Yıldızlara açılan zaman kapısı: Zerzevan

Her şey kuş gözlemi için kullandığım, çok da iyi olmayan teleskopumu bir akşam gökyüzüne çevirmemle başladı. Ay gözlerimin önündeydi ve kraterlerini görebiliyordum. İnsan ister istemez ‘Acaba sıradışı bir şeye denk gelir miyim’ diye heyecanlanıyor. Ne de olsa uzay hayal gücümüzün ötesinde birçok gizemi barındırıyor ve onu keşfetmeye aslında yeni yeni başlıyoruz. Sonrasında da biraz aplikasyonlardan yardım alarak yüzlerce, binlerce ışık yılı uzaklıktaki yıldızları merak edip, ‘Büyüklüğü nedir’, ‘Hangi takımyıldızdadır’ diye sorular sorup yanıtlarını araştırırken kendimi yıllar sonra yeniden bilimin içinde buldum. Halen de devam eden bu merakın peşinden giderken kendi kendime hep söylediğimse ‘Keşke bugünkü merakımla yeniden okul yıllarına dönsem de fizik ve matematiğe yeniden başlasam’ oldu.

Bütün bu süreçteki en büyük hayallerimden biri de benimkinden çok çok daha iyi bir teleskopla gökyüzüne bakmaktı. İşte bu fırsatı da geçen günlerde TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) uzman astronomları tarafından yıllardır düzenlenen ve hep katılmayı isteyip bir türlü fırsatını bulamadığım Gökyüzü Gözlem Etkinliği davetiyle yakaladım. Üstelik 3 bin yıl önce de gökyüzü gözlemlerinin yapıldığı mistik bir yerde: Zerzevan Kalesi’nde… Kale, Diyarbakır ile Mardin arasında, Çınar ilçesine bağlı Demirölçek Mahallesi sınırları içinde. Askeri yerleşimi, yeraltı-yerüstü yapılarıyla dünyanın en iyi korunmuş Roma garnizonlarından biri ve insanlığın gelişimini oluşturan farklı kültürel-inanç evrelerine ait izleri bir arada taşıyor.

Mithras Tapınağı’ysa kalenin en önemli bölümlerinden. Mitra inancı, Mezopotamya’da ilk olarak Babil’de güneş tanrısı Şamaş’la birleşip Kaldanilerle de astrolojik bir vasfa kavuşmuş. Konumu ve uygunluğu nedeniyle gökyüzü gözlemi açısından Türkiye’nin en iyi noktalarından biri olarak gösterilen kalede 3 bin yıl önce döneminin astronomları gökyüzüne bakıyor, dünyanın çeşitli yerlerinden gelen kendileri gibi biliminsanlarıyla uzayı anlamlandırmaya çalışıyormuş. Bu vasıflarıyla kale UNESCO tarafından 2020’de Dünya Mirası Geçici Listesi’ne alındı. İşte biz tam da oradaydık. Bizden binlerce yıl önce yaşamış gökyüzü araştırmacılarıyla aynı yıldızlara bakmak için. Fakat bir farkla… Bizim binlerce ışık yılı uzaklıktaki yıldızları gözlerimizin önüne getirecek 32 teleskopumuz olacaktı.

‘Uzaya ulaşacak yol...’

Etkinlik; Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın himayesinde, Diyarbakır Valiliği ve Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi’yle Karacadağ Kalkınma Ajansı ve Türkiye Turizm Tanıtım ve Geliştirme Ajansı’nın (TGA) destek ve katkılarıyla TÜBİTAK’ın koordinasyonunda gerçekleştirildi. Açılışta, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, Gençlik ve Spor Bakanı Mehmet Muharrem Kasapoğlu, Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Nadir Alpaslan’ın yanı sıra birçok kurumdan temsilci ve 1.000 kadar da kurayla belirlenen katılımcı vardı. Etkinlikte düzenlenen halk günündeyse katılımcı sayısı 5 binin üzerindeydi. Açılış konuşmasında Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, yapılan etkinliğin önemini vurgulayarak “Bu etkinliği öncelikle çocuklarımız ve gençlerimiz için yapıyoruz.

Etkinliğe katılacak yaklaşık 1.000 kişinin kurayla belirlendiği organizasyonun halk gününde, katılımcı sayısı 5 binin üzerindeydi.

Yakın zamanda milli uzay programımızı ilan ettik. Bu uzay programının iddialı hedefleri var. Bu hedeflere ulaşmanın yoluysa insan kaynağına yatırım yapmaktan geçiyor. İşte biz çocuklarımızı ve gençlerimizi bu tip etkinliklerle bilime, teknolojiye ve uzaya yönlendirmek istiyoruz” dedi. Alana büyükler kadar çocuklarla gençlerin heyecanı hâkimdi. Bakanın verdiği bilgilere göre organizasyona katılmak için internet üzerinden başvuran yaklaşık 6 bin 600 kişinin 2 bin 600’ünü öğrenciler oluşturmuş. Başvuranların yüzde 56’sının kadın olmasıysa dikkat çekici. Etkinliğe katılmaya hak kazanan 1.000 kişi kurayla belirlendi. Katılımcıların en küçüğü 1, en büyüğü 86 yaşındaydı.

Etkinlik boyunca 32 teleskop kullanılarak, 3 gündüz, 3 gece boyunca toplam 720 saat gece gözlemi, 12 saat gündüz gözlemi yapıldı; 10 saatten fazla gökyüzü anlatıldı, 21 biliminsanı seminer verdi, 30 saati aşkın atölye ve bilimsel aktivite gerçekleştirildi. Ama tabii ki en heyecan vericisi gözlerin teleskopla buluştuğu kısımdı. 5 farklı istasyonda kurulu teleskopların her biri program dahilinde farklı bir yıldıza doğrultulmuştu. İlk istasyonda Ay’ın kraterlerini izleyerek gözlem başlıyor, 20 milyar kilometre uzaklıktaki yıldız kümelerini izleyerek 5’inci istasyondan çıktık. Bu süre içinde istasyonlardaki teleskoplar da yeni hedeflerine doğrultulmuş oluyordu. Teleskopların başında uzmanlar vardı. Baktığınız yıldızın ne olduğunu, özelliklerini, ilginç yönlerini yıldızı izlerken anlatıyor, sorulara sabırla yanıt veriyorlardı.

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank (ön, ortada) etkinliğe katılanlarla birlikte.

Jüpiter ve Mars yükseldi

Yorulana kadar teleskopları turladım. Gecenin benim için en heyecan verici yanıysa gezegenlerin çıkmaya başladığı zamanlardı. Gece saat 1.00’e doğru Satürn yükselmeye başladı. İlk defa bu gezegenin halkalarını dünya gözüyle görmek kalp atışlarımı hızlandırdı. İçimden ‘Binlerce yıl önce bu kalede yaşamış, döneminin önde gelen biliminsanları şu an baktığımı böyle görmek için neler vermezdi’ diye geçirdim. Ardından Jüpiter, sonra da Mars yükseldi. Gecenin finaliniyse tarihi kalenin kalıntılarının üzerinden çıplak gözle bir süre gökyüzündeki yıldızları izleyerek yaptım. Tıpkı binlerce yıl öncesinde insanların yaptığı gibi... Öyle bir noktadaydık ki çıplak gözle de yıldızları izlemek çok keyif vericiydi.

GÖKTAŞI YAĞMURLARI

29-30 Temmuz: Delta Aquarid (Delta Kova)
11-12 Ağustos: Perseid (Kahraman-Perse)
20-21 Ekim: Orionid (Avcı)
17-18 Kasım: Leonid (Aslan)
13-14 Aralık: Geminid (İkizler)

Gelecek programa siz de katılabilirsiniz

Etkinlik boyunca biliminsanları; ötegezegenler, uydu teknolojileri, yıldızlar, ışık kirliliği, gökyüzünü tanıyalım, temel astronomi konularında doğru bilinen yanlışlar, gökte ne var, yere yakın geçiş yapan asteroitler, yıldız örtülmeleri, uzay havası, pulsarlar ve karadelikler, kutup araştırmaları gibi farklı başlıklarda katılımcılara birbirinden ilginç sunumlar yaptı. İlk olarak Bilim ve Teknik dergisinin 1998’de başlattığı ve Antalya Saklıkent’te düzenlenen TÜBİTAK Ulusal Gökyüzü Gözlem Şenliği artık Anadolu’nun farklı şehirlerinde de tekrarlanıyor. Bu yıl Diyarbakır’ın ardından 3-4 Temmuz’da Van’da, 22-24 Temmuz’da Erzurum’da ve 18-21 Ağustos’ta Antalya’da da gözlem etkinliği gerçekleştirilecek. Katılım için: gozlem.tug.tubitak.gov.tr