Oraya 'Cehennem Kapısı' deniyor, nasıl oluştuğu kesin olarak açıklanamıyor! 'Kraterin içi tahmin ettiğimden çok daha korkutucu, sıcak ve büyüktü'

Kaşif George Kourounis, 2013 yılında bir ilke imza attı. Kourounis, Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat'a 270 kilometre uzaklıktaki Ahal şehri yakınlarında bulunan Derveze Krateri'nin içine girmeyi başaran ilk kişi oldu.

Karakum Çölü'nün ortasında 70 metre genişliğinde, 30 metre derinliğinde dev bir çukur olan Derveze Krateri, Derveze Çukuru ya da "Cehennem Kapısı" olarak da biliniyor. Zira buradan sızan metan gazı, aşağı yukarı 50 yıldır aralıksız yanıyor.

2 yıl süren detaylı hazırlıkların ardından, kraterin içine giren Kourounis'in, gaz ölçümleri yapmak ve toprak örnekleri almak için sadece 17 dakikası vardı. National Geographic'e konuşan Kourounis, "O 17 dakika beynimin derinliklerine kazındı. Kraterin içi tahmin ettiğimden çok daha korkutucu, sıcak ve büyüktü" ifadelerini kullandı.

Kourounis'in keşif gezisi sayesinde Derveze Krateri tüm dünyada gündeme oturdu. Sosyal medyada paylaşılan alevli fotoğraflar ve çukurun ortaya çıkışıyla ilgili uydurma hikâyeler, bölgeyi önemli bir turist destinasyonu haline getirdi.

'PATLAMA RİSKİ BENİ ENDİŞELENDİRİYOR'

Petrol ve doğal gaz zengini bir ülke olan Türkmenistan'ın dört bir yanında bu şekilde metan gazı çıkışı yaşanan çukurlar mevcut ancak hiçbiri Derveze kadar ünlü değil. Türkmenistan hükümeti son dönemde sık sık bu kuyuların tamamını kapatmayı gündeme getiriyor.

Ancak alevleri söndürmek o kadar da kolay değil. Bu işi yapmak için öncelikle üç temel soruya yanıt verilmesi gerekiyor: Derveze Krateri nasıl oluştu? Burayı kapatmanın en iyi yolu ne? En önemlisi de Derveze Krateri'nin kapanması ne gibi sonuçları beraberinde getirir?

'BÖYLE BİR KRATERİN VARLIĞI BİZİ ŞAŞIRTMAMALI'

Derveze Krateri, hakkındaki hikâyelerin aksine aslında çok da sıra dışı bir oluşum değil. "Karakum'un Işığı" olarak da adlandırılan bu çukur, sonsuz petrol ve doğal gaz rezervlerine sahip bir jeolojik bölge olan Amuderya (Ceyhun) Havzası'nda yer alıyor.

Doğal gazın temel bileşeni olan metan gazı, yer kabuğundaki çatlaklardan dışarı çıkıyor. Bu gaz alev aldığı takdirde bitene ya da oksijenle teması kesilene adar yanmaya devam ediyor.

Newcastle Üniversitesi'nden enerji yerbilimi uzmanı Mark Ireland, "Böyle bir kraterin varlığı bizi şaşırtmamalı" dedi.

Bölgede yer kabuğundan sızan metan gazları genellikle fark edilmeden havaya ya da suya karışıyor. Derveze Krateri'ni özel yapan şey ise neredeyse yarım asırdır yanıyor olması.

NASIL ORTAYA ÇIKTIĞINI KİMSE TAM ANLAMIYLA BİLMİYOR

Kraterin ortaya çıkışıyla ilgili çok sayıda hikâye var. Bunların hangisinin doğru olduğunu kimse bilmiyor. Ancak hikâyelerin önemli bir kısmı Soğuk Savaş döneminde yaşanmış bir endüstriyel kaza ihtimaline odaklanıyor.

Buna göre, 1960'larla 1980'ler arasında bir noktada, Sovyet mühendisler bölgede petrol kazıları yaparken yer kabuğunda bir çatlak oluştu. Bu jeolojik yara bir metan girdabı ortaya çıkardı.

Mühendisler, muhtemelen gazı kısa sürede imha edebilmek için yakmayı denedi. Ya da bir mühendisin sigara izmariti gibi bir şeyi oluşan çukura atmasıyla ateş kazara yanmaya başladı.

Her ne yaşandıysa, sonuçta sönmeyen ve çevreye zehirli kirleticiler saçan bir ateş yanmaya başladı. Ancak çukura en yakın köy 2004 yılında boşaltıldığından yerel halkı tehlikeye atan bir durum bulunmuyor.

METAN SALINIMINI AZALTMAK İÇİN ADIMLAR ATILIYOR

Öte yandan aradan geçen zamanda Cehennem Kapısı, Türkmenistan'ın en önemli turistik noktalarından biri haline geldi.

Ancak son yıllarda çukurdaki ateşin söndürülmesi, buradan sızan metan gazının da daha uygun amaçlar için kullanılması gündemde. Bu girişimin ardında en başta çevresel kaygılar yatıyor.

Metan çok güçlü bir sera gazı. Asırlar boyunca atmosferde kalabilen karbondioksitin aksine birkaç yıl içinde atmosferden kayboluyor. Ancak karbondioksite kıyasla çok daha fazla ısınmaya yol açtığı için iklim koşulları üzerinde kısa süreli ve keskin şoklara yol açabileceğinden endişe ediliyor.

GAZ SIZINTISI KÖTÜ AMA ÇIKAN GAZIN YANMASI İYİ

Küresel Metan Taahhüdü gibi birçok uluslararası sözleşme hem insan kaynaklı metan salınımını hem de bataklıklar ve erimekte olan permafrost kaynaklı doğal metan salınımını azaltmayı hedefliyor.

Türkmenistan metan salınımının en fazla olduğu ülkelerden biri. Buna sebep olarak Sovyetler Birliği döneminde yapılan plansız madencilik faaliyetlerinin yarattığı sızdıran kuyular, boru hatları ve diğer endüstriyel alanlar gösteriliyor.

Öte yandan metan sızıntılarının geneli düşünüldüğünde Derveze'den çıkan gaz önemini kaybediyor.

Imperial College London'da yangın araştırmacısı olan Guillermo Rein, National Geographic'e, "Metan sızıntısı olması kötü ama bu gazın yanıyor olması iyi bir şey" dedi. Zira yanma sürecinde metanın önemli bir kısmı karbondioksite ve su buharına dönüşüyor. Bunlar metana kıyasla çok daha zayıf sera gazları. Bir başka deyişle şu anki haliyle Derveze Krateri önemli bir metan kaynağı değil.

Ancak kamuoyunun buraya olan ilgisi, dikkatlerin Türkmenistan'daki metan salınımı meselesine çekilmesine neden oluyor.

ATEŞİ SÖNDÜRMEK KOLAY, GAZI DURDURMAK ZOR

Derveze Krateri'ni kapatmak için iki aşamalı bir operasyon gerekiyor. Önce ateşler söndürülecek, ardından da yer kabuğundan gaz sızmasının önüne geçilecek.

İlk aşamayı hayata geçirmek daha kolay. Örneğin kratere hızlı kuruyan çimento dökülerek ateşin yanmasını sağlayan oksijen zengini havayla temas kesilebilir. Ancak Ireland, "üzerine bir kapak kapatmak" olarak nitelendirdiği bu yöntem uygulandığı takdirde, metanın yüzeye çıkmak için başka yollar bulabileceğini, bunun da metan salınımını daha da artırabileceğini belirtti.

Bu da Cehennem Kapısı'nı tam anlamıyla "kapatabilmek" için metan sızıntısını kaynağından kesmek gerektiği anlamına geliyor. Kourounis, "Bunun nasıl yapılabileceğine dair hiç kimsenin iyi bir fikri olduğunu zannetmiyorum" ifadelerini kullandı.

ÇATLAĞIN YERİ ÖNEMLİ

Bu noktada en kritik olanın Derveze Krateri'nin altında ne yattığını bilmek olduğunu vurgulayan Rein de gazın çıktığı yüzey altı çatlağının yerinin tespit edilmesi için petrol endüstrisi uzmanlarına destek çağrısında bulundu.

Burası bulunursa çimentonun yer altı boruları kullanılarak çatlağa doldurulması mümkün olabilecek. Rein, "Petrol ve doğal gaz teknolojisinin bugün geldiği noktada, yeri bilinirse mecrayı tıkamak mümkün olabilir" derken bu keşif çalışması yapılmadığı takdirde faydalı bir sonuç elde edilemeyeceğini ifade etti. Rein, arama çalışmalarının son derece dikkatli yapılmadığı durumlarda, kontrolsüz bir parlama ya da ölümcül bir patlamaya yol açabilecek bir sondaj kazası yaşanabileceğini de sözlerine ekledi.

Adeleide Üniversitesi'nden petrol jeomekaniği uzmanı Mark Tingay ise mühendisler yerini tespit etse bile böyle bir yer altı çatlağının nasıl kapatılacağını bilmediğini belirterek, "Sondaj yapıp tıkamanın gerçekten bir yolu yok" dedi. Endüstriyel sızıntıları tamir etmenin karmaşık bir süreç olduğuna da dikkat çeken Tingay, "Ancak jeolojik sızıntılar çok daha kaotik ve bilinmezliklerle dolu" dedi.

BİR İHTİMAL DAHA VAR

Kulağa tuhaf gelse de metan sızıntısını kapatmak için büyük bir patlayıcı cihazdan faydalanmak da mümkün. Bu metot endüstriyel kuyu yangınlarını söndürmek için kullanılıyor. Bir sondaj deliği aracılığıyla sızıntının kaynağına yakın bir noktaya yerleştirilen bomba patlayınca oksijen tükendiğinden ateş sönüyor. Patlamanın etkisiyle oluşan molozlar da sızıntının kaynağı olan çatlağı kapatıyor.

Ancak bu yöntemin Derveze Krateri'nde ne kadar işe yaracağı net değil. Dahası çok büyük bir bombaya ihtiyaç olması da söz konusu. Sovyet mühendisler geçmişte yer altı yangınlarını söndürmek için nükleer savaş başlıklarını kullanıyorlardı. Ancak bu uygulamaya 1981 yılında son verildi ve günümüzde yeniden benzer bir şey yapılması pek ihtimal dahilinde görünmüyor.

Dahası bu yöntemin Derveze Krateri'nde işe yarayacağına dair bir kanıt da yok. Kourounis, bomba patlatılsa bile gazın başka bir yerden sızmaya devam edebileceğini söyledi. Birçok uzman da böyle bir girişimin faydadan çok zarar getirebileceğini ifade ederek, hiçbir şey yapmamanın en doğru seçenek olabileceğini öne sürüyor.

National Geographic'in "This 'Gate to Hell' has burned for decades. Will we ever shut it?" başlıklı haberinden derlenmiştir.