Hepsi birbirinden özel: Türkiye’nin mutlaka görülmesi gereken ‘Dünya Mirası’ adresleri | 10 ŞEHİR 10 ÖNERİ

UNESCO, dünya çapında önem taşıyan kültürel veya doğal alanları korumayı ve tanıtmayı amaçlayan bir girişim. Dünya Mirası Listesi ise uluslararası toplumun ortak mirasının korunması için önemli bir araç kabul ediliyor.

UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan alanlar, belirli kriterlere göre seçiliyor. Bu kriterler arasında tarihî önem, kültürel değer, estetik önem, ekolojik bütünlük gibi faktörler bulunuyor. Listede yer alan yerler, insanlığın ortak mirası olarak kabul edilip dünya çapında korunmaları gereken önemli değerler olarak görülüyor. Ülkemiz de bu prestijli listeye pek çok eser ve alanla katkı sağlamış durumda…

Ben de bu hafta gezgin ve seyahat yazarları İpek Evci, Özlem Köseoğlu, Nurgül Büyükkalay, Didem Mutçalıoğlu ve Erdoğan Gümüş’e ‘Ülkemizde mutlaka ziyaret edilmesi gereken UNESCO Dünya Mirası Listesi'ndeki yerler hangileri?' diye sordum. Birbirinden harika 10 adresi önerdiler.

Mimarisiyle hayran bırakıyor: Selimiye Camii ve Külliyesi / EDİRNE

Selimiye Camii ve Külliyesi, Sultan II. Selim’in emriyle Mimar Sinan tarafından inşa edilmiş muhteşem bir külliye kompleksi. 1568-1574 yılları arasında tamamlanan bu yapılar, Osmanlı mimarisinin en önemli ve estetik açıdan en başarılı örneklerinden biri olarak kabul ediliyor. Selimiye Külliyesi, Edirne’nin merkezinde bulunuyor ve şehrin siluetinde önemli bir yer tutuyor.

İpek Evci, “Eğer cami minarelerini doğru noktada birbirine hizalarsanız dört adet değil de iki adet minare görüyorsunuz. Bu detay bile birçok yabancı mimar ve mühendisi hayretler içinde bırakıyor. Gerçekten mimarisi çok büyüleyici…” dedi.  Evci, şöyle devam etti:

“Caminin iç kısmındaki çini süslemeler, göz alıcı hat sanatı ve akustiği harika… Külliyenin diğer yapıları da en az cami kadar etkileyici. Medrese, Darülhâdis, Darülkurrâ ve Arasta gibi yapılar, Selimiye Külliyesi'nin eğitim, ticaret ve dini hayatın merkezi olduğunu gösteriyor.”

Mimarisi ve dokusuyla büyülüyor: Cumalıkızık / BURSA

Cumalıkızık, Bursa’ya bağlı tarihi bir köy. Şehrin güneydoğusunda, Uludağ'ın eteklerinde yer alıyor ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde kurulmuş bir yerleşim birimi. Köy daha çok geçmişten günümüze kadar korunan geleneksel mimarisi ve dokusuyla biliniyor.
 
Taş ve ahşap malzemenin uyumlu bir şekilde kullanıldığı köy, 2000'de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dahil edildi, 2014'te de Dünya Mirası olarak tescil edildi.

“Köye vardığınızda kocaman bir meydan sizi karşılıyor” diyen İpek Evci, “Bu meydanda kurulan sergi alanı genelde kalabalık oluyor fakat köyün ara sokaklarında dolaşmaya başladığınızda yavaş yavaş sıyrılıyorsunuz kalabalıktan. Hafif yokuşlu köy sokaklarında dolaşırken 14. yüzyıldan kalma cami, tarihî konaklar ve Cin Aralığı sizi çok şaşırtacak" dedi. 

Cumalıkızık’ta evlerin genelde üç katlı olduğuna dikkat çeken Evci, “Bu evlerin büyük çoğunluğu cumbalı ve iç avlulu. Köyde birçok evin avlu kısmı restoran olarak işletiliyor. Ufak bir hatırlatma; yürüyüş yoracaktır, köyde karşınıza çıkacak köy çeşmelerinden kana kana su içebilirsiniz. Dağdan gelen bu buz gibi su içinizi ferahlatacak” ifadelerini kullandı.

Keşfedilmeyi bekliyor: Gordion Antik Kenti / ANKARA

Ankara’dan yola çıkıp Eskişehir ya da Afyon istikametine doğru yol alırken, Polatlı ilçesini geçtikten sonra kahverengi Gordion tabelası dikkati çeker ama çoğu kişi merak edip yönünü buraya çevirmez. Oysa burada binlerce yıl öncesinin izleri duruyor.

Gordion’u keşfeden ve ilk kazıları yapanın Avusturyalı filolog Alfred Koerte olduğunu vurgulayan Erdoğan Gümüş, “Yassıhöyük köyünün yakın çevresinde irili ufaklı onlarca yığma tepe dikkati çekiyor. ‘Tümülüs’ adı verilen bu tepeler, Frigler’den kalma mezar odaları…" dedi.

Gümüş, şöyle devam etti:

-- Koni biçiminde olan ve sayısının 128 adet civarında olduğu belirtilen bu yığma tepelerin yaklaşık 35 tanesi kazılmış. Bunlardan en büyüğü ‘Midas Tümülüsü’ olarak da adlandırılan ‘Büyük Tümülüs’... Yaklaşık 300 metrelik çapı ve 53 metreye ulaşan yüksekliği ile Anadolu’nun ve antik dünyanın ikinci en yüksek tümülüsü olarak biliniyor.

-- Büyük Tümülüs’te; toprak düzeyinde ardıç ve çam ağacından yapılan mezar odası, kaba kireç taş blokları ile örülü 80 santimetre kalınlığında bir duvar ile çevrili... Gordion’da Midas’ın mezarı diye anılan bu en büyük tümülüs, müzenin tam karşısında bir abide gibi yükseliyor adeta...

-- Tümülüs’ün hemen karşısında ise bölgedeki kazılardan çıkarılan eserlerin sergilendiği Gordion Müzesi bulunuyor. Burada, Eski Tunç Çağı’ndan başlayarak Orta ve Genç Tunç Çağı ve Erken Frig Çağı’na ait çanak çömlekler, cam, mühür, mühür baskıları, İskender sikkeleri, Frig seramikleri, Roma dönemine ait eserler sergileniyor.

Oldukça görkemli: Hattuşa Antik Kenti / ÇORUM

Anadolu'nun en önemli arkeolojik alanlarından biri olan Hattuşa, bugünkü Boğazkale ilçesi sınırları içerisinde yer alıyor. MÖ 17. yüzyılda kurulan antik kent, Hitit İmparatorluğu’nun başkenti olarak biliniyor.

“Hattuşa; büyük surlar, tapınaklar, kraliyet sarayları ve devasa kaya kabartmaları gibi birçok etkileyici yapıyı barındırıyor” diden Didem Mutçalıoğlu, “Özellikle şehir surları ve taş işçiliği mühendislik harikası olarak kabul ediliyor. Yığma taşlarla oluşturulmuş sur duvarlarında anıtsal kapılar bulunuyor. Aslanlı kapı bunların en ünlüsü. Bunun dışında Sfenksli Kapı ve Kral Kapı da oldukça görkemli” dedi.

Hattuşa’nın sadece mimari yapılarıyla değil, arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan yazılı belgeler ve sanat eserleriyle UNESCO tarafından değerli bulunduğuna dikkat çeken Mutçalıoğlu, “Kil tabletler üzerinde yazılı bulunan Hititçe metinler, dönemin siyasi, ekonomik ve dini hayatına ışık tutuyor. Buradaki büyük tapınağın içinden zamanında Mısır ile yaptıkları Kadeş Antlaşması’nın tableti bulunmuş. Yine 2 numaralı oda duvarındaki hiyeroglif yazılı kitabe ve rölyefler çok etkileyici” ifadelerini kullandı.

Mutlaka görülmeli: Efes Antik Kenti / İZMİR

2015’de UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne giren Efes, İzmir'in Selçuk ilçesi sınırları içinde yer alan önemli bir arkeolojik ve turistik alan… Antik dönemde İyonya bölgesinin en önemli liman kentlerinden biri olan Efes'in tarihi MÖ 10. yüzyıla kadar uzanıyor. Helenistik ve Roma dönemlerinde büyük gelişme gösteren Efes, en büyük Roma şehirlerinden biri olarak biliniyor.

Özlem Köseoğlu, “Adımınızı attığınız andan itibaren kendinizi tarihî bir atmosferde hissedeceğiniz bir yer burası. Hem ticari hem politik hem de dini bir merkez olan Efes Antik Kenti’nde, dünyanın yedi harikasından biri olan Artemis Tapınağı bulunuyor. Çağın en önemlilerinden biri olan Celcus Kütüphanesi, 25 bin kişilik kapasitesi ile Antik Tiyatro, görevi kutsal ateşi korumak olan rahiplere adanmış Kuretler Caddesi, insan figürlerinin bulunduğu Hadrian Tapınağı ve kentin ölümsüzlüğünü simgeleyen belediye binası Prytaneion görülmesi gereken yerler” dedi.

Antik dünyanın sanat ve kültür merkezi: Afrodisias Antik Kenti / AYDIN

Aydın’ın Karacasu ilçesinde yer alan Afrodisias, önemli bir arkeolojik alan ve antik şehir. MÖ 5. yüzyılda kurulan bu antik kent, özellikle Roma İmparatorluğu döneminde büyük bir gelişme gösterdi.

Kentin adı, antik Yunan Tanrıçası Afrodit’e atfen verildi ve Afrodisias o dönemde Afrodit’in kutsal şehri olarak biliniyordu.

2017’de UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne dahil edilen kentte, kazıların başlamasını sağlayanın 1950’lerin sonunda fotoğrafçı Ara Güler olduğunu söyleyen Didem Mutçalıoğlu, “Kazılarda elde edilen bulgular, kentin eski hali hakkında oldukça iyi fikirler veriyor. Antik kenti gezerken eski halini gözünüzün önüne getirebiliyorsunuz ve her adımda karşınıza çıkan muhteşem yapılara hayran kalıyorsunuz” ifadelerini kullandı.

Mutçalıoğlu, şu bilgilerin altını çizdi:

“Antik kentte bulunan dönemin mimarlık ve mühendislik yeteneklerini gözler önüne seren anıtsal yapılar arasında Afrodit Tapınağı, tiyatro, Sebasteion ve Agora gibi yapılar yer alıyor. Afrodisias’ın en önemli yapılarından biri olan Afrodit Tapınağı, Tanrıçaya adanmış olup, zamanında kentin dini ve kültürel merkeziymiş. Tapınak, Helenistik dönemde inşa edilmiş ve Roma İmparatorluğu döneminde genişletilmiş. Sebasteion ise Roma imparatorlarının ve Tanrıların onurlandırıldığı bir kutsal alan olup, zarif kabartmalarıyla dikkat çekiyor.”

‘Kutsal Kent’ olarak adlandırılıyor: Hierapolis Antik Kenti / DENİZLİ

Hierapolis Antik Kenti, ülkemizin doğal güzellikleri ve tarihi zenginlikleriyle ünlü en önemli turistik noktalarından biri… 1988’de ‘Karma Miras Alanı’ olarak listeye giren Hierapolis Antik Kenti, bünyesinde bulunan dinsel tapınaklardan dolayı ‘Kutsal Kent’ olarak adlandırılıyor. 

Antik kentin travertenlere yaklaşık 500 metre yürüme mesafesinde olduğunu söyleyen Özlem Köseoğlu, “Hierapolis; Roma Hamamı, tapınaklar, Direkli Kilise, su kanalları, tiyatro ve çeşme gibi birçok önemli yapıya ev sahipliği yapıyor. Ayrıca buraya kadar gelmişken, deprem sonucu termal suların yüzeye çıkması ile oluşan ‘Kleopatra Antik Havuzu’na uğramayı ihmal etmeyin” dedi.

Tarihin zirvesinde bir miras: Nemrut Dağı Milli Parkı / ADIYAMAN

Ülkemizin güneydoğusunda, Adıyaman’da yer alan Nemrut, önemli bir doğal ve tarihi miras alanı. Parkın en dikkat çekici özelliği, Kommagene Krallığı döneminden kalan tarihi kalıntılar ve Nemrut Dağı zirvesindeki devasa heykeller. MÖ 1. yüzyılda Kommagene Kralı I. Antiochos tarafından yaptırılan bu heykeller, UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alıyor ve dünya çapında büyük bir ilgi görüyor. 

“Tümülüsün etrafına yerleştirilen devasa taş heykeller, hem Hellenistik hem de Pers kültürlerinin etkilerini yansıtarak, dönemin benzersiz sanat anlayışını gözler önüne seriyor” diyen Didem Mutçalıoğlu, şöyle devam etti:

 -- Nemrut Dağı'nın zirvesinde bulunan anıt mezar, 50 metre yüksekliğinde ve 150 metre çapında bir tümülüs ile çevrili. Tümülüsün doğu, batı ve kuzey teraslarında yer alan devasa heykeller ve kabartmalar, Kommagene Krallığı'nın Tanrıları ve mitolojik figürlerini temsil ediyor. Bu heykeller arasında Zeus, Apollon, Herakles ve Fortuna gibi Tanrılar yer alıyor.”

-- Nemrut Dağı, sadece tarihî kalıntılarıyla değil, aynı zamanda sunduğu muhteşem manzaralarla da büyüleyici bir yer. Dağın zirvesinden izlenen gün doğumu ve gün batımı, dünyanın en etkileyici doğal güzelliklerinden birine şahitlik etmenizi sağlıyor. Bu anlar, ziyaretçilere adeta büyülü bir atmosfer sunuyor ve aynı zamanda tarih ile doğanın kusursuz birleşimiyle unutulmaz bir deneyim yaşatıyor.

Mabetlerin kenti: Ani Harabeleri / KARS

Serhat şehri Kars, eşsiz coğrafyası ve tarihî ile büyülü bir şehir. Mabetlerin kenti Ani Harabeleri ise bu coğrafyanın büyüsünde kaybolacağınız şehrin en önemli tarihi noktalarından.

“Tarih boyunca birçok farklı kültüre ev sahipliği yapan Ani Harabeleri’nden etkilenmemek mümkün değil” diyen Nurgül Büyükkalay, “Ani Antik Kenti, Ermenistan sınırında Apraçay Nehri boyunca uzanıyor. İpek yolu üzerinde olması nedeniyle dönemin zengin kentleri arasında yer almış. En parlak dönemini Bagratlı Krallığı döneminde yaşamış” dedi.

Kentte görülecek yapılara değinen Büyükkalay, “Büyük Katedral, Abughamret Kilisesi, Ebul Manuçehr Camisi, Aziz Prkitch Kilisesi mutlaka görülmeli... Bu koca alan ise Kars’ın güneydoğusunda, şehir merkezine 42 kilometre uzaklıkta yer alıyor” ifadelerini kullandı.

Tarihin sıfır noktasına yolculuk: Göbeklitepe / ŞANLIURFA

Dünyanın bilinen ilk tapınağı ve ilk inanç merkezi olduğu varsayılan Göbeklitepe’nin keşfiyle beraber Şanlıurfa tarihi sadece ülkemizde değil tüm dünyada merak uyandırdı.

Çünkü Göbeklitepe; Mezopotamya’daki ilk şehirlerden 5 bin yıl, Mısır Piramitleri’nden 7 bin 500 yıl, Malta Adası’ndaki tapınaklardan 6 bin 500 yıl, Stonehenge’den ise 7 bin yıl daha eski…

‘Göbeklitepe kâşifi’ olarak anılan Alman Arkeolog Profesör Klaus Schmidt, buranın keşfinde kilit rol oynayan en önemli bilim insanı… Bugüne kadar yapılan kazılarda bölgede yer alan mekânların sadece altı tanesi ortaya çıktı. En az 15 mekân ve 200’den fazla dikilitaş daha olduğu biliniyor. Tüm bu eserlerin gün yüzüne çıkarılması için de 150 yıl gibi bir süre gerektiği düşünülüyor.

Nurgül Büyükkalay, “Tarihin akışını değiştiren bu keşfin ülkemiz topraklarında olması büyük bir ayrıcalık... Ben de Göbeklitepe’nin neden bu kadar önemli olduğunu yerinde görüp öğrenmek için düşmüştüm Şanlıurfa yollarına…” dedi.

İşte Büyükkalay’ın izlenimleri ve önerileri:

-- Göbeklitepe’nin bulunduğu topraklara adım atar atmaz müthiş bir enerji hissettim. Daha ilk adımdan etkisi altına aldı beni. Tarihin sıfır noktasına yolculuk yapma hissi ve bu toprakların gizemini düşünmek gerçekten heyecan verici… Tarih kitaplarında öğrendiğimiz birçok bilgiyi de güncellememiz gerektiğini gösteren Göbeklitepe ile ilgili dünyanın ilk tapınağı, en eski yerleşim yeri, ilk toplanma yeri ve takas noktası gibi çeşitli teoriler var.

-- Tarih kitaplarında insanların yerleşik hayata tarımla geçtiklerini öğrenmiştik ancak 40 ton ağırlığındaki taşlar, buğdayın ilk izleri, figürler, kabartmalar gibi yerleşik hayatı ve tarımı simgeleyen birçok bulgu Göbeklitepe kazılarıyla ortaya çıktı. Dairesel yapı içerisindeki toprak ve kalıntılar Göbeklitepe’nin insan eliyle, kasıtlı olarak saklanmış olabileceğini gösteriyor. Dolayısıyla bilim insanları Göbeklitepe’nin gömüldüğünü düşünüyor. Fakat neden gömüldüğüne dair henüz bir cevap bulunmuyor.

Fotoğraflar: iStock