1.66 çalışan 1 emekliyi finanse ediyor

Buna aslında “EYT düzenlemesinin sosyal güvenlik sistemindeki dengeleri nasıl bozduğu ortaya çıktı” da diyebiliriz. Rakamlarla kafanızı biraz yoracağım ama bu konu başka türlü anlatılmaz.

2023 yılında işçi, memur, Bağ-Kur’lu dahil aktif sigortalı sayısı 25.3 milyon olmuş. 2022 yılında bu sayı 26.3 milyon kişiymiş. Buna göre 2023 yılında aktif çalışan sayısı bir önceki yıla göre yüzde 3.89 azalmış. 2023 yılında pasif sigortalı (emekli maaşı, dul ve yetim aylığı, malullük aylığı, iş göremezlik geliri alanların toplamı) kişi sayısı 16 milyon olmuş. Geçen yıl pasif sigortalı sayısı, bir önceki yıla göre 3.9 milyon kişi, yani yüzde 15 artmış. 

Bir de emekli aylığı alanların sayısına bakalım. 2022 yılında SGK’dan emekli aylığı alanların sayısı 9.4 milyon kişi iken, 2023 yılında bu sayı 2 milyon kişi artarak 16 milyona çıkmış. Daha açık bir anlatımla geçen yıl 2 milyondan fazla kişi emekli olmuş. Son 10 seneye baktığımızda sosyal güvenlik sistemi ortalama her yıl 250 bin kişiyi emekli etmiş; kimi yıllar bu sayı 350 bine çıkmış, kimi yıl 150 bine düşmüş ama ortalamaya bakarsak her yıl sistemden ortalama 250 bin kişi emekli olmuş. Geçen sene ise 2 milyon kişi emekli olarak, sistemden emekli aylığı almaya başlamış. Tahmin edeceğiniz gibi bunun büyük çoğunluğu EYT’den emekli olanlar.

ÇALIŞAN AZALDI EMEKLİ ARTTI

Buraya kadar bahsettiğimiz, sosyal güvenlik sisteminin tamamı. Bir de bunun kırılımı var; işçi (4/a), Bağ-Kur’lu (4/b) ve memur (4/c) statüsünde olanlar. Onlara da kısaca bakalım. 2023 yılında işçi statüsünde çalışanların sayısı 18.6 milyon olmuş ki, bir önceki seneye göre 4/a’lı çalışanların sayısı 1.2 milyon kişi azalmış. 2023’te 1 milyon 811 bin kişi emekli olarak, aylık almaya başlamış. Genelde sosyal güvenlik sisteminden her yıl ortalama 4/a’lı statüsünde 300-350 bin kişi emekli oluyor.

Bağ-Kur’da ise, 2023 yılında aktif Bağ-Kur’lu sayısı 3.1 milyon kişi olmuş. Bir önceki seneyle mukayese edildiğinde Bağ-Kur’lu sigortalı sayısı 151 bin azalmış. 2022 yılında 1.6 milyon kişi emekli aylığı alırken, bu sayısı 131 bin artarak, 2023 yılında 1.7 milyon kişiye çıkmış. Yani, 2023 yılında 131 bin Bağ-Kur’lu emekli olmuş ki, genelde de Bağ-Kur’dan her yıl 20-30 bin kişi emekli olur. Peki, memurlarda durum nedir? 2022 yılına göre aktif memur sayısı 366 bin artarak, 3.6 milyon kişiye çıkmış. 2022 yılında 1.5 milyon memur emekli aylığı alırken, bu sayı 65 bin artarak, 1.6 milyon kişiye çıkmış. Buna göre 2023 yılında 65 bin memur emekli olmuş.

ÇALIŞAN BAŞINA DÜŞEN EMEKLİ

Gelelim asıl konuya; durumun gittikçe kötüleştiğini gösteren tabloya; aktif/pasif oranına. Daha açık bir anlatımla; sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilirliği, gelecekte emeklilere maaş ödenip ödenmeyeceği, sosyal güvenlik sistemine bütçeden ne kadar aktarılacağı gibi birçok parametreyi belirleyen orana. Nedir, aktif/pasif oranı? Çalışanlara aktif sigortalı; emekli, dul, yetim, malul sigortalılara pasif sigortalı deniliyor. Aktif/pasif oranı da; kaç aktif çalışanın, kaç pasif çalışanı finanse ettiğini gösteriyor. Ya da kaç çalışanın kaç emekliyi finanse ettiğini gösteriyor. Bu oran ne kadar yüksekse, sosyal güvenlik sistemi o kadar iyidir, sürdürülebilirdir, emeklilere uzun süreli ve yüksek maaş verilir. Dünyada kabul görmüş aktif/pasif oranı, 4’tür. Yani 4 çalışan, 1 emekliyi finanse ederse sosyal güvenlik sistemi sürdürülebilir olur. Altını çizeyim, iyi olmaz, sürdürülebilir olur.

TARİHİN EN DÜŞÜK ORANI AÇIKLANDI

Bizde oran ne? SGK’nın yayınladığı veriye göre 2023’te aktif/pasif oranı 1.6 oldu. Bu oran tarihin en düşük oranı. Şu anlama geliyor, 1.66 çalışan bir emekliyi finanse ediyor. 2022 yılında bu oran yılında 2.01’di. Belirteyim, aktif çalışanlar içinde çırak, stajyer, kursiyerler de var. Eğer bunları da çıkarırsanız, aktif/pasif oranı 1.50’nin de altına düşüyor. 1.66’lık oran tüm sosyal güvenlik sisteminin ortalaması. Kırılıma baktığımızda, mesela 4/a’lılarda 2023 yılında 1.82 olmuş. İşçi statüsünde çalışanlarda 2022 yılında 2.37 kişi bir emekliyi finanse ederken, geçen sene 1.82 çalışan bir emekliyi finanse eder hale gelmiş. Bağ-Kur’da durum daha da vahim. Geçen yıl çalışan 1.15 Bağ-Kur’lu, bir emekliyi finanse eder hale gelmiş. Memurlarda da benzer bir durum hakim. Orada da çalışan 1.59 memura, 1 emekli memur düşüyor.

ALARM ZİLLERİ ÇALIYOR

Sosyal güvenlik sistemimizde zaten aktif/pasif oranında çok iyi değildi ama hiç bu kadar düşmemişti. Mesela 80’lerde bu oran 3.3’lerdeydi. Ve biz bu orana, 2023 yılında EYT’den verdiğimiz 1.7 milyona yakın emekli ile ulaştık. Daha kötüsü şu; yapılan analizlere göre, aktif/pasif dengesinin 1.5’in altına düşmesi halinde sosyal güvenlik sistemi sürdürülebilirliğini yitiriyor. O nedenle de son yıllarda en düşük emekli aylıklarında yapılan iyileştirmelerde, en düşük emekli aylıklarının yükseltilmesinde aradaki maaş farkını SGK değil, Hazine ve Maliye Bakanlığı karşılıyor.

Görünen o ki, sosyal güvenlik sistemi için alarm zilleri çalmaya başlamış. Böyle giderse neredeyse bir çalışan, bir emekliyi finanse edecek ki, bu bir felaket olur. Bu tabloya bakarak, iki tespitte bulunabilirim. Birincisi, sosyal güvenlikte reform ihtiyacı olduğu. İkincisi ise, eminim bazılarının hoşuna gitmeyecektir ama stajın emeklilikten sayılması, kademeli emeklilik gibi düzenlemeleri kimse beklemesin.

SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNDE DURUM