1921 Anayasası’nın ’özerklik’ maddeleri neden değişti?

Ancak ıvır zıvırla, dedikodularla yüzleşiyorlar da asıl yüzleşmemiz, hesaplaşmamız gereken maddelerden hep uzak duruyorlar.

Cumhuriyet tarihinin bence en önemli olayı -haydi olaylarından biri diyelim- 1921 Anayasası’nda yer alan yerel özerklik maddelerinin, 1960 yılına kadar yürürlükte kalacak 1924 yasasında yer almaması. Yani çıkartılması!

1921 Anayasası’nın 11-22. maddeleri arasında bulunan 11 maddesi neden 1924 Anayasası’nda yer almadı?

Bazı tahminlerim var ama sadece tahmin! Taha Parla’nın "Türkiye’de Anayasalar", A.Şeref Gözübüyük’ün "Açıklamalı Türk Anayasaları", Bülent Tanör’ün "Osmanlı-Türk Anayasa Gelişmeleri" kitaplarında ve başka yerlerde sorduğum sorunun yanıtını bulamadım.

1921 Anayasası’nda yer alıp 1924 Anayasası’nda bulunmayan maddeler aşağıdadır:

* * *

MADDE 11- Vilayet mahalli işlerde manevi şahsiyete ve özerkliğe sahiptir. Dış ve iç siyaset, şer’i, adli ve askeri işler, uluslararası iktisadi ilişkiler ve hükümetin genel vergileri ile birden fazla vilayeti ilgilendiren hususlar istisna olmak üzere Büyük Millet Meclisi tarafından konacak kanunlar gereğince vakıflar, medreseler, eğitim, sağlık, iktisat, tarım, bayındırlık ve sosyal yardım işlerinin düzenlenmesi ve idaresi vilayet şûralarının yetkisi içindedir.

MADDE 12- Vilayet şûraları, vilayetler halkınca seçilmiş üyelerden meydana gelir. Vilayet şûralarının toplantı dönemi iki senedir. Toplantı süresi senede iki aydır.

MADDE 13- Vilayet şûrası, üyeleri arasında yürütme görevini yapacak bir başkan ile değişik bölümleri idareye memur üyeden teşekkül etmek üzere bir yönetim kurulu seçer. Yürütme yetkisi, sürekli olan bu kurula aittir.

MADDE 14- Vilayette Büyük Millet Meclisi’nin vekili ve mümessili olmak üzere vali bulunur. Vali, Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından tayin olunup, vazifesi devletin genel ve ortak görevlerini yerine getirmektir. Vali, yalnız devletin genel görevleri ile yerel görevler arasında zıtlaşma meydana gelmesi durumunda müdahale eder.

MADDE 15- Kaza (ilçe) yalnız idari ve inzibati cüzü olup manevi şahsiyeti haiz değildir. İdaresi, Büyük Millet Meclisi Hükümeti tarafından atanmış ve valinin emri altında bir kaymakama verilmiştir.

MADDE 16- Nahiye, özel hayatında özerkliği olan bir manevi şahsiyettir.

MADDE 17- Nahiyenin bir şûrası, bir idare heyeti ve bir de müdürü vardır.

MADDE 18- Nahiye şûrası, nahiye halkınca doğrudan doğruya seçilmiş üyelerden meydana gelir.

MADDE 19- İdare heyeti ve nahiye müdürü, nahiye şûrası tarafından seçilir.

MADDE 20- Nahiye şûrası ve yönetim kurulu kazai (yargısal), iktisadi ve mali yetkilere sahip olup bunların derecesi özel yasa ile belirlenir.

MADDE 21- Nahiye, bir veya birkaç köyden oluştuğu gibi bir kasaba da bir nahiyedir.

* * *

1921 Anayasası’nın yukarıdaki maddeleri 1924 Anayasası’ndan neden yer almadı? (Yarın devam edeceğim.)