Nisanda Abant’ta beş farklı çiğdemi aynı anda görürsünüz, bu bir mucizedir

Hazırladığı Crocusmania adlı blog, alanındaki en kapsamlı Türkçe bilgi kaynaklarından. “Avrupa’nın çiğdem cennetindeyiz. Doğada çiğdem seyretmenin hazzını hiçbir şeye değişmem” diyor. Bugüne kadar üç yeni tür keşfeden Sözen, nisanda en sevdiği gözlem alanı Abant Milli Parkı’nı anlattı.

Çiğdem tutkusu ne zaman başladı, bilginizi nasıl geliştirdiniz?
- 15 yıl önce doğada fotoğrafladığım soğanlı çiçeklerin isimlerini internette araştırırken Scotish Rock Garden Club’ın sitesine rastladım. Çiğdem (crocus) tutkunlarının öykülerinden etkilendim. Sitede fotoğraflarım yayımlandı. Tek alanda derinlemesine bilgilenmeye karar verdim. Çiğdemleri seçtim. Tohumlu bitkiler ürerken değişim gösterir, çiğdem gibi soğanlı bitkiler kuşaklar boyunca özelliğini korur. Bu beni etkiliyor. Doğup büyüdüğüm Trakya’dan başlayıp, adım adım Türkiye’yi tarayıp envanter çıkartmaya başladım. Tutkumu paylaştıkça mutluluğumun artacağını fark ettim, Crocusmania adlı blog’u açtım. Dört yıl Fransa’da yaşamıştım. İngilizce’nin yanı sıra Fransızca kaynakları da takip ediyorum.

TÜRKİYE’DE 120 TÜRÜ YETİŞİYOR

Ne sıklıkla gözlem gezisine çıkıyorsunuz?
- İzin günlerimde, tatilimde, her fırsatta... Ağırlıklı olarak sonbahar ve ilkbahar olmak üzere yılın büyük bölümünde çiğdemler pek çok şehirde görülür. İnternetten rota çizip geziye çıkarım. Türkiye’de 200’ün üzerinde 2 bin metrenin üstünde dağ var. Hepsinde çiğdem yetişiyor. Coğrafyaya göre aynı türün renk, ton, boyutları bile değişir. Tümünü görmeye çalışıyorum. Yıllık izinlerime göre, yılda 12-13 kez uzaklara yolculuk yaparım. Hafta sonlarında sekiz yaşındaki oğlum Muhammet Kaan ve eşimle, bazen de çiğdem tutkunu arkadaşlarımla giderim.
En uzak nerelere gittiniz?
- Mersin’e kadar gittim. Endemik crocus yataganensis’i görmek için üç kez Yatağan’a gidip bir hafta dağlarda gezdim. Hâlâ rastlayamadım. Çiğdem iklim koşullarından çok etkilenir. Silme çiğdem dolu bir çayırda, ertesi yıl aynı zamanda tek örnek göremeyebilirsiniz. Çiçeklenme zamanını yakalamak zordur. Örneğin Burdur’un Dirmil Geçiti’ne iki yıl üst üste, şubat sonunda gittim. İlkinde kar vardı, ikincisinde çiğdemler bitmişti. Neyse ki blog okurları, gidemediğim yerlerden fotoğraflar, örnekler gönderiyor.
Türkiye’nin çiğdem varlığı komşularından zengin mi, çiğdem cennetlerimiz hangi illerde?
- Dünyada toplam 200 tür varken, Ortaasya’da 4-5, Yunanistan ve Balkanlar’da 40 civarında, Türkiye’de ise 120’ye yakın tür var ve yarısı endemik, yani sadece bizde yetişiyor. En zengin şehir Antalya. Gen merkezi ve 30’a yakın endemik tür var. Her dağda farklı bir türe rastlanabiliyor.
Sizin keşfedip adlandırdığınız tür var mı?
- 2012’de Trakya’da bulduğum çiğdeme Crocus Specious Susb Ibrahimi adı verildi. Boulosii ve sakariensis örneklerini ben buldum, Janis Ruksans bilimsel makaleye dönüştürdü. Elimde henüz tanımlayamadığım başka türler de var.

JAPONYA’DAN TAKİPÇİM VAR

Crocusmania’ya ne gibi tepkiler alıyorsunuz?
- Çiğdem sevgisi yayıldıkça bu nadide çiçeklerin korunacağını düşünüyorum. Envanter çıkarıp risktekiler çoğaltılmalı. Bu amaçla Crocusmania’yı kurdum. Fotoğraflarım ve bana gönderilenlerle birlikte 177 tür hakkında bilgi var. Farklı bir tür olan acı çiğdemlerden de 50 örnek yer alıyor. Türk botanikçilerin bir lise mezununun blog açmasına olumsuz tepki vermesinden çekiniyordum. Olumlu mesajlar aldım. En çok mesaj yurtdışından geliyor. İngilizler, Almanlar, Belçikalılar en iyi takipçilerim, birkaç kişi de Japonya’dan... Türk botanikçiler bilgi paylaşımına kapalı, yurtdışından pek çok uzmanla haberleşiyorum. Yeni makale, kitap, gelişmeleri hatta kimi zaman tür örneklerini gönderiyorlar. Bunları arşivliyorum. Fotoğraflarım Litvanyalı Janis Ruksans’ın 2011’de ABD’de yayımlanan Crocuses adlı dünya rehberinde ve Yasemin Konuralp’in Türkiye’nin Yabani Çiçekleri kitaplarında yer aldı.
Marmara Bölgesi’nde, nerelerde gözlem yapılabilir?
- Deniz seviyesinde ocaktan itibaren çiğdemler açmaya başlar. Şehir parklarında, doğal haline bırakılan işlenmemiş çayırlarda dahi endemik Marmara çiğdemini görebilirsiniz. Nisan en güzel zamanıdır. Uludağ’ın mevsimi mayıstır. Fakat bence en güzel gözlem alanı Abant Milli Parkı.
Neden?
- Nisanda beş çiğdem türünü aynı anda görebilirsiniz ki bu çok nadir, mucize gibi bir olaydır. Batı Karadeniz’deki tüm bitki türlerinin örnekleri burada bulunur ve botanik zenginliğiyle ünlüdür. İstanbul ve Ankara’dan günübirlik gezi için, karayoluyla 2,5 saatte ulaşılabilir. Nisanda göl çevresini sarmalayan endemik, masmavi Abant çiğdemlerinin (crocus abantensis) muhteşem görüntüsü sizleri büyülemeye yeter. Gölün güney kıyısında bu güzelliğe sarı hırçın çiğdem (crocus olivieri) katılır. Güneyden sola, zirveye doğru yöneldiğinizde sizi diğer sarı endemik türlerden Ankara çiğdemi (crocus ancyrensis) karşılar. Abant ve Ankara çiğdemi yer yer aynı noktalarda birleşir. İşte bu noktalarda doğanın bir başka sürprizi karşımıza çıkar: Melez, kahverengi, endemik tür ala çiğdem (crocus x paulinea). Gölün güney çıkışından sağa, aşağılara doğru inmeye başladığımızda ise bu defa Abant çiğdemlerin arasına gizlenmiş mavi renkte bir başka endemik tür çakır çiğdem (Crocus biflorus subsp. pulchricolor) görülmeye başlıyor. İşte size bir mucize: Beş tür bir arada! Acı çiğdemler de eklenir bu bilançoya: Gölün güneyinde katır çiğdemi (Colchicum szovitsii subsp. szovitsii), kuzeydeki zirve kesimlerinde Colchicum triphyllum. Diğer çiçek türleri de kayda değerdir. Turna gagası (corydalis wendelboi), çuha çiçeği (primula acualis), çöpleme (helleborus olientalis) ve kokusunu bir türlü unutamadığım yaban sümbülü muscari aucheri’yi gölün hemen güney ucunda piknik masalarının etraflarını çevreler.
Çiğdem gözlemine çıkacaklara neler önerirsiniz?
- Tahrip eden unsurlar arasına katılmak yerine, çiğdemleri koruyanlar arasında yer alın. Karlar erimeye başladığında çıkar çiğdemler, bazen bir gecede belirir, bir yağmurda kaybolur. Bahar başındaki güneşli günleri kaçırmayın. Çiğdem böyle günlerde açar, en güzel renkler ilk gün görülür. Gece kapanıp, gündüz açılarak kendini korusa da, ikinci günden itibaren rengi uçmaya başlar, yaprakları zedelenir.

En beğendiği beş yer
Paris, Akseki (Antalya), Uludağ, Fethiye, Edirne

Seyahatte ne okur
Dergi

Ne yer, içer
Yerel tatlar

Nerede kalır
3 yıldızlı temiz oteller, pansiyon

Kiminle gezer
Oğlu, eşi, hobi arkadaşları

Seyahat çantasının vazgeçilmezleri
Fotoğraf makinesi, harita, büyüteç, bilgisayar, kumpas, telefon, GPS

Gittiği yerden ne alır?
Yerel gıda maddeleri, hediyelikler