İstanbul’un Ermeni mimarları

Boğaz’da, Haliç’te, Beyoğlu’nda, Kadıköy’de, Adalar’da ve aklınıza gelecek her semtte yıllara meydan okuyan o bildik binaların kimlerin elinden çıktığının cevabı İstanbul Modern’de.
“Batılılaşan İstanbul’un Ermeni Mimarları” Sergisi’nde.
Serginin açılışını başka bir davet nedeniyle kaçırdığım için önceki gün soluğu İstanbul Modern’de aldım.
İstanbul Modern, Uluslararası Hrant Dink Vakfı, İstanbul 2010 Ajansı ve Mimarlar-Mühendisler Dayanışma Derneği’nin işbirliğiyle gerçekleşen sergiyi gezerken gördüklerimden, öğrendiklerimden hem şaşırdım, hem “nasıl bir İstanbulluyum” diye utandım.
Her gördüğümde bir kez daha âşık olduğum Büyükada İskelesi’nin mimarı kim?
Mihran Azaryan.
Kınalıada’da adaya çıkar çıkmaz karşınıza dikilen ikiz evlerin yani Sirakyan Evleri’nin mimarı Avedisyan Kalfa.
Yine Kınalıada’da uzun
yıllar yaşadığım evin tam karşısındaki o muhteşem ahşap köşk Artin Macaryan’ın elinden çıkmış.
BEYAZIT KULESİ VE MISIR APARTMANI
Ne yazık ki, Taşcıyan Köşkü diye bilenen o köşkün yıkılarak, eskisine göre orantısız bir şekilde büyütülüp yenilendiğine tanık oldum.
Adalar’dan Haliç’e geçelim.
Kadir Has Üniversitesi’ne dönüşmüş eski Tekel Tütün İşleme ve Sigara Fabrikası’nın mimarı Hovsep Aznavur.
Aynı mimar Sirkeci’deki ünlü Sansaryan Han ile Fener’deki o güzelim Sveti Stefan Bulgar Kilisesi’ni de yapmış.
İstiklal Caddesi’ndeki ünlü Mısır Apartmanı da onun eseri.
Aznavur Pasajı diye bilinen pasaj da mı onun elinden çıkmış bilemiyorum.
Bankalar Caddesi’ndeki İş Bankası binasının mimarı Levon Nafilyan.
Gazetecilikten önce, üniversitenin ilk yıllarında Karaköy’de bir ithalat firmasında çalıştığım ünlü Hovagimyan Han’ın mimarı da aynı kişi.
Hayatımda iz bırakmış binaların mimarlarını daha yeni öğreniyorum.
Bu ayıp bana yeter.
Geçenlerde televizyonda gördüğüme göre hava durumuna göre renk değiştirecek tarihi Beyazıt Kulesi’nin mimarı Senekerim Balyan.
BALYAN AİLESİNİN BEŞ FERDİ
Balyan adını Dolmabahçe’den, Çırağan Sarayı’ndan, İstanbul’un en kıymetli mücevheri gözüyle baktığım Ortaköy Camisinden biliyoruz elbet.
Ama sergide Balyan Ailesi’nden beş mimar saydım.
Senekerim Balyan da ailenin bir ferdi.
Balyan’lara geçmeden Kadıköy’de bir soluklanalım.
Şimdilerde İstanbul Devlet Opera ve Balesi’ne kucak açan Süreyya Sineması’nın mimarı Keğam Kavafyan.
Müzeye dönüştürüleceği söylenen Kadıköy Meydanı’ndaki eski belediye binası Yetvart Terzian’ın eseri.
Aynı yakadaki Kuleli Süveri Kışlası da Garabed Amira Balyan’ın elinden çıkmış.
G. Amira Balyan’ın eserleri arasında Dolmabahçe Cami, Dolmabahçe Sarayı, II Mahmut Türbesi, Harbiye Mekteb-i Harbiye var.
Dolmabahçe Sarayı’nın Saltanat Kapısı ile Muayede Salonu ve Küçüksu ile Ihlamur kasırları Nigoğos Balyan’dan.
Beylerbeyi ve Çırağan saraylarının mimarı ise Sarkis Balyan.
Üsküdar’daki Selimiye Kışlası ve Tophane’deki Nusretiye Cami’nin mimarı ailenin başka bir ferdi Kirkor Amira Balyan.
RUM MİMARLAR SERGİSİ
Balyan’ların daha çok sayıda eserleri var, saymakla bitmez.
Hayatta yeni şeyler öğrenmek de öyle.
İstanbul Modern’deki “Ermeni Mimarlar” sergisinin yan tarafında Ani Çelik Arevyan’ın fotograf sergisi var.
Bir salon ötede ise Kutluğ Ataman, çok ses getiren “İçimdeki Düşman” Sergisi’nde kimliği yıllarca gizli kalan, babasının Ermeni dadısını videoya çekmiş.
Şöyle düşündüm:
Üç sergi ülkemizde biraz tabu, biraz görmezden gelinen Ermeni kimliğinin puzzle’ları gibi.
Puzzle tamamlandığında hepimiz emin olun rahat nefes alacağız.
Bu arada İstanbul Modern’den birkaç adım ötedeki Mimar Sinan Üniversitesi’nde “Batılılaşan İstanbul’un Rum Mimarları” Sergisi var.
O da İstanbul 2010 Ajansı ve Zoğrafyon Lisesi Mezunları Derneği’nin katkılarıyla hayata geçirilmiş.
Her iki sergiyi mimar Hasan Kuruyazıcı’nın titiz çalışmalarına borçluyuz.