Sententiae II

Roma İmparatorluğu’ndan günümüze Latince’nin hükmü artık yalnızca Vatikan’da geçse de, Fransızca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Rumence gibi dillerin atası olan bu dil(İngilizce’nin dahi büyük bir bölümünü teşkil ediyor), Batı kültürünü tanımak, söz konusu medeniyetin bazı temel eserleri anlamak açısından önem arzediyor. Çoğu, büyük düşünür, alim, devlet adamı, aydın ve hatiplerin dilinden/eserlerinden kayda geçirilmiş “Sententiae - güzel sözler/cümleler” geleneği, Batı ahlak/felsefe mirasının özünü bize sunuyor. İnsanlık koca bir aile, hikmetler ise müşterek.. Velhasıl ilim, Çin’de dahi olsa almak bize vasiyet edildiğinden, şimdi bakalım bu antik pazarda gönlümüze göre bir şeyler bulunabiliyor mu halen; 

* Her zaman elinde bir iş olsun ki, şeytan seni her an meşgul görsün / Facito aliquid operis, ut semper te diabolus inveniat occupatum (Hieronymus, Epistolae, 125)

* Yüksek mevkideki karar verdi mi, yanlış bile doğru olur / Falsum etiam est verum, quod constituit superior (Publius Syrus, F 228)

* Değiştiremeyeceğin şeye katlan, şikayet etme / Feras, non culpes, quod mutari non potest (Publius Syrus, F 206)

* İnanç adaletin temelidir / Fundamentum autem est justitiae fides (Cicero, De Officiis, 1.7.23)

* İşlediği suçtan utanç duymayan, günahını iki kat artırır / Geminat peccatum, quem delicti non pudet (Publius Syrus, G 238)

* Soylu ağacın aşısı çabuk meyve verir / Generosioris arboris statim planta cum fructu est (Erasmus, Adagia, 1.3.74)

* Hiçlikten hiçbir şey meydana gelmez ve hiçbir şey hiçliğe dönüşmez / Gigni de nihilo nihil, in nihilum nil posse reverti (Persius, Saturae, 3.83)

* Ah, şikayet bile edemeyeceğin birinden zarar görmek ne acı / Heu, quam miserum est ab eo laedi, de quo non possis queri (Publius Syrus, H 246)

* Burada hepimiz açgözlü bir yoksulluk içinde yaşıyoruz / Hic vivimus ambitiosa paupertate omnes (Juvenalis, Saturae, 3.182)

* Bugün bana, yarın sana / Hodie mihi, cras tibi (mezar taşlarına yazılır)

* Çalışkan adam, mutlaka yapacak bir iş bulur / Homini diligenti semper aliquid superest (Erasmus, Adagia, 4.4.48)

* İyiyi kötüyü bilmeyen insanın hayatı karmakarışık olur / Ignoratione rerum bonarum, et malarum, maxime hominum vita vexatur (Cicero, De Finibus, 1.13)

* Affetmek, affedileni mahcup kılmışsa insancadır / Ignoscere hominum est, ubi pudet, cui ignoscitur (Publius Syrus, I 297)

* İyiliğimi isteyen kişi, benim dostumdur / Ille mihi patruus, qui mihi bona cupit (Arthaber 1900:168)

* Ormana odun taşıyacak kadar delirme / In silvam non ligna feras insanius (Horatius, Sermones, 1.10.34)

* Tahkir, aşkı paramparça eder / Injuria solvit amorem (Erasmus, Adagia, 4.7.79)

* Suçlunun beraat ettiği yerde, hakim hüküm giyer / Iudex damnatur, ubi nocens absolvitur (Publius Syrus, I 296)

* Kötü karakterin öğretmene hiç ihtiyacı yoktur / Malae naturae numquam doctore indigent (Publius Syrus, M 369)

* Kötü kazanç, kötü harcanır / Male parta male dilabuntur (Cicero, Orationes Philippicae, 2.27)

* Hekimlik, ruhu teselli etmekten başka ne ki / Medicus nihil aliud est quam animi consolatio (Petronius, Satyricon, 42.5)

* Yalancıda hafıza şart / Mendacem memorem esse oportet (Quintilianus, Institutio Oratoria, 4.2.91)

* Ahlaksızları korku durdurur, merhamet değil / Metus improbos compescit, non clementia (Publius Syrus, M 398)

* Neyi bilmediğini bilirsen, daha az hata yaparsın / Minus saepepecces, si scias, quid nescias (Publius Syrus, M 416)

* İyi niyet, en büyük armağandır / Munerum animus optimus (Erasmus, Adagia, 2.4.5)

* Tanrı’nın ille de konuşması gerekmez; neyi ne kadar bilebileceklerini doğarken insanlara söylemiş bir kez / Nec vocibus Numen eget, dixitque semel nascentibus auctor, quidquid scire licet (Lucanus, Pharsalia, (9.574-575)

* Yaşarken hiç kimse şu sözü söylemesin: Ben buna katlanamam / Nemini dum vivit dicere licet, hoc non patiar (Arthaber 1900:16)

* Arı yoksa bal da yoktur / Neque mel neque apes (Erasmus, Adagia, 1.4.61)

* Kendine faydası olmayanın kimseye faydası olmaz (Erasmus, Adagia, 1.4.20)

* Olgunlaşmadan önce, herşey acıdır / Nil non acerbum, prius quam maturum fuit (Publius Syrus, N 441)

* İnan bana, “yaşayacağım” demek bilge adama yakışmaz. Yarınki yaşam çok geçtir: Bugün yaşa / Non est, crede mihi, sapientis dicere “vivam”. Sera nimis vita est crastina: vive hodie (Martialis, Epigrammata, 1.15.11)

* Kötülüklere hayıflanmak yerine, onları iyileştirmek gerekir / Non luctus, sed remedio opus in malis (Erasmus, Adagia, 3.9.41)

* Kendini bil / Nosce te ipsum (Seneca, Ad Marciam de Consolatione, 11.3)

* Herkes bilmek istiyor, ama kimse bunun için bir bedel ödemek istemiyor / Nosse velint omnes, mercedem solvere nemo (Juvenalis, Saturae, 7.157)

* Sağsalim gelirsen, asla ‘geç geldin’ demem / Nunquam sero te venisse putabo, si salvus veneris (Cicero, Epistulae ad Familiares, 16.12)

* Nefret, kökleşmiş bir öfkedir / Odium est ira inveterata (Cicero, Tusculanae Disputationes, 4.9)

* Aşk her şeyi yener / Omnia vincit amor (Vergilius, Eclogae, 10.69)

* Tanrı’nın ne bahşettiğini anlamak ancak birkaç kişiye nasip olur / Paucorum est intellegere, quid donet Deus (Publius Syrus, P 528)

* Önce zarar vermeyeceksin / Primum non nocere (Hippokrates, 1.10)

* Sağduyu, insanın ne isteyeceğini ve ne istemeyeceğini bilmesidir / Prudentia est rerum expetendarum fugiendarumque scientia (Cicero, De Officiis, 1.43)

* Kendisinden özür dileyemeyen kişi, ne zavallıdır / Quam miser est, culpam qui suam alterius facit (Publius Syrus, Q 614)

* Barış isteyen, savaşı göze alır / Qui desiderat pacem, praeparet bellum (Flavius Vegetius Renatus, Epitoma Rei Militaris, 3)

* Cevizin içini yemek isteyen adam, kabuğunu kırar / Qui e nuce nucleum esse vult, frangit nucem (Erasmus, Adagia, 2.9.35)

* Beni seven, köpeğimi de sevmeli / Qui me amat, amet et canem meum (S.Bernardus, In Festo Sancti Michealis, 3)

* İstediğini söyleyen adam, istemediğini duymayı göze alır / Qui quae vult dicit, quae non vult audiet (Erasmus, Adagia, 1.127)

* Gizli olan şey bilinmez, bilinmeyene de hiç arzu duyulmaz / Quod latet, ignotum est, ignoti nulla cupido (Ovidius, Ars Amatoria, 3.397)

* Kendimi olaylara kaptırmam, ancak ödünç veririm / Rebus me non trado, sed commodo (Seneca, Epistulae Morales, 62.1)

* İyi olmak başka, iyi görünmeyi istemek başka şeydir / Refert sis bonus, an velis videri (Martialis, Epigrammata, 8.38.7)

* Bilmeye cesaret et / Sapere aude (Horatius, Epistulae, 1.2.40)

* İnsanların davranışlarını alaya almamayı, üzüntüyle karşılamamayı, iğrenç bulmamayı, aksine onları sadece ve sadece anlamayı kendime ilke edindim / Sedulo curavi humanas actiones non ridere, non lugere, neque detestari, sed intelligere (Spinoza, Tractatus Politicus, 1.4)

* İnsanlar, iyilikleri kötülüklerden daha geç anlar / Segnius homines bona quam mala sentire (Livius, Historiae, 30.21)

* Huzurlu bir yaşama giden tek yol, erdemden geçer / Semita certe tranquillae per virtutem patet unica vitae (Juvenalis, Saturae, 10.363)

* İyi adam, hep acemi çaylaktır / Semper bonus homo tiro est (Martialis, Epigrammata, 12.51.2)

* Her daim mutlu olmak ve ‘gönül derdi nedir’ bilmeden yaşamak, doğanın bir yanını hiç bilmemektir / Semper vero esse felicem, et sine morsu animi transire vitam, ignorare est rerum naturae alteram partem (Seneca, De Providentia, 4.1)

* Eğer hayırlı bir iş yapacaksan, çabuk yap / Si bene quid facia, facia cito (Ausonius, Epigrammata, 83)

* Kör köre kılavuzluk ederse, ikisi de çukuru boylar / Si caecus caecum ducit, ambo in foveam cadunt (Arthaber, 1900:273)

* Sevilmek istiyorsan, sev / Si vis amari, ama (Seneca, Epistulae Morales, 9.4)

* Yargıç sanığı yargılarken, aynı zamanda kendini de yargılar / Tam de se iudex iudicat quam de reo (Publius Syrus, T 698)

* Bu dünyanın tüm uyumu, zıtlıkların ürünüdür / Tota haec mundi concordia ex discordibus constat (Seneca, Quaestiones Naturales, 27.4)

* Gölge geçer, ışık kalır / Transit umbra, lux permanet (Güneş saatlerinin üzerine yazılır)

* Bilgeysen, en iyi olanı istemek, en zor olanı düşünmek ve başına ne gelirse katlanmak zorundasın / Tu, pro tua sapientia, debebis optare optima, cogitare difficillima, ferre quaecunque erunt (Cicero, Epistulae ad Familiares, 9.17)

* Herkesin günah işlediği yerde, kimsenin şikayet etme hakkı olmaz / Ubi omnes peccant, spes querelae tollitur (Publius Syrus, U 726)

* Tecrübe benim babamdır, anamsa hafıza; Yunanlar bana hikmet der, sizse felsefe / Usus me genuit, mater peperit memoria; Sophiam vocant me graii, vos sapientiam (Aulus Gellius, Noctes Atticae, 13.8.2)

* Keşke yanlışları farkedebildiğim kadar doğruları da kolayca fark edebilsem / Utinam tam facile vera invenire possim quam falsa convicere (Cicero, De Natura Deorum, 1.32.91)

* Gerçek dostluklar sonsuza dek sürer / Verae amicitae sempiternae sunt (Cicero, De Amicitia, 9.32)

* Hakikatin dili sadedir / Veritatis simplex oratio est (Seneca, Epistulae Morales, 44.12)

* Gerçek bir dosta bakan, onda adeta kendisinin bir kopyasını görür / Verum enim amicum qui intuetur, tamquam exemplar aliquod intuetur sui (Cicero, De Amicitia, 7.23)

* Avam, dostluğa kendi çıkarları doğrultusunda değer verir / Vulgus amicitias utilitae probat (Ovidius, Epistulae ex Ponto, 2.8.8)

Hikmetli günler dileklerimle… Hu

Kaynak kitap; Prof.Dr.Çiğdem Dürüşken - “Latince Güzel Sözler Antolojisi”(Alfa kitap)