Sedef Batı
Erdal Fernergiz
Elif Zorlu Tapan
Umami nedir? Umami hangi yiyeceklerde bulunur? Umami hakkında merak edilenler
Umami, merak edilen konulardan biri. Dilin algıladığı tat profillerinden biri olan umaminin gerçek olup olmadığı bilim insanları tarafından uzun yıllar araştırıldı. Peki umami nedir? Umami hangi yiyeceklerde bulunur?
İnsanların dili beş farklı tadı algılar. Bunlar tatlı, acı, ekşi, tuzlu ve umamidir. Peki umami nedir? Hangi yiyeceklerde umami tadı bulunuyor? Umami ile ilgili merak edilenler...
Umami nedir?
Umami, bir amino asit türü. L-glutamat isimli bir aminoasit sayesinde ortaya çıkıyor. Glutamat ısıya maruz kalınca glutamik asit ortaya çıkıyor. Böylece yenen yiyecekler lezzetli hale geliyor.
Japonca bir kelime, “hoşa giden, iştah açıcı tat” şeklinde Türkçeye çevrilebilen umami, büyük a protein içeren hayvansal ve bitkisel gıdalarda büyük oranda bulunabiliyor.
Umami hangi yiyeceklerde bulunur?
Et: Ette ve özellikle kurutulmuş ette glutamat seviyesi oldukça yüksek. 100 gram dana etinde 10 miligram civarı serbest glutamat bulunuyor. Tavuk da bu kadar zengin olmasa da glutamat içeriyor. Özellikle burgerler listede karşınıza çıkacak diğer umami kaynağı yiyeceklerle etin bir araya geldiği yemekler oldukları için yiyene çok lezzetli geliyor.
Süt: Hem inek sütünde hem de insan sütünde serbest glutamat bulunuyor. Bunun oranı insan sütünde 100 grama 22 miligramken inek sütünde 100 grama 2 miligram.
Deniz yosunları: Deniz yosunları glutamat seviyesi en yüksek yiyeceklerin başında geliyor. Yosunun türüne bağlı olarak 100 gram yosunda 1200 ila 3000 gram glutamat bulunuyor. Özellikle Japon mutfağında yemek sularında ve soslarında deniz yosununun bu kadar sık kullanılmasının sebebi de bu. Deniz yosunları aynı zamanda tuz açısından da oldukça zengin ürünler.
Yeşil çay: Demlenmiş yeşil çayın her 100 gramında 32 miligram serbest glutamat bulunuyor. Çayda aynı zamanda teanin isimli aminoasit de bulunuyor. Bu aminoasit de glutamata benziyor ve umami tadına katkı yapıyor. Sağlık deposu yeşil çayı içmek için bir sebebimiz daha oldu böylece.
Deniz ürünleri: İstiridye, karides, deniz tarağı, uskumru, ton ve sardalye doğal olarak umami lezzeti taşıyan deniz ürünlerinin başında geliyor. Deniz ürünlerinde glutamatın yanı sıra inosinat da bulunuyor. İki madde bir araya geldiğinde ortaya umami çıkıyor. Umami kaynakları her zaman tek başlarına çok lezzetli olmuyor, bazen ortaya çıkmaları için diğer maddelerle birleşmeleri gerekiyor.
Süt: Hem inek sütünde hem de insan sütünde serbest glutamat bulunuyor. Bunun oranı insan sütünde 100 grama 22 miligramken inek sütünde 100 grama 2 miligram.
Deniz yosunları: Deniz yosunları glutamat seviyesi en yüksek yiyeceklerin başında geliyor. Yosunun türüne bağlı olarak 100 gram yosunda 1200 ila 3000 gram glutamat bulunuyor. Özellikle Japon mutfağında yemek sularında ve soslarında deniz yosununun bu kadar sık kullanılmasının sebebi de bu. Deniz yosunları aynı zamanda tuz açısından da oldukça zengin ürünler.
Yeşil çay: Demlenmiş yeşil çayın her 100 gramında 32 miligram serbest glutamat bulunuyor. Çayda aynı zamanda teanin isimli aminoasit de bulunuyor. Bu aminoasit de glutamata benziyor ve umami tadına katkı yapıyor. Sağlık deposu yeşil çayı içmek için bir sebebimiz daha oldu böylece.
Deniz ürünleri: İstiridye, karides, deniz tarağı, uskumru, ton ve sardalye doğal olarak umami lezzeti taşıyan deniz ürünlerinin başında geliyor. Deniz ürünlerinde glutamatın yanı sıra inosinat da bulunuyor. İki madde bir araya geldiğinde ortaya umami çıkıyor. Umami kaynakları her zaman tek başlarına çok lezzetli olmuyor, bazen ortaya çıkmaları için diğer maddelerle birleşmeleri gerekiyor.
Ağaçta yetişen yemişler: Ceviz ve badem gibi ağaç yemişleri, özellikle vegan yemeklere umami tadı katmak isteyenler için mükemmel bir kaynak. Yemişleri ve tohumlar kavrulduğunda umami tadı iyice ortaya çıkıyor. Özellikle ceviz bu konuda çok ileride. 100 gram cevizde 658 miligram serbest glutamat bulunuyor.
Peynir: Peynir olgunlaştıkça ve güçlendikçe umami tadı da artıyor. Peynir olgunlaştıkça proteoliz adı verilen bir süreç yaşanıyor. Peynirin yapısındaki aminoasitler parçalanıyor ve serbest glutamik asit seviyeleri yükseliyor. Yiyecekler fermente oldukça ve olgunlaştıkça umami artıyor. İtalyan peyniri parmesanın bu kadar lezzetli olmasının sebebi de bu. Parmesanın tamamen olgunlaşması için 24 ila 36 ay dinlenmesi gerekiyor.
Et, kemik ve sebze suları: Et ve sebze suları umamiyi tabağınıza eklemenin en sağlıklı yollarından. Çorbalar, sulu yemekler ve soslar için çok iyi birer temel oluşturan et ve sebze sularını yemeklerinize mutlaka dahil edin. Özellikle balık sosu gibi yoğun aromalı ürünlerin birkaç damlası bile lezzeti güçlendirmek için yeterli olacaktır.
Mantar: Mantarların vegan ve vejetaryen yemeklerde et yerine kullanılmasının en önemli sebeplerinden biri, umamiyle ilişkili bileşiklerinin seviyesinin aslında etten bile yüksek olması. 100 gram mantarda 180 miligram serbest glutamat bulunuyor. Et yiyenler için de durum farklı değil aslında. Zira mantarın etle birlikteliği ortaya umami seviyesi çok yüksek sonuçlar çıkarıyor.
Peynir: Peynir olgunlaştıkça ve güçlendikçe umami tadı da artıyor. Peynir olgunlaştıkça proteoliz adı verilen bir süreç yaşanıyor. Peynirin yapısındaki aminoasitler parçalanıyor ve serbest glutamik asit seviyeleri yükseliyor. Yiyecekler fermente oldukça ve olgunlaştıkça umami artıyor. İtalyan peyniri parmesanın bu kadar lezzetli olmasının sebebi de bu. Parmesanın tamamen olgunlaşması için 24 ila 36 ay dinlenmesi gerekiyor.
Et, kemik ve sebze suları: Et ve sebze suları umamiyi tabağınıza eklemenin en sağlıklı yollarından. Çorbalar, sulu yemekler ve soslar için çok iyi birer temel oluşturan et ve sebze sularını yemeklerinize mutlaka dahil edin. Özellikle balık sosu gibi yoğun aromalı ürünlerin birkaç damlası bile lezzeti güçlendirmek için yeterli olacaktır.
Mantar: Mantarların vegan ve vejetaryen yemeklerde et yerine kullanılmasının en önemli sebeplerinden biri, umamiyle ilişkili bileşiklerinin seviyesinin aslında etten bile yüksek olması. 100 gram mantarda 180 miligram serbest glutamat bulunuyor. Et yiyenler için de durum farklı değil aslında. Zira mantarın etle birlikteliği ortaya umami seviyesi çok yüksek sonuçlar çıkarıyor.
Kuşkonmaz: Bu yeşil sebze de umamiye doğal yollardan doymak isteyenlerin bir diğer kaynağı olabilir. Japonya’nın başkenti Tokyo’da bulunan Umami Bilgi Merkezi’ne göre (ister inanın ister inanmayın ama var böyle bir merkez) kuşkonmaz kızarmış dana eti, miso sosu ve pirinçle bir araya geldiğinde çok başarılı bir umami kaynağı oluyor.
Soya: Soya bazlı yiyecekler çok büyük miktarda umami tadına sahip. Örneğin soya sosunun 100 gramında 1264 miligram glutamat bulunuyor. Bu listedeki diğer birçok yiyecek gibi soya ürünleri de fermente olduklarında glutamat seviyeleri yükseliyor. Miso ve soya fasulyesi de umami açısından başarılı yiyecekler.
Patates: Çorbalara, et sularına ve sebze sularına ekleyerek umami gücünden faydalanabileceğiniz bir diğer malzeme de patates. Patates çorbanın içine girdiğinde yapısındaki glutamat da çorbanın suyuna karışıyor. 100 gram patateste 30 ila 100 miligram glutamat bulunabiliyor. Tatlı patatesteki glutamat miktarı ise 60 miligram civarında.
Domates: Domates dev bir glutamat kaynağı dolayısıyla umami seviyesi çok yüksek. 100 gram domateste 246 miligram serbest glutamat bulunuyor. Üstelik domatesler olgunlaştıkça glutamat seviyeleri de yükseliyor. Örneğin kuru domatesin glutamat seviyesi 1140 miligrama kadar çıkabiliyor. Salça ve ketçap gibi domates ürünlerinin içine girdikleri her yemeğin tadını güzelleştirmesinin sebebi de bu.
Soya: Soya bazlı yiyecekler çok büyük miktarda umami tadına sahip. Örneğin soya sosunun 100 gramında 1264 miligram glutamat bulunuyor. Bu listedeki diğer birçok yiyecek gibi soya ürünleri de fermente olduklarında glutamat seviyeleri yükseliyor. Miso ve soya fasulyesi de umami açısından başarılı yiyecekler.
Patates: Çorbalara, et sularına ve sebze sularına ekleyerek umami gücünden faydalanabileceğiniz bir diğer malzeme de patates. Patates çorbanın içine girdiğinde yapısındaki glutamat da çorbanın suyuna karışıyor. 100 gram patateste 30 ila 100 miligram glutamat bulunabiliyor. Tatlı patatesteki glutamat miktarı ise 60 miligram civarında.
Domates: Domates dev bir glutamat kaynağı dolayısıyla umami seviyesi çok yüksek. 100 gram domateste 246 miligram serbest glutamat bulunuyor. Üstelik domatesler olgunlaştıkça glutamat seviyeleri de yükseliyor. Örneğin kuru domatesin glutamat seviyesi 1140 miligrama kadar çıkabiliyor. Salça ve ketçap gibi domates ürünlerinin içine girdikleri her yemeğin tadını güzelleştirmesinin sebebi de bu.
Havuç: Havuç, listemizde yer alan diğer umami kaynağı yiyecekler olan et, patates ve kuşkonmazla çok iyi uyum sağlıyor. Aynı zamanda et ve sebze sularında da havuç büyük rol oynuyor.
Soğan: Soğan ister kurusu olsun, ister yeşili 100 gramda 50 miligramı bulan glutamat miktarıyla iyi bir umami kaynağı. Mutfağımızın tencere yemeklerinin neredeyse tamamının temelinde soğan ve salça olmasının bir açıklaması olmalıydı zaten…
Sarımsak: Özellikle kış aylarında mutlaka tüketilmesi tavsiye edilen sağlık deposu sarımsak aynı zamanda güçlü bir umami kaynağı. Çünkü 100 gram sarımsakta 100 miligram glutamat bulunuyor.
Bezelye: Bezelye de glutamat oranı yüksek sebzelerden. 100 gram bezelyede 110 gram glutamat bulunuyor. Dolayısıyla etli, soğan, havuç, bezelye, patates ve salçayı bir araya getiren bir yemek neredeyse tüm unsurları glutamat içerdiğinden tam bir umami deposu haline geliyor.
Soğan: Soğan ister kurusu olsun, ister yeşili 100 gramda 50 miligramı bulan glutamat miktarıyla iyi bir umami kaynağı. Mutfağımızın tencere yemeklerinin neredeyse tamamının temelinde soğan ve salça olmasının bir açıklaması olmalıydı zaten…
Sarımsak: Özellikle kış aylarında mutlaka tüketilmesi tavsiye edilen sağlık deposu sarımsak aynı zamanda güçlü bir umami kaynağı. Çünkü 100 gram sarımsakta 100 miligram glutamat bulunuyor.
Bezelye: Bezelye de glutamat oranı yüksek sebzelerden. 100 gram bezelyede 110 gram glutamat bulunuyor. Dolayısıyla etli, soğan, havuç, bezelye, patates ve salçayı bir araya getiren bir yemek neredeyse tüm unsurları glutamat içerdiğinden tam bir umami deposu haline geliyor.