çeken, tweetlere, videolara, dijital sanat eserlerine, oyunlara, fotoğraflara ve açık artırmalara konu olan NFT lerin nasıl ortaya çıktığından, üretildiğinden, kullanıldığından ve NFT pazarına dair gelişmelerden bahsedeceğim.  

Web 3.0 ve NFT

Bana göre NFT nedir? sorusunun öncesinde anlaşılması gereken temel nokta NFT’ye “neyin zemin hazırladığı”dır. Zira NFT kavramının gelişimi Web’in gelişimi ve ulaşmış olduğu yapısal durum ile yakından ilişkili. Şimdi gelin geçmişten günümüze Web’in ve kullanıcılar olarak bizlerin hangi aşamalardan geçtiğimizi hatırlayalım.

Web 1.0, internetin keşfedildiği ilk zamanlarda kullanılan web teknolojisini tanımlıyor. Bu dönemde kullanıcıların bilgisayarla tek yönlü iletişim kurduğu monolog olarak tanımlayabileceğim bir yapı vardı.  Karşı sunucuya bağlanan kullanıcının sadece statik bir siteden bilgi aldığı, başka kullanıcılarla iletişimin ve ya sayfayla etkileşimin söz konusu olmadığı dönemdi.

Tim O’Reilly, Web 2.0 kavramını ilk kullanan kişi oldu. Web 2.0 yani İnteraktif Web ile karşılıklı bilgi aktarımı gündeme geldi. İkinci nesil internet hizmetleri ile oluşan insan odaklı bu yapıda sosyal ağlar aracılığıyla online topluluklara katıldık. Web 2.0 döneminde karşılıklı bilgi paylaşımının yanısıra web üzerinde oluşan verilerin kayıt altına alınması da gündeme geldi. Bağlantı hızımız ve Web ile etkileşimimiz arttı.

NFT kavramının gelişimi ise şu an sürmekte olan Web 3.0 aşaması ile yapısal anlamda önemli kesişim noktalarına sahip.

Web 3.0 yani Semantik Web olarak tanımlanan dönemde, içeriklerin birbiri ile etkileşimi ve anlam kazanması gündeme geldi.  Yapay zekâ, artırılmış ve sanal gerçeklik ile metaverse, kripto para, NFT ve blokzincir teknolojilerini bir araya getiren yeni bir internet ağ yapısı ortaya çıktı. Web 3.0’ı tanımlayan en önemli kavram ise “merkeziyetsizlik”.

Peki bu merkeziyetsizlik ne anlama geliyor? “Merkeziyetsizlik” kavramını dağıtık yani kendi kendini yöneten, kontrolün tek bir kurumda olmadığı, gerçekleştirilen tüm işlemlerin herkes tarafından doğrulanabilir olmasıyla açıklayabilirim. Web 3.0’ın blokzincir teknolojisi üzerinde çalışıyor olması, bu teknoloji sayesinde merkeziyetsiz olarak verilerin tek bir firmaya ait sunucularda saklanmamasını sağlıyor..

NFT Nedir?

NFT’nin açılımı Non Fungible Token, Türkçe karşılığı ise “Değiştirilemeyen Token” ya da “Değişmesi mümkün olmayan para” şeklindedir. NFT, bir değere sahip olan ve tahsil edilebilen dijital bir varlıktır. Blokzincir (Blockchain) teknolojisinin beraberinde getirdiği büyük yeniliklerden biri olan NFT, dijital varlıkların blokzincir ile imzalanarak kripto para birimleriyle satılması anlamına geliyor. Yukarıda bahsettiğim ilişkiler doğrultusunda NFT, dijital bir ürüne ait olan blokzincir üzerinde yer alan dijital bir tapudur diyebiliriz. Bu dijital ürün bir sanat eseri olabileceği gibi, aklımıza gelebilecek her türlü veri de NFT haline getirilerek Web 3.0 dünyasında ürünleştirilebilir. Bir video, tweet, internet sayfası, görseller, sosyal medya hikâyeleri ve daha pek çok dijital varlık gerekli şartları sağladıklarında birer NFT olma özelliğine sahip olabilir.

İlaveten NFT kavramını koleksiyon değerine sahip olabilecek bir varlığın dijital dünyadaki temsili olarak da tanımlamak mümkün. Çok yaygın olmasa da fiziksel koleksiyonluklar da NFT'ler ile temsil edilebiliyor. 

NFT İşlemleri Nasıl Gerçekleştiriliyor?

NFTlerle ilgili en çok merak edilen nokta nasıl üretildikleri oluyor.

Dijital ortama aktarılmış her türde dosya NFT olarak kullanılabiliyor. NFT’lerin üretiminde Ethereum geliştiricileri tarafından hazırlanmış ERC-721 token standardı uygulanıyor.  Kullanıcıların NFT üretimini kolaylıkla yapabilmeleri ve işin teknik detaylarıyla zorlanmamaları için platformlar kullanılıyor. Çok sayıdaki blok zincir pazarlarından birini seçmeniz, üye olmanız, dosyayı sisteme yüklemeniz gerekiyor. Sonrasında dosyayı NFT’ye dönüştürmek için gereken ücreti ödeyeceğiniz kripto paraya ve NFT’yi saklayacağınız bir kripto para cüzdanına ihtiyacınız var.

NFT satın almak içinse süreç; kendinize bir dijital cüzdan açmanız, içine para yüklemeniz ve koleksiyonlara atmanız sonrasında da beğendiğiniz bir NFT’yi satın almanız veya teklif vermeniz şeklinde ilerliyor. 

NFT’nin Kripto Paralardan Farkı

Non-Fungible Token, Türkçe’ye çevirdiğimizde ‘bölünemeyen ve aynısından bir daha üretilmesi mümkün olmayan token’ anlamına geliyor. Bu özelliğiyle NFTler, Fungible olan Bitcoin ve Ether gibi kripto paraların aksine benzersiz dijital varlık olma özelliğine sahipler. Örneğin Bitcoin veya Ether parçalara bölünerek alım satım yapılabilir veya aynı kripto para kendi biriminde takas edilebilir. Bir NFT aldığınızda ise bu durumların söz konusu olmadığı, başka kimsede olmayan dijital bir varlık edinmiş oluyorsunuz. Özel bir dijital varlık olan NFT sahibi olmayı ise dijital ortamda orijinal bir kod sahibi olmak gibi düşünebilirsiniz.

NFT Pazaryerleri ve Gelişmeler

2020'de 1 milyar doların altında büyüklüğe sahip olan NFT pazarı 2021 sonunda 40 milyar doların üzerinde dev bir sektöre dönüştü. Artan talepte geçtiğimiz Mart ayında, sanatçı Beeple'a ait koleksiyonluk bir tablonun Christie's müzayede evinde 69,3 milyon dolara satılması ve bu sayede medyanın gündemine girmesi de son derece etkili oldu.

Kripto para analitik grubu Chainalysis'in Ocak 2022’de güncellenen “2021 NFT Market Report” verilerine göre, 2021 yılında NFT'ler oluşturmak için kullanılan Ethereum blok zincir sözleşmelerine toplamda 44,2 milyar dolar harcandı.

NFT konusunda öne çıkan pazar yerleri (platformlar) ise şu şekilde:  

OpenSea

OpenSea, en eski ve en büyük pazaryerlerinden birisi. Platformda sanat eserleri, oyun öğeleri, koleksiyon parçaları, alan adları sanat, müzik, fotoğraf, koleksiyon ürünleri, spor ve sanal dünyalar gibi birçok dijital varlık kategorileri yer alıyor. Blokzincir olarak ise platformda Ethereum, Polygon ve Klatyn destekleniyor. OpenSea, alım-satım işlemlerinde 150 farklı kriptopara birimini kabul ediyor.

CryptoPunks ve Bored Ape Yacht Club bu platformda işlem hacmine göre öne çıkan koleksiyonlar.

Nifty Gateway

Kripto para topluluğunun Winklevoss ikizlerinin kripto para borsası Gemini tarafından yönetilen Ethereum tabanlı Nifty platformu, kullanıcıların özel kripto sanat eserlerini satın almasına, satmasına ve basmasına olanak tanıyor.

Nifty Gateway diğer NFT Pazar yerlerinden farklı olarak, teklifleri kredi kartı üzerinden USD cinsiyle veriyor. Platformda şu ana kadar Grimes ve Beeple dahil olmak üzere dünyanın en popüler sanatçılarından bazılarının sanat eserlerinin satışı gerçekleşti.  Gerçekleştirilen en pahalı NFT satışlarından birisi Beeple’ın “Crossroads” adlı NFT’si oldu. Eser geçtiğimiz sene 6,6 milyon dolara satılmıştı.

Rarible

Rarible, Ethereum, Flow ve Tezos olmak üzere üç farklı blok zinciri ağını destekliyor. Platformun kullanıcı dostu arayüzü, NFT’lerin kolayca basılmasına ve takas edilmesine olanak sağlıyor.

1,6 milyonun üzerinde kullanıcıya sahip olan Rarible, toplam işlem hacminde ise 270 milyon doları geride bırakmış bulunuyor.

Axie Infinity Marketplace

En popüler blokzincir oyunu olan Axie Infinity, aynı zamanda da günlük aktif kullanıcıları iki milyonu aşan devasa bir hayran kitlesiyle en popüler oyun odaklı NFT pazar yerlerinden birine sahip bulunuyor. Axie Infinity pazar yeri, kullanıcıların sadece oyun içi dijital koleksiyonlar oluşturmasına, satın almasına ve satmasına olanak tanıyan oyna-kazan video oyununun dijital içeriklerini içeriyor.

Bugüne kadar satılan en pahalı Axie Infinity NFT’lerinden birisi 2,3 milyon dolara satılan sanal bir arsa olmuştu.

NBA Top Shot

Flow blok zinciri üzerinde 2019 yılında geliştirilen NBA Top Shot, dünyanın dört bir yanından oyuncuların ve NBA hayranlarının “moment” olarak adlandırılan önemli kısa video basketbol olaylarını temsil eden dijital kartların toplanmasına, depolanmasına ve takas edilmesine imkân tanıyan bir NFT pazar yeri. Son derece yüksek satışların gerçekleştiği Pazar yerindeki en iyi üç NBA Top Shot NFT’si, sırasıyla 230.023 dolar, 210.000 dolar ve 208.000 dolara satılan Lebron James’in öne çıkan moment’ları olmuştur.

SuperRare

SuperRare bünyesinde çok özel dijital sanat eserleri bulunduran Ethereum tabanlı NFT pazar yeridir. Hem koleksiyoncular hem de sanatçılar sanat eserlerini sergileme ve satma imkânı bulmaktadır.

Decentraland

Ethereum blok zinciri üzerine inşa edilen Decentraland, 2020’de piyasaya sürülmüştü. Oyna-kazan konseptli bir metaverse platformu olan Decentraland, NFT sanatçılarına ve yaratıcılarına eserlerinin tüm haklarını sağlar. Decentraland’de kullanıcılar, arazi parselleri, oyun içi giysiler ve mülkler de dahil olmak üzere çok çeşitli dijital koleksiyonlara erişim sağlayabiliyorlar. MANA, platformun yerel token’i ve bu varlıkları satın alımı için kullanılıyor. Decentraland’de 2021 yılının Kasım ayında tek bir sanal arsa 2,4 milyon dolara satılmıştı.

NFT Pazar Yeri Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

İşlem Hacmine Dikkat Etmek

NFT alıp satmak için platform seçiminize karar vermeden önce pazar yerinin sizin koleksiyonlarınız için yeterli işlem hacmine sahip olup olmadığını incelemeniz gerekiyor. Platformun yeterli işlem hacmi yoksa NFT’nizi burada listelemiş olmanız satış için yeterli olmayacaktır.

Güvenlik Politikalarını İncelemek

Her teknoloji ve platform için sanal dünyada ne yazık ki büyük riskler mevcut. Riskleri bertaraf edebilmek için uygulanan güvenlik önlemleri ve risk yönetimiyle mümkün. Bu sebeple platformun güvenliğe verdiği önem, olası bir tehditi ne şekilde yöneteceği ya da telafi edeceği dikkate alınmalı.

Komisyon Oranları

Yukarıda bahsettiğim pazaryerleri alım-satım işlemlerinde birbirlerinden farklı oranlarda komisyonlar uyguluyorlar ve bu oran her NFT için %2,5 ile %15 gibi geniş bir aralıkta değişiyor. Platforma karar verip seçim yapmadan önce mutlaka oranlar hakkında bilgi sahibi olunması gerekiyor.

İşlem Ücretleri

NFT konusu ile ilişkili bir diğer kavramda gas ücretleri. NFT’lerin satın alınmadan veya satılmadan önce, işlemlerin blokzincir’de işlenmesi gerekiyor. Bu durum söz konusu platformun desteklediği blokzincirlere bağlı olarak işlem ücreti ödenmesini gerektiriyor. Örneğin Ethereum gibi bazı blokzincir ağlarında işlem başına 100 dolara kadar çıkan gas ücretleri oluşabiliyor. NFT’yi bir yatırım aracı olarak da düşündüğümüzde işlem ücretleri önemli bir gider kalemi olacağından dikkate alınması son derece büyük önem taşıyor.