700 yıldır ayakta duran tek toprak!

Mali'de bulunan Djenne Camisi dünyanın en ilginç yapılarından biri. Halkın kil kullanarak yaptıkları karışımdan oluşan bu cami görenleri hayrete düşürüyor. Yağmur yağınca eriyen bu ilginç camiyi onaran ise yine yerli halk. İşte ilginç yapısıyla Djenne Cami...

Fotoğraflar: Alamy

Djenne Camii, temeli 1280’de atılan ama bugünkü haline 1907’de ulaşılmış olan, Mali’de Bani Nehri kıyısında kurulu dünyanın en büyük toprak camisi.

Mali’nin başkenti Bamako’nun kuzeyindeki ayrılıkçı Tuareglere sınır olan Mopti bölgesinde yer alan cami, yağmur sezonunda üç tarafı sularla çevrili yarımada haline dönüşüyor.

Mopti de bulunan bu ilginç cami, dünyanın en büyük kerpiçten yapılmış yapısı olarak da biliniyor.

Birçok mimar tarafından Sahel-Sudenez mimarisinin en büyük başarılarından biri olarak adlandırılmış olan bu cami, İslami mimarinin de en gözde örneklerinden birisi olarak kabul ediliyor.

Djenne Büyük Cami, aslında hem şehrin hem de ülkenin bir sembolü olarak inşa edilmiş. Bu bölgedeki ilk cami 13. yüzyılda yapıldı fakat günümüzdeki Büyük Cami’nin güncel hali 1907’de inşa edildi.

Büyük Cami, Djenne yerli halkı için bir merkez olmasının yanı sıra Afrika’nın da en önemli sembollerinden biri olarak kabul ediliyor. 1988’de UNESCO tarafından Djenne şehrinin neredeyse tamamı, özellikle de bu görkemli toprak yapıdan dolayı 'Dünya Mirası' olarak listeye alındı.

Timbuktu’ya giden ticaret rotası üzerinde yer alan bölgede İslam’ın ilk izleri 13. yüzyılda görülmeye başlanmış. Böylece bölgeye has malzemeyle inşa edilen Djenne Cami aynı zamanda Mağrib mimarisinin özelliklerini taşıyor.

Bu büyük cami, ilk zamanlarda Batı Afrika’da bulunan diğer camiler gibi kutsal kabul edilen bir mekan düşüncesiyle inşa edilmemiş. Yani bu yapı ilk olarak bir saray şeklinde inşa edilmiş.

Aynı bölgedeki diğer camiler koni biçiminde, toprak tuğladan yapılma ya da sarmal şeklinde ataların koruyucu ruhlarını temsil etmeleri için inşa edilmişler.

Labelle Prussin gibi bazı İslam Mimarisi akademisyenleri bu koni biçimli sarmal yapıların Mali’deki neredeyse bütün camiler için ortak bir yön olduğuna inanıyorlar. Büyük Cami ise bu örneklerin en gözde temsilcisi olarak gösteriliyor.

Djenne camii görüntüsü ile büyülemesinin yanında yapılış tarihinde sakladığı ilginç bilgilerle de şaşırtıyor. İşte Djenne ve tarihi...

Djenne, geçmişte Mali ve Songai İmparatorluklarının büyük şehirlerinden biri olarak doğmasından önce yani tarih olarak 1240’ta Koi Kuboro’nun inşasından bu yana bir cami mekânı olarak kullanılıyordu.

Tukulor Savaşı’nda Djenne şehrini işgal eden Amado Lobbo 1834’te caminin yıkılması emrini verdi. Lobbo, bir saraydan modifiye edilen bu orijinal yapının çokça masraflı olduğunu düşünüyordu ve israfa yol açtığını iddia ediyordu.

Orijinal yapının yeniden inşası 1896 yılında tamamlandı ama o da bugünkü yapıya yol götürülmesi için sonra yeniden yıkıldı. Bugünkü yapının inşası 1906 yılında başladı ve 1907’de tamamlandı. Caminin inşası bir duvar ustası ve aynı zamanda Djenne şehrinin reisi olan İsmail Traore’nin gözetim ve rehberliğinde yapıldı.

O zamanlar, Djenne Fransa’nın Batı Afrika sömürgelerinden birinin bir parçasıydı ve Fransızlar muhtemelen caminin ve yakınlarında yer alan medresenin inşası için politik ve ekonomik destek verdiler.

Orijinal cami Ortaçağ boyunca Afrika’da İslam’ın öğretildiği en önemli mekânlardan biri olarak öncülük etti. Binlerce öğrenci Djenne medreselerine gelerek buralarda Kur’an eğitimi aldı.

Mali’de bulunan birçok camiye elektrik ve su tesisatı daha sonradan eklenmiş. Bu orijinal yapıların yapılması kadar korunması da oldukça zor olmuş. Hatta bazı durumlarda, yapıların orijinal yüzeyleri aşındırılmış, yok edilmiş ve böylece tarihsel görünümleri de hasar görmüş.

Ve bazı durumlarda bu tarihi eserlerin yapısal bütünlükleri bile tehlikeye atıldı.

Djenne Büyük Cami’ne ses sistemi kurulurken, Djenne halkı modernleştirme adına caminin tarihi bütünlüğünün bozulmasına karşı çıktı ve şiddetli bir muhalefet sergiledi.

Birçok tarihi koruma yanlısı aktivist de halkın tarihi yapıya sahip çıkmasını, korumacı bir tavır takınmasını övdü ve Büyük Cami’nin 1990’lardaki inşasıyla ciddi bir biçimde ilgilendi.

Camii’nin korunmasında en büyük rolü üstlenen halk her yıl yağmur mevsiminden sonra bir bölümü yağmurda eriyen Djenne Cami’ni yeniden inşa ediyor. Hatta o kadar çok kişi bir araya geliyor ki dört bin kişilik bir ekip ortaya çıkıyor.

Toplanan ekip sabah namazında bir araya geliyor. Saatler daha 05.00’i gösterirken çamur banyosu başlıyor. Ön cepheyi yapmak için çalışanların güneş doğana kadar vakitleri var.

Yani bir saat içinde ön cepheyi çamura bulamaları gerekiyor. Çünkü daha 07.00’de hava sıcaklığı 30 dereceyi buluyor. Kış aylarında yağan yağmurlar ve oluşan kum fırtınaları nedeniyle caminin çamurdan yapılan tuğlaları tahrip oluyor.

Camide ısı değişimleri ve rutubet nedeniyle de çatlaklar ortaya çıkıyor. Nisan sonundaki bahar yağmurları ve çekilmeye başlayan nehir sularından elde edilen çamurun en sağlam kaplama maddesi olduğunu bildikleri için bu tarifi tercih ediyorlar.

Çocuklar ise cami yakınındaki nehre akın ediyor. Kovalarını çamurla dolduruyorlar. Elden ele uzatılan kovalar büyüklere ulaşıyor. Kalas ve halatlarla yapılan özel merdivenlerle kovalar yukarılara doğru çıkarılıyor. Ve camii el birliği ile imece usulü restore ediliyor.

Büyük Djenne Cami’nin en iyi korunmuş yeri olan mezarlık bölgenin önemli şahsiyetlerini, yer yer 7-8 metreyi bulan yüksek dış duvarları da sokak satıcılarını ağırlıyor.

Kavurucu sıcaklardan kaçan pazar esnafı tezgâhlarını Djenne Cami’nin gölgesinde açıyor. Burada, her hafta pazartesi günleri kurulan pazar gerçekten görülmeye değer.

Kara ve nehir yoluyla, akın akın gelen pazarcı ve müşterilerin gök kuşağının tüm renklerini taşıyan giysileri göz kamaştırıyor. Cennelilerin gözünde bu camii sadece ibadethane değil. Sevinç ve hüzünlerini de paylaştıkları bir mekan.

İşte binlerce kişiyi bir araya toplayan bu kutsal mekan dünyanın en ilginç yerleri arasında bulunuyor.