ZİU yıl sonunda uçacak

Türk Havacılık ve Uzay Sanayi (TAI) tarafından tasarlanan Zirai İlaçlama Uçağı (ZİU), 1999 sonunda uçuş testlerine başlıyor. Alttan tek kanatlı, üç palli piston motorlu, kuyruktan tekerlekli, sabit iniş takımlı uçak TAI'nin tasarladığı ilk insanlı hava aracı olacak. Engebeli arazilere iniş kalkış yapabilecek ZİU, bin 500 litrelik deposuyla zirai ilaçlamanın yanı sıra orman yangınlarında da kullanılabilecek.

Başbakanlık tarafından 1 Nisan 1997 tarihinde tasarım çalışmaları TAI'ye verilen ZİU'nun ön dizaynı 1 Temmuz 1997'de tamamlandı. Tasarım ve Geliştirme Koordinatörü Gürsel Erarslanoğlu ve Proje Sorumlusu Bülent Korkem yönetiminde 25 kişilik ekip 16 Şubat 1998 tarihinde detay tasarım aşamasına geçti. Şu anda ZİU'nun detay tasarımı, malzeme, teçhizat alımı ve üretim aparatlarının imali sürüyor. Uçağın gövdesinin imalatına ise önümüzdeki aylar içinde başlanacak.

İLK UÇUŞ YIL SONU

ZİU'nun ilk uçuşunun yıl sonuna doğru yapılması planlanıyor. İlk etapta uçaktan iki adet üretilecek. İlk uçak TAI'nin, ikinci ise Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'nün sertifikasyon işlemleri ve uçuş testleri için kullanılacak. Teslimat ve seri üretimin 2000 yılı içinde başlaması planlanıyor. Tek kişilik bu uçağın, eğitim amaçlı kullanılması için iki kişilik modelleri üzerinde de çalışmalar yapılıyor.

GÖVDE ÇELİK UZAY KAFES

Zirai İlaçlama Uçağı'nın gövdesi çelik uzay kafes olarak tasarlandı. Çelik kullanılmasının nedeni zirai ilaçlama uçaklarında çok karşılaşılan kazalar sonrasında bu kafesin şoku alarak pilotun hayatını kurtarabilmesi. Gövdenin ana iskeletinin de çelikten imal edilmesi, çok zor şartlarda kullanılan ilaçlama uçağının uzun ömürlü olmasını sağlayacak. Geri kalan bölgelerde ise alüminyum kullanılacak. Uçağın kanat ucu, ilaç tankı ve motor hava girişlerinin de kompozitten imal edilmesi planlanıyor. TAI kompozit malzeme konusunda yüksek teknoloji ve iyi bir tecrübeye sahip. Ancak yetkililer maliyetleri düşürmek için daha ucuz olan metali tercih ettiklerini belirtiyorlar. Ayrıca Türkiye'deki zirai uçak işletmecileri uzun yıllardır metal gövdeli uçaklar kullanmaları ve bakımlarına da alışkın olmaları bu karar üzerinde etkili oldu.

PİSTON MOTORLU

ZİU'da motor olarak Kanada Orenda Recip şirketinin imalatı OE-600A piston motoru kullanılacak. Üretilecek diğer uçaklarda da bu motorların kullanılması amacıyla geçtiğimiz günlerde Kanadalı şirketle bir sözleşme imzalandı. Orenda şirketi turbün teknolojisi üzerine çalışan bir şirket. Ürettiği uçak motorları ve güç ünitelerinin kullanımı yaygın. Uzun yıllardır geliştirdiği OE serisi motorlar Kingair C90, Cessna 421, Piper PA31B, Air Tractor 401 gibi uçaklarda kullanılıyor. 1997'de tasarlanmaya başlanan OE-600A motoru geçen yıl mart ayında Kanada, mayıs ayı içinde de Amerikan Sivil Havacılık Otoritesi FAA tarafından onaylandı.

ZİU'ya 600 hp güç sağlayan OE-600A motoru 8 silindirli, turboşarjlı yakıt enjeksiyonuna sahip ve sıvı soğutmalı. İlk motorun haziran ayında teslim edilmesi planlanıyor. TAI yetkilileri, Türkiye'deki zirai ilaçlama şirketlerinin piston motorlar konusunda uzman olması nedeniyle bu tip bir motor tercihinde bulunduklarını belirtiyorlar. Piston motorlar, turboproplara göre daha çok yakıt harcıyor. Ancak emniyet oranı yüksek. Bakımları da çok kolay ve ucuz. Ayrıca turbopropların pistonlu motorlara göre fiyatları 2.5 ila 4 kat daha fazla. Maliyetlerin çok önemli olduğu zirai havacılıkta bu fark önemli bir engel teşkil ediyor.

D8 ilgisi

Türkiye öncülüğünde İran, Pakistan, Mısır, Endonezya, Malezya, Nijerya ve Bangladeş'ten oluşan D-8 ülkeleri tarafından da ortak proje olarak kabul gören bu çalışmada, üye ülkelerin ihtiyaçları doğrultusunda ZİU üzerinde yeni tasarımlara da geçilebilecek. İlerki aşamalarda piston motor yerine çok daha fazla güç sağlayacak turboprop motorlu modelinin geliştirilmesi planlanıyor.

Uçağın kokpiti çok basit tasarlandı. Zor şartlarda kullanılan zirai ilaçlama uçakları için pilotlar kokpitte çok rahat hareket edebilecekler. Uçağın kumanda sistemi mekanik yani kanatçık, kuyruk gibi kumanda satıhları kokpitten tel ile hareket ettiriliyor. Mekanik sistem, bakım konusunda da önemli bir kolaylık sağlıyor.

ÜRETİM YAKINDA

ZİU, ilerki yıllarda Avrupa Sivil Havacılık Otoritesi JAA'nın hazırladığı FAR/JAR 23 normal kategori uçak sınıfına uygun olarak sertifike edilecek. Önümüzdeki günlerde TAI Pazarlama Bölümü, uçağın Türkiye içindeki satış imkanları için zirai uçak işleten şirketlerle görüşmeler yapmaya başlayacak. Uçağın alınacak sonuçlar doğrultusunda üretim planı yapılacak.

ZİU'nun teknik özellikleri

Performans:

Kalkış Mesafesi: 250 metre

İniş Mesafesi: 220 metre

Havada Kalış Süresi: 4 saat

Menzil: 900 kilometre

Minumum Hız: 104 kilometre/saat

Azami Seyir Hızı: 269 kilometre/saat

Boyutlar:

Uzunluk: 10.9 metre

Yükseklik: 3.86 metre

Kanat Açıklığı: 13.97 metre

Ağırlıklar:

Maksimum Kalkış ağırlığı: 3.290 kg

Taşıyabileceği Yük: 1.500 kg

Yakıt Kapasitesi: 400 litre

İlaç Kapasitesi: 1.500 litre

Motor:

Model: Orenda OE600A 8 silindirli, turboşarjlı yakıt enjeksiyonlu, sıvı soğutmalı

Gücü: 600 hp

Yakıt Tüketimi: Saatte 0.44 lb/hp

Zirai ilaçlama uçağı üretiminin Türkiye macerası

TAI’nin zirai ilaçlama uçağı projesi, üretim çalışmalarının ilki değil. 1948'de Türk Hava Kurumu'nun (THK) Etimesgut Uçak Fabrikası'nda üretilen İngiliz Magister tipi eğitim uçaklarından ikisini tadil ederek yapılarak sıtma mücadelesi için ilaçlama uçağı haline getirildi. İki kişilik olan uçakların öğrencinin oturduğu ön kokpiti söküldü ve buraya bir ilaç deposu kondu. Denemeler yapılan ve beğenilen uçak için sipariş alınamayınca seri üretiminden vaz geçildi.

İkinci proje 1970'lerin sonunda başladı. O yıllarda gelişmeye başlayan Türk zirai ilaçlama pazarı gözönüne alınarak Kayseri Hava İkmal Bakım Tesis'lerinde Albay Ergün Belirgen başkanlığında bir uçak tasarlanmasına karar verildi. Mavi Işık adı verilen proje ile Türk Havacılık Sanayii tekrar canlandırılacaktı. Zirai ilaçlama uçağı ile başlayan çalışmaları askeri bir eğitim uçağının tasarlanması izleyecekti. Mavi Işık projesi tümüyle Türk mühendisleri tarafından tasarlandı. Pervane ve motoru dışındaki aksam da yerli olanaklarla üretildi. Mavi Işık 78XA adlı prototip 14 Mayıs 1979'da ilk uçuşunu gerçekleştirdi. İkinci uçak Mavi Işık G ise Eylül 1981'de uçtu. Uçaklar daha sonra Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü tarafından sertifike edildi. Ancak projenin devamı getirilemedi. Şu anda Mavi Işık G, İstanbul Yeşilköy'deki Havacılık Müzesi'nde sergileniyor.

Zirai ilaçlama uçağında 3'üncü proje THK tarafından 1997 yılında başlatıldı. GAP'la ortaya çıkacak ilaçlama uçağı ihtiyacıyla birlikte orman yangınlarında da kullanılması düşünülen uçak için yerli üretim yapılmasına karar verildi. Uçak olarak İngiliz tasarımı burundan tekerlekli, turboprop motorlu Field Master seçildi. Emekli Tümgeneral Fazıl Aydınmakina başkanlığında bir ekip uçağın montaj işlemlerine aynı yıl ağustos ayı içinde başladı. İngiltere'den gelen parçaların yanı sıra bazı parçalar da Türkiye'de üretildi. Birim fiyatı 400 bin dolar olan uçaktan iki adet imal edildi. THK'nın ekonomik sıkıntısı nedeniyle bu proje de yaşatılamayarak durduruldu.

Virgin Atlantic Türk pazarında

Ünlü İngiliz havayolu şirketi Virgin Atlantic AiRep'e verdiği temsilcilik ile Türk Pazarına girdi. Kısa zamanda pazarda kendisine önemli bir yer edinen Virgin Atlantic, İstanbul'dan THY uçakları ile Londra'ya gelecek yolculara, özellikle Amerika hattında uygun fiyatlarla seyahat imkanı sunacak. Uçuşlarına 1984 yılında başlayan havayolu, sektöre getirdiği bir çok değişik hizmetle tanınıyor. Bunlar arasında kabinde masaj, çok acil aktarması olan yolcuların Heathrow-Geatwick bağlantılarının motorsikletli kuryelerce gerçekleştirilmesi gibi değişik hizmetler yer alıyor.

THY ANLAŞMALI

Virgin Atlantic, seferlerini Türk Hava Yolları ile yaptığı anlaşma doğrultusunda Londra Heathrow üzerinden aktarmalı olarak gerçekleştirecek. THY ve Virgin Heathrow’da aynı terminali (Terminal 3) kullanıyor. Havayolu Türk yolculara New York, Washington, Boston, Los Angeles, San Francisco, Orlando ve Miami'ye bağlantı sağlıyor.

Virgin Atlantic’in 3 aylık ekonomi sınıfı bilet fiyatları İstanbul'dan THY bağlantı ücretide dahil New York, Boston 599, Washington 737, Miami, Orlando 699, San Francisco ve Los Angeles için 799 Dolar olarak belirlendi.

TEMSİLCİ AIREP

Virgin Atlantic Havayolları'nın Türkiye'ye bakışının çok olumlu olduğunu belirten AiRep Genel Müdür Yardımcısı Ferzan Ünlüsoy, gelecek yıllarda İstanbul üzerinden sefer yapmayı planladıklarını söyledi. AiRep, Virgin Atlantic'in yanı sıra Thai International, South African Airways ve Air Canada Havayolları'nın da temsilciliklerini üstleniyor.

En iyi havacılık şirketleri

Air Transport Word (ATW) Dergisi'nin her yıl düzenlediği ve geleneksel hale gelen 25'inci Havacılık Ödülleri sahiplerini buldu. Sektörün zirvesinin belirlendiği yarışmada altı dalda birinciler şöyle sıralandı:

EN İYİ HAVAYOLU DELTA

Delta Havayolları'na ödül geçen yılki mali başarısından dolayı verildi. 1991-94 yılları arasında tüm sektörde olduğu gibi büyük miktarda zarar eden şirket, aldığı radikal kararlarla kötü günleri geride bıraktı. Maliyetlerde önemli düşüşler sağlayan Delta, 1998'i 1 milyar dolar karla kapadı. Pan Am'ın Avrupa hatlarını alarak uçuş ağını genişleten havayolu, müşteri hizmetlerinde de yeni bir çığır açtı. Kabinde First Class'ı kaldıran ve acentalarına verdiği komisyonu azaltan Delta'nın bu uygulamalarını diğer havayolları da izledi.

EN İYİ BÖLGESEL TAŞIYICI TYROLEAN

Avusturyalı şirket Tyrolean en iyi bölgesel taşıyıcı ödülüne sahip oldu. Şirket ödülü maliyetlerin çok yüksek olduğu Avrupa'da 1998'i 1.5 milyon yolcu taşıyarak 30 milyon dolar civarında karla kapattı. Her yıl yüzde 22 ortalamayla büyüyen şirketin filosunda jet ve turboproplardan oluşan 31 uçak bulunuyor.

EN İYİ ÜRETİCİ AIRBUS ENDÜSTRİ

Yılın en iyi üretici ödülünü Airbus Endüstri kazandı. İlk uçağını 1970'de imal eden Airbus, birçok dev şirketin çekilmek zorunda kaldığı yolcu uçağı pazarında büyüyerek Boeing'in ciddi rakibi oldu. Airbus dizayn ettiği her uçakla rakiplerini yenilik yapmak zorunda bıraktı. Airbus'ın hedefi 2005'e kadar Boeing'le pazarı yarı yarıya paylaşmak.

EN İYİ SERVİS AIR CANADA

Yolcu servislerinde Air Canada ödüle değer bulundu. Şirket ödülü iyi kabin hizmetlerinin yanı sıra yolcu ilişkilerine önem vermesi nedeniyle kazandı.

EN İYİ İLİŞKİLER SOUTHWEST

En iyi işveren-işçi ilişkilerinde Southwest Havayolları birinci seçildi. Şirket pilotlarıyla 10, operasyon personeliyle 5 ve dispeçleriylede 12 yıllık sözleşme yapıyor. Bu süre içinde personeline kesin iş garantisi veriyor.

EN İYİ PAZAR GELİŞTİRME VIRGIN ATLANTIC

Pazar Geliştirme Ödülü'nü Virgin Atlantic Havayolları kazandı. Çok güçlü rakiplerin bulunduğu Avrupa-Amerika hattında yeni pazarlama teknikleriyle kendine yer açan Virgin, kabinde değişik hizmetleriyle tanınıyor.