Devlet Tiyatrosu’nun bireysel tarihi

Oyuncu, yönetmen, tiyatro adamı Can Gürzap, Devlet Tiyatrosu üzerine ilgiyle okuyacağımız bir kitap yazdı.
‘Perde Arkasından - Devlet Tiyatrosu Gerçeği’ adlı kitap, yalnız devlet tiyatrosunun değil, bütün tiyatro dünyasının serüvenini anlatıyor.
Bakın kitap kimlere adanmış: “Babam Reşit Gürzap’a, Alev’e, Sönmez’e, Muammer ve Alpay’a.”
Önsöz’den kitabın içeriği konusunda özet bilgi edinebilirsiniz: “Devlet Tiyatrosu, ilerdeki sayfalarda okuyacağınız gibi pek çok sorunu yaşaya yaşaya düştü kalktı, yuvarlandı kalktı, kaydı kendi toparladı ama hep ayakta durmaya çalıştı. Kültürsüz, sanat fakiri bu ülkenin kültürüne ve sanatına katkılarda bulunmaya çalıştı. Türk tiyatrosu, dünya tiyatrosu için kısa, ülkemiz için uzun bir yol katetti (...) Ben gözümü İstanbul Şehir Tiyatrosu’nda açtım, tiyatroyu öğrendim (...) Doğru bildiğim şeylerden herhangi bir çıkar uğruna vazgeçmedim. Ve doğruları söylemekten vazgeçmedim. Bu yüzden bu kitabı yazmaya karar verdim. Çünkü hakkında pek çok şey söylenen bu Türkiye’nin, Ortadoğu’nun, Balkanlar’ın en büyük sanat kurumunun doğru dürüst bir tarihçesi yok.”

KÜLTÜR POLİTİKASINA BAKIŞ

Can Gürzap’ın kitabında Türkiye’de gerçek tiyatronun kuruluşunun öyküsü var. Tiyatro ekseninde elbet cumhuriyetin kültür politikasının izdüşümleri de yer alıyor.
Cumhuriyet Türkiyesi’nde kültüre, sanata verilen önemi bir kez daha okuyoruz.
Genellikle çalıştıkları, emek verdikleri kurumların tarihini yazanlar, gözlemlerini okura iletenler, olumsuz eleştiriler için böyle kitapları fırsat sayarlar. Can Gürzap aksine, Devlet Tiyatrosu’nu ve Türkiye’deki tiyatro olgusunu hep sevgiyle kaleme almış.
Aksaklıkları bile bazı insanları yermek için kullanmamış.
Perde Arkasından’da tiyatromuza emek verenleri, onun yücelmesini sağlayan kişileri; onları yakından bilen, tanıyan birinden öğreneceksiniz.
Bölüm başlıklarını sıraladığımda, kitabın ilgi çekici içeriğini, okuma temposunun yüksekliğini hemen fark edeceksiniz:
Tiyatro, Devlet Tiyatrosu’nun Habercisi: Halkevleri, Ankara Devlet Konservatuvarı, Tatbikat Sahnesi, Devlet Tiyatrosu, Devlet Tiyatrosu’nda Dönemler, Büyük Bir Sanat Yapısı: Kültür Sarayı, Devlet Sanatçılığı, Devlet Tiyatrosu’nun Yönetim Gücü, Özel Tiyatrolar, Devlet Tiyatrosu’nda Değişim, Bitirirken.
Halkevlerinin tiyatro, okuma ve o kuşağı aydınlatma konusundaki işlevi çok yazıldı. Ama tiyatro açısından bu gerçeği yeniden gündeme getirmenin de yararına inanıyorum.
Devlet Tiyatrosu’nda dönemleri okuyun, bir kurumla onu yöneten arasındaki bağın başarıdaki oranını görün. Ayrıca öğrenci yetiştirme konusundaki yeteneklerini de görün.
Devlet Tiyatrosu’nun tarihinde sahnelenen oyunların listesini veren Can Gürzap, dünyada hiçbir tiyatronun aynı anda bu kadar sayıda perde açmadığını anımsatıyor bize.

ÜÇ DARBENİN ETKİSİ

Hiç kuşkusuz, Türk tiyatrosunun kurucu öncüsü Muhsin Ertuğrul konusunda yazdıkları, sanatçı/iktidar çatışmalarının tiyatromuza verdiği zararı göstermektedir.
Kültür Sarayı hakkında yazdıklarını hepiniz üzüntüyle okuyacaksınız. Kültür Başkenti İstanbul’a yetiştirilemeyen bina hâlâ karşımızda duruyor.
Askerî darbelerin devlet sanat kurumlarına yansıması çok daha şiddetli olur. Atamalar, oyun seçmede yapılan baskılar, bunun tipik hastalıklarıdır.
Darbeyle ilgili başlıklar şöyle; 27 Mayıs 1960 Dönemi, 12 Mart 1971 Darbesi ve 12 Eylül 1980 Darbesi.
Bu sıralamada dikkatimi çeken, 27 Mayıs 1960 için ‘darbe’ sözünü kullanmamasıdır.
‘Perde Arkasından’ı okurken, tiyatronun kutsal kuralı, ‘perde açılmalı’nın her şeye rağmen gerçekleştiğini bilelim.
Anı edebiyatının belgesel yanı önemlidir. Can Gürzap da belgelerle yazdıklarını desteklemiş. Kitabında uzun süre genel müdürlük yapan Cüneyt Gökçer’in anılarını yazmamış olmasından duyduğu üzüntüye ben de katılıyorum.
Kitabın ‘Bitirirken’ adlı son bölümünü mutlaka okuyun. Yarının tiyatrosu için epeyce düşünceye rastlayacaksınız orada.
Bir de kitabın sonunda çok yararlı bir liste var. Gürzap’ın “Devlet Tiyatrosu çalışanlarından Ömer Kaysı’nın çok önemli bir çalışmasını buraya alıyorum. Dünyada bu kadar yıl içinde böyle bir repertuvara sahip başka bir ülke var mıdır? Pek sanmıyorum” diyerek yer verdiği değişik dönemlerde oynanan oyunlar listesi, araştırma yapacaklar için çok iyi bir kaynak.

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Pessoa Pessoa’yı Anlatıyor
Fernando Pessoa
Çev: Işık Ergüden
Kırmızı Kedi

Hâlâ Gece Yarısı Bu Yıldızda
Nelly Sachs
Çev: Melike Öztürk
Can Yay.

Avrupa’nın İlk Türk Derneği Kıbrıs Türk Cemiyeti
Semra Eren-Nijhar
Kıbrıs Türk Cemiyeti

Modalı Vitol Ailesi
Osman Öndeş
Tarihçi Kitabevi

Pijamalılar
Rıfat Ilgaz
Çınar-Türkiye İş Bankası Ortak Yayın