Depremle yasamanin yollari

Marmara'da onceki gun siddetli bir artci sarsinti, ardindan muthis bir panik yasandi. Japonya hemen hergun deprem oluyor, ama panik sahneleri yasanmiyor. Onlar yuva cagindan itibaren deprem kulturunu ogreniyorlar cunku. Tokyo Universitesi Deprem Arastirma Enstitusu'nde uzun yillar calismalar yapan ve onceki gunku artci sarsinti tam da o Kultur Koleji'nde deprem dersi verirken yasanan sismolog Nusret Sancakli, Ozel Kultur Okullari icin deprem konusunda teorik ve uygulamali bir paket hazirlamisti. Sancakli ile ‘‘deprem kulturu’’nu konustuk.

Japonya ile Turkiye'nin deprem teknolojisini kiyaslar misiniz?

- Japonya'da uc bin istasyonun yaptigi tek is depremi arastirmak. Toplam 10 rasathane, 20 bine yakin enstitu var. Her sey dijital ve veriler otomatik olarak ekrana dokuluyor. 254 universitenin, 200 deprem arastirmacisinin bagli oldugu Japon Meteoroloji Ajansi bugunlerde Golcuk Depremi'ni arastiriyor. Kandilli Rasathanesi'nde ise hálá 40 yil oncesinin tamburlari donuyor. Kandilli Rasathanesi binasi yikilirsa ne olacak? Bir sismometre mutlaka bahceye kurulmali. Turkiye'de depremciler cok guzel calismalar yapiyor ama birbirlerinden haberleri yok. Basbakanliga bagli bir bilim kurulu altinda guclerimizi birlestirmeliyiz.

Her artci depremde sokaklara mi dokulecegiz?

- Biz depremlere mahkumuz. Olacak depremler bu yasadigimizdan daha siddetli olmayacak. Mesele deprem nerede, ne siddette olacak meselesi degildir. Oturdugumuz binanin saglam olup olmadigi onemlidir. Istanbul buyuk depremi atlatmistir. Sadece curuk evler yikacaktir. Golcuk'te yikilmayan oyle cok ev vardi ki. Sizin ev yikilmak zorunda mi? Bu depremler 30 yildir hergun oluyor. Insan psikolojisi ile oynanmamali.

Japonlar depremle yasamayi nasil ogrendi?

- Japonya'da deprem oldu. Esimle sokaga firladik. Bir de baktik ki sokakta bir tek ben ve esim! Onlar ne yapti. Yataklarindan kalkti. Kadin gazi elektrigi kapatip mutfaga en yakin kapi araligina, koca masa altina, cocuklar ranzali yataklarinin altina girdi. Deprem gectikten sonra radyoyu actilar. Japon Meteoroloji Ajansi bes dakika icinde haber verir depremi. Yoksa baskani istifa etmek zorundadir. Ne siddette bir deprem oldugunu ogrendiler ve yataklarina donup misil misil uyudular. Onlar deprem oncesi, ani ve sonrasinda neler yapilir biliyorlar. Onlar icin deprem bizim sagnak yagmurumuzdur.

Gocuk altindaki bir insan icin depremden korunma yontemi ne kadar gecerli?

- 10 saniye icinde hicbir duvar kalmadi ve bina yok oldu. Depremden korunma yontemi bunun icin gecerli degil. 10 kucuk ogrenci ezilmis olmus. Oysa binanin bir tek cami kirilmamis. Iste bu noktalarda depremden korunma yontemleri gecerli. Nasil bir binada oturuyorsunuz. Kendimiz bilecegiz sonra cocugumuzu egitecegiz. Depremde ev ne zaman terkedilecek, evde kim nerede duracak, depremden sonra nerede bulusulacak, bunlari onceden tespit etmek gerekir.

Her Japon cocuk bilir ki...

Duvar diplerinden yurunmez. Depremde asansor kullanmaz. Deniz kenarindan uzak durulur. Kosulmaz, gerekirse cokulur. Bagirilmaz ve panige neden olunmaz. Asla cikilan yere donulmez. Sessiz beklenir. Merdivenlerden panik yapmadan inilir. Depremde kibrit ve cakmak kullanilmaz. Evlerde kitaplik, gardirop gibi mobilyalar duvara monte edilmistir.

Sirasinin altinda depremden koruma siltesi, cebinde mendili vardir. Her yer dogalgaz cunku. Ogretmeninde bir kask, fener ve radyo bulunur. Siddetli bir depremde derhal masanin altina girilir. Vakit varsa ogretmen kapi sikisabilir dusuncesiyle derhal kapiyi acar. ‘‘Deprem tatbikatini unutmayin cocuklar bu da onlardan biri’’ diyerek hicbirsey olmamis gibi bina terkedilir.

Deprem resim ve film gosterileriyle ona ilkokuldan itibaren tanitilir. ‘‘Duvarlar, elektrik direkleri yikilabilir, evin ici darmadagin olabilir’’ mesajlari verilir. Siniflarda bir masada sadece bir ogrenci oturur. Deprem esnasinda masanin altina girip capraz ya da paralel sekilde masayi var gucuyle tutar. Deprem merdivendeyken olmussa kaski yaninda olmadigi icin derhal oturup ellerini basinin uzerine koyar. Evde masa altina, kapi araligina girer.

Japonya'da ilkokul ogrencisine sismoloji, p dalgasi, s dalgasi anlatilmaz ama ortaokul ogrencilerine bunlar ve acil yardim, yangin sondurme bilgileri verilir. Lise ogrencilerine ise kentin depremden nasil etkilendigi detayli sekilde anlatilir. ‘‘Depremden sonra asla normal hayata yasanamaz. Kurallara uymak zorunda olacaginiz hayat baslar. Asla hucum yok. Sirani bekle ve panik yapma’’ gibi davranislar ogretilir. P ve S dalgalari, Tsunami bilimsel olarak anlatilir.

Herkese deprem cantasi

Japonya'da herkesin bir deprem cantasi var. Icinde su, konserve, ilac, radyo, el feneri, battaniye, mendil, ic camasiri ve yedek pil gibi acil malzeme bulunuyor. Her cocukta bulunan semt krokisinde toplanilacak yer belirlenmis. Ayrica bir kucuk defteri var: Adi, soyadi, adresi, yakinlarinin adi, bulusma yeri yazili.

Okulda ne yapmali ne yapmamali

Lise sonlar alt kata alinmali. Binayi once onlar terkedip, ustten gelenlere yol acmalilar. Her sinifin grup grup toplanma yerleri muhakkak cizilmeli. Sarsilma kulturu verilmeli. Askeri duzende bina terkedilmeli.

Ogretmenler asla panik yapmamali. Bulusma yerinde cokmeli ve yoklama yapilmali. Radyoda haberler beklenmeli.

Bir de ellerin kafa ustune kondugu resimler gosteriliyor cocuklara. Bunlar 40 yil once idi. Kask diye birsey var artik. Bir tatbikatta uc ogrenciyi kucucuk bir masanin altina koymaya calistilar. Masalar aralikli olarak yerlestirilmeli.

Okulun kolonlarina bayrak asmali. Ve 'Ali topu at' gibi 'elektrikten uzak dur' seklinde fisler asilmali. Eskiden mendil kontrolu yapilirdi simdi yok sanirim. Bir genc depremde bacadaki kurumdan dolayi oldu, mendili olsaydi belki olmeyebilirdi.

Biz sokakta yasiyoruz. Onlar ne yapiyor?

Onceki gun yasadigimiz 5.8 buyuklugundeki artci sok, bizi yine sokaklara doktu, cadirlar yeniden kurulmaya basladi. Iste bir cocuk, ‘‘en degerli varligi’’ tavuguyla birlikte sokakta. Baska bir aile; yuzlerinde ‘‘Bir sonraki ne zaman olacak!’’ tedirginligi ve ‘‘Ne zaman bitecek?’’ sorusu okunuyor. Deprem aninda yasanan panik ise anlatilmaz. Oysa Japonya'da da hemen hergun deprem oluyor, ama bu panik sahneleri yasanmiyor. Cunku onlar yuva cagindan itibaren deprem kulturunu ogreniyorlar. Iste bu yuzden bizim de ihtiyacimiz, onlar gibi deprem kulturune sahip olmak!