Istanbul Yazilari

Kiyafet

Istanbul'un musluman halkini gormek icin en iyi zaman budur, cunku gecen asir cok yeknesakmis, gelecek asir da muhtemelen oyle olacak. Simdi, bir degisme buhrani icinde bulunan bu halk fevkala*de bir cesitlilik gosteriyor. Inkila*pcilarin ilerlemesi, yasli Turklerin mukavemeti, iki uc arasinda tereddut eden buyuk halk kutlelerinin kararsizliklari ve uyusmalari, bir kelime ile eski Turkiye ile yeni Turkiye arasindaki mucadelenin butun safhalari kiyafetlerin gosterdigi cesitlilik ile oldugu gibi meydana cikiyor. Aliskanliklarindan donmeyen eski Turk ha*la* sarik sariyor, kaftan giyiyor ve ayagina sari sahtiyandan yapilmis ananevi* cediklerini geciriyor, daha da sert olanlarin kallavi* sariklari var. Tanzimatci Turk cenesine kadar dugmeli uzun siyah bir istanbulin, koyu renk subyeli bir pantalon giyer, Turk kiyafetinden sadece fesi muhafaza etmistir. Bunlarin arasinda, en curetka*r olan genc Turkler uzun siyah istanbulini cikarip atmislardir, onu acik bir setre, acik renk pantalon giyerler, kucuk zarif boyunbaglari takarlar, ufak tefek ziynetleri, bastonlari ve yakalarinda karanfilleri vardir. Biriyle oteki, kaftan giyenle istanbulin giyenler arasinda bir ucurum gorulur: sadece isimleri musterektir, birbirinden tamamen farkli iki halk goze carpar. Sarikli Turk cehennemin ustundeki kildan ince kilictan keskin Sirat koprusune ha*la* tam mnanasiyla inanir, belli saatlerde abdest alir ve gunes batarken eve doner. Istanbulinli Turk fotografini cektirir, Fransizca konusur ve aksami tiyatroda gecirir. Bir de mutereddidler vardir, bunlardan bazilari sarigi ha*la* muhafaza ederler ama kucuk bir sariktir bu, oyle ki, fesin kusat resmini bir rezalet cikarmadan yapabilirler, bazilari ha*lya* kaftan giyerler, fakat artik ne kusaklari, ne cedikleri, ne parlak renkleri vardir, geri kalanini da yavas yavas terkedeceklerdir. Sadece kadinlar eski yasmagi ve hatlarini gizleyen feraceyi muhafaza ediyorlar, gelgelelim yasmak tuylu bir hotozu gosterecek kadar seffaflasmis ve ferace ekseriya Paris modasina gore dikilmis bir elbisenin uzerine giyilmistir.

Her sene binlerce kaftan kaybolmakta ve binlerce istanbulin ortaya cikmaktadir, her gun eski bir Turk olmekte ve tanzimatci bir Turk dogmaktadir. Gazete tesbihin, sigara cubugun, sarap iyi suyun, yayli araba arabanin, piyano davulun, Fransiz grameri Arap sarf ve nahivinin, ka*rgir ev ahsap evin yerini almaktadir. Hersey bozuluyor, hersey degisiyor. Belki de bir asra kalmadan, eski Turkiye'yi aramak icin Anadolu'nun en uzak vila*yetlerine gitmek gerekecek, nitekim eski Ispanya da Endulus'un en ucra koylerinde aranacak.

(Istanbul 1874. Turk Tarih Kurumu Yayinlari. 1993)