Türkçe dua eden bir papa: 23 Johannes

1958-1963 yılları arasında Vatikan’ın Papalık makamında oturan Papa Roncalli, hayatının 10 yılını Türkiye’de geçirdi. 1935 yılı Noel ayininde tüm Hıristiyanları şaşırtan bir ilke imza attı: İncil’i Türkçe okudu. 23’üncü Johannes kimine göre tarihteki ilk Türk Papa’ydı!..

 

Tarih: 10 Aralık 2000.

Şişli Belediye Meclisi oybirliğiyle Harbiye’deki Ölçek Sokağı’nın adını “Papa Roncalli Sokağı” olarak değiştirdi.

Yapılan törene Ermeni Patriği Mutafyan, Rum Ortodoks Patriği Bartholomeos, Kardinal Paul Poupard gibi dini liderler katıldı. Diyanet İşleri Başkanlığı bu törene bir temsilci bile göndermedi.

Aynı yılın 3 Eylül günü Vatikan, Papa Angelo Giuseppe Roncalli’yi aziz ilan etti. Türkiye kilisesi tarihinde ilk kez Evrensel Kilise’ye sadece bir Papa değil aynı zamanda bir aziz armağan etmişti.

Türkçe aşkı

Papa Roncalli, 5 Ocak 1935’ten 27 Aralık 1944 tarihine kadar Vatikan’ın gayriresmi temsilcisi ve Latin Katolik Cemaati’nin ruhani önderi (Monsenyör) olarak İstanbul’da bulundu.

Gerçek bir Türk dostu olarak bilinen Papa Roncalli’nin Türkiye’de bulunduğu yıllarda en büyük üzüntüsü neydi biliyor musunuz?

Türkçe öğrenememek. Ona göre ev sahibi ülkenin dilini öğrenmemek o ülkeye saygısızlıktı.

Günlüğüne bu konudaki düşüncelerini yazdı sık sık:

“Daha büyük bir dikkat ve sebatla, Türk dili üzerinde çalışmaya vereceğim kendimi.”

“5 yıl İstanbul’da yaşadıktan sonra Türkçeyi bu kadar az bilmek utanç verici.”

Ve sonra öğreniyoruz ki Papa Roncalli Türkçeyi dualarında kullanmaya başlıyor.

Fransız Büyükelçisi Albert Kammarer 2 Ocak 1936 tarihli resmi yazısında Papa Roncalli’nin Noel ayininde Türkçe dualar okumasının şaşkınlıkla karşıladığını yazdı.

Büyükelçinin mektubu

“Noel ayini Papa’nın gayriresmi temsilcisi için oldukça özgün bir gösteriye vesile oldu. Monsenyör Roncalli, usul gereğince, inananlara İncil’i okumak üzere kürsüye geldi. Ama İstanbul’da gelenek olduğu üzere İncil’i Fransızca değil de, Türkçe okuyarak büyük bir şaşkınlık uyandırdı.”

Büyükelçi Kammarer’in, Monsenyör Roncalli’nin duaları Türkçe okumasına tepki gösterdiği şu satırlardan anlaşılıyor:

“(Duyduğumuza göre) İncil, ayrıca ayin sırasında verilen vaazlar ve akşam duaları Türkçe okunacak. Papa’nın gayriresmi temsilcisinin kararı kilise çevrelerince çok çeşitli yorumlara yol açtı.”

Büyükelçi Kammarer kuşkusuz ilgisi yok ama bu mektuptan sonra Türkiye’den ayrıldı. Barışçı ve yeniliğe açık biri olarak bilinen din adamı Roncalli ise Papalığa kadar yükseldi.

Hep ileriye dönük küçük hesaplar yaparak yaşayan kurnazlar ile samimi insanların farkıdır aslında bu.

Katoliklerin temsilcisi, -Fransız Büyükelçisi’nin diplomatik mektubunda görüldüğü gibi- Hıristiyanların nasıl bir tepki göstereceğini umursamadan gözü pek barışçıl adımlar atmakta hayli cesur davrandı.

Bunu yapan kişi sadece bir din adamı değildi; Bizans tarihi ve sanatı uzmanıydı. Hiçbir kıskançlık yapmadan İstanbul’un yeni sahibi Türkleri sevmesini bilmişti.

İlk Türk Papa

Angelo Giuseppe Roncalli 28 Ekim 1958’de Papa oldu.

Onun döneminde Vatikan ile Türkiye karşılıklı olarak resmi diplomatik ilişkiler kurma kararı aldı. Monsenyör Francesco Lardone Türkiye’deki ilk Papalık elçisi; Nureddin Vergin ise Türkiye’nin ilk Vatikan Büyükelçisi oldu.

Papa Roncalli sadece sivil politikacıların değil askerlerin de yakın dostuydu.

Örneğin...

Vatikan Büyükelçisi Lardone, Papa Roncalli’nin Türkiye’de geçirdiği 10 yılın anısına bir tören yapılarak Papalık Büyükelçiliği’ne bir anı plaketi koymak istedi. Ancak dönem 27 Mayıs 1960 askeri müdahalesinin en sıcak günleriydi. İstanbul’da sıkıyönetim vardı ve her türlü gösteri-toplantı yasaktı.

Büyükelçi Lardone dönemin İstanbul sıkıyönetim komutanı Refik Tulga’dan plaket töreni için izin istedi.

Refik Tulga sadece izin vermekle kalmadı; plaketin açılışını kendisinin yapmak istediğini belirtip şöyle konuştu: “Papa Roncalli tarihteki ilk Türk Papa’dır!”

Türkleri hiç unutmadı

Papa Roncalli Vatikan yıllarında da Türk dostluğunu hep sürdürdü. İstanbul’u hiç unutamadı.

1963’te kabul ettiği Dışişleri Bakanı Feridun Cemal Erkin’e şöyle diyordu:

“Boğaz’ın çiçeklenmiş kıyılarını anlamak, bizim için, orada gördüğümüz nezaket dolu konukseverliğin anısını yaşatmak; ruhumuza, İkinci Dünya Savaşı’nın çalkantılarını izleyen yıllara yayılan, barışçıl ve dingin buluşmaları hatırlatmak anlamına geliyor.”

Papa Roncalli, bütün insanları kardeş olarak kabul ediyordu. Tüm sohbetlerinde, dini konuşmalarında hep söylediği şuydu: “İnsanları mutlu kılmanın tek yolu, onları birbirine yaklaştırmak için yılmadan çabalamaktır.”

İnsan düşünemeden edemiyor; “medeniyetin beşiği” İsviçre’de nereden çıktı bu minare yasağı?

Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla birlikte dünya yeni bir paylaşım savaşına sahne olmaktadır.

Ne diyordu Samuel Huntington “Medeniyetler Çatışması” eserinde; uluslararası ittifak ya da ihtilaflarda belirleyici olan unsur politik ya da ekonomik ideolojiler değil, medeniyetler olacaktır!

Kafasını devekuşu misali kendi toprağına sokup, küresel dünyadaki kapışmayı analiz edemeyenler, dün olduğu gibi bugün de bu oyunun piyonu olmaya mahkûmdur.

Hepimize düşen görev; dini-dili ne olursa olsun kardeşlikte ısrar etmeyi sürdürmektir...

 

Bir Türk Papa:

PAPA EFTİM

 

Kuşkusuz 23’üncü Johannes Türk değildi.

Ama Türk bir “Papa” vardı: Papa Eftim.

Bugünlerde Papa Eftim ve “Bağımsız Türk Ortodoks Patrikhanesi” adı, Ergenekon soruşturması-davası nedeniyle de sık sık medyada yer alıyor.

2 yıldır tutuklu bulunan Sevgi Erenerol kilisenin ilk patriği Papa Eftim’in büyük torunu.

Medyanın yazdığına göre Ergenekon savcıları Türk Ortodoks Patrikhanesi Sözcüsü Sevgi Erenerol’a sormuşlar: “Siz nasıl Hıristiyansınız, Hz. İsa’dan çok Atatürk’ten bahsediyorsunuz!”

Demek ki biz kendi tarihimiz konusunda pek bilgi sahibi değiliz.

Önce “Karamanlılar” kimdir bakalım:

Ankara, Kayseri, Tokat, Aydın, Antalya, Konya, Adana, Bursa, Kastamonu, Sivas, Nevşehir, Niğde, Burdur, Isparta’da yaşayan, Rumca bilmeyen, Türkçeyi kendilerine özgü bir ağızla konuşan, buna karşılık Grekçe dua eden ve Grek harfleriyle yazan Ortodoks halka Karamanlılar denirdi.

Karamanlı Papa Eftim yani; Pavlos Karahisaridis ise, 1884’te Yozgat/Akdağmadeni Bucağı’nda doğdu.

İlk öğrenimden sonra Ankara’da manifaturacılığa başladı.

1912’de diyakos 1915’te papaz olup Akdağmadeni’ne atandı; “Eftim” adını aldı.

Yozgat’ta kapı komşusu olan Çerkez Ethem sayesinde Mustafa Kemal’le tanıştı.

23 Nisan 1920’de Ankara’da Millet Meclisi’nin açılış duasını okuyan din adamları arasında Papa Eftim de vardı. Kurtuluş Savaşı’nda “Umum Anadolu Türk Ortodoksları Cemaatleri” olarak yer aldılar.

Anadolu’nun gerçek sahibinin Türkler olduğunu, dolayısıyla Anadolu Hıristiyanlarının da aslında Türk kökenli olduklarını dile getiren Papa Eftim, Anadolu’daki Hıristiyanlara katliam yapıldığı yolundaki kara propagandayı açığa çıkarmak için var gücüyle çalıştı.

1922’de Kapadokya’da tura çıktı. Gezisinde, hem ‘Türk Ortodoks Kilisesi’ projesini anlattı hem de Kurtuluş Savaşı’na yardım paraları topladı.

II. İnönü Savaşı’nın birinci yıldönümünü kutlamak için Millet Meclisi önünde toplanan binlerce kişiye Türk ordusunu öven duygulu konuşma yaptı. Başında Mustafa Kemal’in hediye ettiği kalpak vardı.

1922’de Kayseri’deki Zincirdere Manastırı’nda Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne Tabi Umum Anadolu Türk Ortodoksları Kongresi’ni topladı. Patrik Meletios’un Patriklikten çıkarılması; Fener Patrikhanesi’nin feshedilmesi; Kayseri’de bağımsız bir Türk Ortodoks Patrikhanesi kurulması; Eftim’in “Papa Eftim” adıyla Müstakil Türk Ortodoks Kilisesi’nin Umumi Vekilliği’ne getirilmesi gibi kararlar alındı.

15 Eylül 1922’de “Müstakil Türk Ortodoks Patrikhanesi”ni kurdu.

Lozan’da imzalanan mübadele anlaşmasıyla Türkçe konuşan Ortodoks Karamanlılardan sadece Mustafa Kemal’in “Baba Eftim” dediği Papa Eftim ve yakınları kurtuldu. Mustafa Kemal’e göre Kurtuluş Savaşı’nda Papa Eftim tek başına bir ordu gibi mücadele vermişti.

Bu hazin mübadele sonrası cemaatsiz kalan (dört kız kardeşinden üçü de Yunanistan’a giden) Papa Eftim, 21 Eylül 1923’te İstanbul’a geldi.

Galata’daki Panayia (Meryem Ana) Kilisesi’ni patrikhane merkezi yaptı.

Bükreş’e büyükelçi olarak atanan Hamdullah Suphi’nin Romanya’dan getirdiği 10’u kız 70 Hıristiyan Gagavuz Türk genciyle cemaatini kurdu.

Soyadı Kanunu’ndan sonra Papa Eftim, “Zeki Erenerol” adını aldı.

Atatürk’ün vefatından sonra biraz gözden düştü.

1962’de felç geçirdi. 1968’de öldü.

Yerine oğlu Turgut (Yorgo) Erenerol “Papa II. Eftim” adıyla patrik oldu.

Evet Ergenekon soruşturması-davası nedeniyle Papa Eftim kilisesi gündemimizde.

Karamanlıların yaktıkları şu ağıt sanki bu durumu anlatıyor gibi:

“Gerçi Rum isek de, Rumca bilmez, Türkçe söyleriz

Ne Türkçe yazar, okuruz ne de Rumca söyleriz

Öyle bir mahludi (karışık) hatt-ı tarikatımız (yazı usulümüz) vardır ki

Hurufumuz (harflerimiz) Yunanice, Türkçe meram eyleriz...”

Biz ülkesine, toprağına bağlı insanlarımızı neden hep örseleriz/hırpalarız?

 

Hz. MUHAMMED’E YAZILAN ŞİİR

 

Rainer Maria Rilke, aralık ayında doğdu, aralık ayında öldü:

(4 Aralık 1875-29 Aralık 1926)

En büyük Alman şairlerinden biri kabul ediliyor.

Sorunlu bir çocukluk geçirdi; annesi onu, kaybettiği kızı Maria yerine koydu; bu isimle çağırdı hep.

İlköğrenimini Prag’da Papaz Mektebi’nde yaptı. Başarılı olamadı.

Askeri mektebe verildi; atıldı.

On dört yaşında cebindeki şiirleriyle Münih’e gitti.

Dört yıl birlikte yaşayacağı Lou Salome ve eşi Doğu Dilleri Uzmanı Fred Charles Andreas ile Rusya’ya gitti.

Salome’ye âşıktı.

Araya girip bir dedikodu yazmalıyım: Salome dâhileri baştan çıkaran bir kadındı. İki ünlü Alman düşünür Paul Ree ve Nietzche ile aşk yaşadı. Bu “üçlü aşk” iki yıl sürdü. Salome herkesi şaşırtıp Andreas ile evlendi. Bu evlilik sırasında Rilke ile de aşk yaşadı.

Ancak Rilke, aralarında 14 yaş farkı bulunan Salome’yi zamanla annesi yerine koymaya başlayınca ilişki bozuldu.

Salome’nin “psikanalizin babası” Freud’la da aşk yaşadığı iddia edilmektedir. Neyse, bu kadar dedikodu yeter.

Rilke dönüşünde Bremenli bir işadamının kızı olan Clara ile evlendi; bir kızı oldu. Ailesini geçindirmek için gazetecilik yaptı.

Kısa süre sonra evini terk edip Paris’e yerleşti. Ünlü heykeltıraş Rodin’in sekreterliğini yaptı. Ancak geçinemediler.

Aldığı bir davet üzerine Kuzey Afrika’ya gitti.

Kahire’yi, Trablusgarp’ı, Cezayir’i, Kartaca’yı gezdi. Müslüman halktan çok etkilendi. Ve Arapça öğrendi.

Okuduğu Kuran-ı Kerim’e hayran oldu. Hz. Muhammed için şiir yazdı.

Paris’e tekrar döndü.

Birinci Dünya Savaşı’nda çok yoksullaştı. Her şeyini sattı. Yazılarını Andre Gide sayesinde kurtarabildi.

Kan kanseri oldu...

İsviçre’de bir dostuna ait Muzot Şatosu’nda yüksek ateş ve katlanması zor ağrılarla mücadele ederken bir gün ziyaretine Mısırlı bir kadın geldi.

Bir Türk ile evli olduğu söylenen Madame Eloui’nin bu ziyareti pek anlaşılamadı. Şiirlerine tutkun bir hayran olarak yazıldı hep. Nerede tanıştıkları hiç bilinemedi.

Bu ziyaretten iki ay sonra da dünyanın en önemli şairlerinden biri olarak gösterilen Rilke hayata gözlerini yumdu...

Bugün İsviçre minare yasağı getirse de Batı edebiyatının önemli isimleri İslam’a hep saygı duydu.

Günümüzde İspanyol yazar Juan Goytisolo’dan İngiliz yazar Doris Lessing’e kadar birçok edebiyatçı İslamiyet dinini okuyup araştırmaktadır.

 

Muhammed’in Yakarması

Gerçi saklandığı yere, pek yüce olan

Girince, o bir bakışta tanınan melek

Dimdik, görkemli ve parıltılar salan:

Yalvardı, bütün iddialardan vazgeçerek,

 

İzin verilsin diye gezgin kalmasına

Eskisi gibi, dalgın tacir olarak yani;

Okumuşluğu yoktu, fazla gelirdi ona

Bilgilere de, görmek sözün böylesini.

 

Melekse, buyururcasına, gösteriyordu

Levhasında yazılmış olanı yalvarana

Gösteriyor ve istiyordu tekrar: Oku.

 

Oku o da: Öyle ki melek hayrandı.

Çoktan okumuş denirdi artık ona,

Yapabilendi o, kulak veren ve yapandı.