Gökyüzünde milenyum bombası

Uğur CEBECİ

İki bin yılı için geri sayımdayız. Herkes milenyuma yurtdışında girmek istiyor. Daha bir kaç yıl öncesinden başlayan rezervasyonlarla neredeyse tüm oteller dolmuş durumda. Tur ve uçak bileti fiyatları da giderek yükseliyor. Turizmciler memnun. Ama 2000 yılının ilk saatlerini endişeyle bekleyenler de var. Bunların başında bilgisayarların ağırlıkla kullanıldığı sektörler geliyor. Eğer önlem alınmazsa tüm sistemler çökebilir, herşey arap saçına dönebilir.

Kuşkusuz krizi en endişeli geçirecek olan sektörlerin başında havayolları var. Çünkü havacılıkta rezervasyondan hava sahasının kontrolüne kadar bütün işler bilgisayar yardımıyla yapılıyor. Gökyüzünde sistemlerde yaşanacak bir aksaklık, radar ekranlarının veya kokpitteki göstergelerin kararması gibi ciddi sorunlar yaratabilir.

BİLGİSAYARLAR NEDEN ÇÖKECEK

Bilgisayarların çöküş nedenini bulmak için 1970'lere doğru gitmek gerekiyor. O günlerde sektöre yeni yeni giren bilgisayarlarda yazılımların az yer tutması için yılların son iki rakamı girildi. Örneğin 1975 yerine sadece 75 rakamı yazıldı. Bu sistemle çalışacak olan bilgisayarlar 2000 yılına gelindiğinde tarihi 00 olarak okuyacak. Bilgisayar tarihin 1900 yılı mı, yoksa 1800 yılı mı olduğunu karar veremeyecek. Ve böylece aksaklıklar başlayacak, sistemler çökecek. Bu durumu uzmanlar 'Milenyum Krizi' veya 'Y2K Sendromu' olarak adlandırıyorlar. Y2K, ‘Year 2 Kilo’ yani 2000 yılı anlamına geliyor. Hatanın oluşumunu açıklamak kolay ama etkilerinin neler olacağı tam anlamıyla hiç kimse tarafından bilinmiyor.

Yaklaşık iki yıldır havayolu sektörü Y2K'nın üstesinden gelebilmek için var gücüyle çalışıyor. Bu iş için sadece havayollarının ayırdıkları bütçe 2 milyar dolar civarında. Tüm rezervasyon, hava trafik kontrol (ATC), uçuş bilgisayarlarında kullanılan yazılımların yeni tarihlere göre tekrar düzenlenmesi gerekiyor. Hepsinin faturaları çok ağır. Ayrıca düzeltilmesi uzun zaman alıyor.

Amerikan Sivil Havacılık Otoritesi FAA, geçen ağustos ayında özel bir komisyon kurdu. Sistemlerin yenilenmesi için çalışan komisyon bütün kötümser tahminlere rağmen 1 Ocak 2000'de Amerikan Hava Sahası'nın güvenli olacağını açıkladı. Ama yine de işler beklenenden daha yavaş ilerliyor. FAA haziran ayının 30'una kadar modifikasyonun tamamlanmasını planlıyor. Ancak uzmanlar yıl sonuna kadar havalimanlarındaki sistemlerin ancak üçte ikisinin elden geçirilebileceğini iddia ediyorlar. Hatta en kötümserlere göre tüm sistemin değiştirilmesi 2003 yılına kadar uzayacak. FAA'in işi oldukça zor. Çünkü elden geçirilmesi gereken 250 ayrı bilgisayar programı var. Her bilgisayar programı ortalama 25 milyon satırdan oluşuyor. Ayrıca ülkedeki hava trafik sisteminin çoğunun 1970'li yıllara ait teknolojilerle imal edilmiş olması işleri daha da güçleştiriyor. Tüm sistem düzeltilse bile bazen bilgisayarlar çalışmayabiliyor.

ÖNCE ATC SİSTEMLERİ

Modifikasyon işlemlerinde hava trafik kontrol ünitelerine öncelik veriliyor. Daha sonra havalimanı yer sistemleri düzeltilecek. FAA yetkilileri 2000 yılının ilk günlerinde havada olmasa bile yerde bazı sorunların yaşanacağını kabul ediyorlar. Bunların başında da bavul yükleme sistemleri geliyor. Zaman kaybına rağmen bagaj yükleme ve boşaltma işlemlerinin elle yapılmasıyla sorun bir ölçüde ertelenecek.

Y2K için en çok korkulan konuların başında ülkeler arası sistemlerin birbirine entegre edilememesi geliyor. Her ülke o güne kadar kendi hava sahasında uçuş emniyetini sağlayacağını iddia etsede aralarında entegrasyonun nasıl oluşturulacağı hala soru işareti.

Avrupa'da ise Y2K için çalışmalar hızla devam ediyor. Ancak yine de emniyet tedbirleri elden bırakılmıyor. Acil durumlar karşısında hava trafik kontrolörlerinin kör uçuşa geçen uçakları emniyetle yönlendirmeleri için özel eğitimler verilmeye başlandı. Bu eğitimlerde kontrolörlere bilgisayarların çökmesi durumunda nasıl hareket edecekleri ve uçakları havalimanlarına nasıl indirileceğiyle ilgili bilgiler veriliyor.

AVRUPALILAR UÇMUYOR

Avrupa merkezli bazı havayolları 31 Aralık 1999 ile 1 Ocak 2000 tarihleri arasında uçmama kararı aldı. Bunlar arasında Hollanda Kraliyet Havayolları KLM, Polonya Havayolları LOT gibi milli taşıyıcıların yanı sıra Jersey European ve Britannia gibi tarifesiz seferler yapan havayolları da bulunuyor. İngiliz Havayolları British Airways (BA) ise konuyla ilgili kararını henüz açıklamadı. BA'in gelişmelere göre vereceği karar merakla bekleniyor.

Uçakların yerde kalması tur şirketlerini de endişelendiriyor. Çünkü bu tarihlerde uçacak yolculara normal zamanlara oranla en az iki kat daha pahalı biletler satılıyor. İki gün uçulmaması nedeniyle tur şirketleri müşterilerine 10 ila 11 günlük paketler sunuyorlar.

Rezervasyon sistemlerinde ise gerekli değişiklikler yapılmış durumda. Dünyada bir çok şirketin kullandığı Amedeus sisteminin yöneticileri milenyum bombasına için gerekli önlemleri aldıklarını açıkladılar. Bu ay 35 binin üzerinde 2000 yılı rezervasyonu yapıldı ve çok ciddi bir sorunla karşılaşılmadı.

Türkiye Y2K’ya hazır

Tüm dünyayı saran kaos için Türkiye'de neler yapılacağı merakla bekleniyor. Y2K için Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) Genel Müdürlüğü ve Türk Hava Yolları (THY) bünyelerinde kurulan kriz masaları uzun süredir ciddi çalışmalar yapıyor.

Türkiye'de uçaklara hava trafik hizmeti veren ve havalimanlarını işleten DHMİ Genel Müdürlüğü'nde öncelikle işe eldeki bilgisayar sistemlerinin envanterinin çıkartılmasıyla başlanmış. Uzmanlar eldeki bilgisayar parkının yaşının genç olması nedeniyle çoğunun 2000 yılındaki krizin etkilerine göre tasarlandığını dolayısıyla sorunun kolayca çözülebileceğini belirtiyorlar. Sistemleri kuran bilgisayar şirketleriyle temasa geçtiklerini söyleyen uzmanlar gerekli kontrollerin hepsinin yapıldığını ifade ettiler. Ancak DHMİ Bilgi İşlem Dairesi olabilecek acil durumlara karşılık gerekli önlemleri almış durumda. Yani 31 Aralık 1999 gecesi tüm uçaklar Türk Hava Sahası'ndan emniyetle uçabilecek.

Diğer bir önemli çalışma grubu ise THY bünyesinde oluşturuldu. İlk olarak krizin etkilerini 1996 yılında fark ettiklerini belirten Bilgi İşlem Müdürü Aycan Sezer 'Sistemler üzerinde gerekli değişikliklerin yapılması için çalışmalarımız hızla sürüyor. En büyük sorunun rezervasyon sistemlerinde çıkacağını tahmin ediyoruz. Konuyla ilgili olarak British Airways'in rezervasyon sistemini THY'ye adapte ediyoruz.' dedi. Diğer tüm bilgisayar sistemlerinin ise testleri sürüyor. Haziran ayına kadar çalışmaların tamamlanması planlanıyor.

Yolcusuz uçakla deneme

FAA yetkilileri 10 Nisan'da içinde yolcu bulunmayan bir uçakla Denver Uluslararası Havalimanı'nda denemelere başlayacak. Amerikan Sivil Havacılık Otoritesi'nin uçağı havalandıktan sonra Denver Hava Trafik Merkezi'nin kontrol sahasına girecek. Denver Havalimanı'nın ve uçaktaki bilgisayarların saat ve tarihi değiştirilip zamanları da 31 Aralık gece yarısına ayarlanacak. Ve milenyum krizi Denver semalarında küçük çaplı olarak yaşanacak. Havalimanı, uçak ve zaman arasındaki uyum ya da uyumsuzluk ortaya çıkacak. Test sonucu heyecanla bekleniyor.

İmalatçılar sorunu çözdü

Asrın sorunu Y2K uçak imalatçılarını da yakından ilgilendiriyor. Boeing ve Airbus uçaklarda bulunan uçuş bilgisayarlarının Y2K'dan etkilenmemesi için gerekli önlemleri aldı. Yapılacak olan tadilatları kullanıcılara ileten üreticiler sorunun 2000 yılından önce çözüleceğine inandıklarını vurguluyorlar. Uluslararası Havayolu Taşıyıcıları Birliği IATA ise havalimanlarına haziran ayına kadar süre tanıdı. Y2K için gerekli modifikasyon işlemleri yapmayan havalimanlarını IATA kara listeye alacak. Ve yayınlayacağı bültenlerle bu havalimanlarını kamuoyuna teşhir edecek.

Samair eğitime başladı

Karadeniz'in ilk Uçuş Okulu ve Hava Taksi şirketi Samair, Samsun'un Engiz ilçesinde hizmet veriyor. Uçak Mühendisi ve Öğretmen Pilot Yusuf Kahvecioğlu ve kardeşi Makina Mühendisi Hakan Kahvecioğlu tarafından kurulan şirket Cessna 172 ve 152 tipi uçaklarla amatör pilotlar yetiştiriyorlar.

Samsun Havacılık Klübü bünyesindeki Samair Uçuş Okulu ve Hava Taksi şirketinin Engiz İlçesi’nde deniz kenarında bir pisti var. Hangar ve eğitim tesisleri ile Samair bölgede ciddi bir potansiyel oluşturmaya başladı. Uçmayı seven ve pilot olmak isteyen herkese kapılarının açık olduğunu belirten Yusuf Kahvecioğlu, eğitim alabilmek için 17 yaşını aşmış, lise diplomasına ve standart sağlık şartlarına sahip olmanın yeterli olduğunu belirtiyor. Pilot adayları 75 saat yer ve 50 saatlik uçuş derslerinden sonra uluslararası geçerliliği olan, Ulaştırma Bakanlığı onaylı Özel Pilot Lisansı (PPL) alıyorlar. Çevre illerden ve yurtdışından gelen pilot adayları için Samair Samsun'da konaklama imkanları da sağlıyor.

Şirket motorlu uçak ve paramotor eğitimin yanı sıra hava taksi, pano çekimi, uçak alım-satım ve işletme danışmanlığı, uçak kiralama ve turizm uçuşları gibi hizmetlerde veriyor.

OĞUZ KOLOĞLU

Türk özel havayolları 737-800 alıyor

Türk Hava Yolları'nın orta kapasite-orta menzilli uçak olarak Boeing 737-800'ü seçmesinden sonra özel havayolu şirketlerinden İstanbul Havayolları, Pegasus ve Sun Express de filolarını aynı uçaklarla yeniliyorlar.

B737-800'lere THY'den sonraki en büyük sipariş 21 uçakla İstanbul Havayolları'ndan geldi. Şirket, filosunda tek tip uçak kullanma kararı alarak gürültü nedeniyle uçuşları sınırlandırılan B727'leri ve arıza oranları yüksek olan üç adet B757'yi geri verdi. Havayolu 28 Mart'ta başlayacak olan yaz sezonuna teslim alacağı yeni B737-800 uçağıyla girecek. İkinci uçak nisan, üçüncü uçak ise mayıs ayında gelecek. İstanbul Havayolları'na ayrıca 2001 ve 2002'de 2, 2003'de 3, 2004'de 6 ve 2005'de 5 adet 800 teslim edilecek.

Pegasus ise bir adet B737-800 uçağını bu yıl içinde teslim alacak.

Türkiye'deki dördüncü 800 kullanıcısı ise THY ve Alman Condor Havayolları'nın ortak charter şirketi Sun Express oldu. Şirket Yönetim Kurulu Başkanı ve aynı zamanda THY'nin Genel Müdürü Yusuf Bolayırlı başkanlığında aldığı kararla gelecek nesil uçak tercihini B737-800'den yana kullandı. Antalya merkezli havayolu, filosundaki 5 adet 737-300 ve 400 uçağını 2000 yılında B737-800'le değiştirecek. Boeing'le halen temasları süren şirketin önümüzdeki günlerde kesin anlaşmayı imzalaması bekleniyor.

Benzer uçak tiplerinin kullanımının ülke ekonomisi için büyük bir avantaj olacağının belirten uzmanlar, gerek simulatör gerekse de eğitim amacıyla THY ile işbirliği yapılabileceğine dikkat çekiyorlar.

TOLGA ÖZBEK

MİT iki uçağını THK’ya hibe etti

Milli İstihbarat Teşkilatı, kullandığı iki adet pervaneli uçağı Türk Hava Kurumu'na bağışladı. Çift piston motorlu Cessna 421 ve 402 tipi uçakların kokpitlerinde kötü hava şartlarında uçmasını sağlayacak meteoroloji radarı gibi gelişmiş avionik alet mevcut. Cessna 421 tipi uçakta ise 3 bin metreden yüksekte uçmasını sağlayacak kabin basıncı sistemi de bulunuyor.

Beyaz boyalı ve üzerinde askeri numaralar bulunan uçaklar için THK, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü'ne başvurarak çağrı kodu (registration) alacak. Böylece her iki uçak da sivil kategoriye sokulmuş olacak.

MİT'in filosunda Cessna Citation 6 tipi iki motorlu bir jet uçağı kaldı. Ancak MİT, önümüzdeki aylarda THK'ya verilen iki uçağın yerine turboprop motorlu yüksek performanslı bir uçak alacak.

Concorde’la sanal uçuş

İngiliz Havayolları BA, dünyanın en hızlı yolcu uçağı Concorde'un ilk uçuşunun 30'uncu yılı nedeniyle özel İnternet sitesi hazırladı. Meraklılar Avrupa-Amerika arasında Concorde'la süpersonik sanal uçuş yapıp motor seslerini dinleyebilecekleri siteye www.britishairways.com adresinden ulaşabilirler.