Tolstoy Müslüman mıydı?

İddiayı komik bulup dalga geçenler, İlber Hoca’ya havale edenler, doğruluğuna inanıp Tolstoy’a rahmet okuyanlar, bilgi için teşekkür edenler vardı okuduğum yorumlarda.

Sanatta ve bilimde büyük işler yapmış, sevilen, saygı duyulan tarihi isimleri kendimizden kabul etmek gibi bir özelliğimiz var.

Yıllar önce Selçuk Altun o dönem Cumhuriyet Kitap ekindeki köşesinde Kaddafi’nin bir iddiasını yazmıştı. Kaddafi’ye göre Shakespeare bir Müslüman’dı ve gerçek adı Şeyh Pir’di. Hatta bu iddiaya daha sonra Kadir Mısırlıoğlu sahip çıkmış ve tarihi bir gerçekmiş gibi savunmuştu.

Tolstoy’un Müslümanlığı ile ilgili iddia, Shakespeare’ın Müslümanlığı kadar uçuk kaçık değil ama Rus edebiyatı uzmanlarına göre doğru da değil.

Ortodoks Hıristiyanlığın kurumsallığını sorguladığı ve dinde reformu savunduğu için 1901 yılında kilise tarafından aforoz edilen Tolstoy aydınlanma felsefesinin etkisindeydi.

En önemli özelliği, evrensel bir ahlak arayışı içinde olması.

İslamı bazı özellikleri bakımından Ortodoksluktan üstün görüyordu ama sonuçta bütün dinlere eşit mesafede.

Daha önce Hz. Muhammed’in hadislerini derlediği risalesini 2005’te Türkçeye çeviren ve ‘Müslüman Tolstoy’ adında bir kitap yazan Dr. Arif Arslan da iddia etmişti Tolstoy’un Müslüman olarak vefat ettiğini. Hatta ölüm yıldönümünde Tolstoy (9 Eylül 1828-20 Kasım 1910) için mevlit bile okutacağını açıklamıştı.

Cengiz Acar’ın bu tezi yeni değil kısaca. Tolstoy’un yanında, Ortodoks inancına göre giyinmiş eşi olarak kabul ettiği, bir iddiaya göre rahibe olan kız kardeşini “Çarşafı ile İslam asaletini ruhunda taşıyan bir hanımefendi” olarak nitelemesiyle bu konudaki bilgisini tartışılır kıldı.

Savunduğu tezini de boşa çıkarmış oldu.

MEKTUBUNDA ANLATIYOR

Lev Tolstoy’un inancıyla ilgili iddialarının çıkış noktası, bazı Müslüman din adamlarıyla yaptığı yazışmalar ve Hazreti Muhammed’in hadislerini derlediği risalesi.

Bülent Şahin Erdeğer, Independent Türkçe sitesinde Temmuz 2022’de yazdığı ‘Tolstoy hangi dine inanıyordu?’ yazısında, onun İslam’a bakışının, özellikle 15 Mart 1909 yılında, Azeri kökenli General İbrahim Ağa ile evli olan Rus asıllı Yelena Vekilova’ya yazdığı mektupta özetlendiğini belirtiyor. Eşi Müslüman kendisi Hıristiyan olan Vekilova çocuklarının hangi dini seçmesi gerektiğini soruyor bu konuda güvendiği Lev Tolstoy’a.

İslam dini üzerine düşüncelerini işte bu mektubunda özetliyor Tolstoy. Mazlum Beyhan’ın Rusça çevirisinden bir bölüm:  

“Hıristiyan ideallerini ve gerçek anlamıyla Hıristiyan öğretisini her şeyden üstün tutan benim gibi birinin söylemesi çok tuhaf görünse de harici biçim bakımından Muhammedîliğin kilise Hıristiyanlığına göre karşılaştırılamayacak ölçüde üstün durduğuna hiç kuşkum yok. Bir insandan kilise Hıristiyanlığı ve Muhammedîlik arasında bir tercihte bulunması istense, her aklı başında insanın, tek Tanrı ve onun yegâne peygamberi şeklinde tek bir dogması olan Muhammedîliği; üçleme, günah çıkarma, Tanrı’nın annesi, ermişler, onların tasvirleri ve karmaşık tapınma ritüelleriyle anlaşılmaz, içinden çıkılmaz bir ilahiyatı olan kilise Hıristiyanlığına yeğleyeceği konusunda hiç kuşku yok. Müslümanlığın, kilise Hıristiyanlığına girmiş ve öğretinin özünü gölgelemiş pek çok batıl inançtan ari olmasını da bir yana bırakalım, bu dinin Hıristiyanlıktan 600 yıl sonra ortaya çıkması –yalnızca bu neden bile– tercihin böyle olacağına hiç kuşku bırakmıyor.

....

Yani kendisine sonradan ve haricen kondurulan gayri tabii her şeyi silkeleyip atsa ve temeline, Muhammed’in dini, ahlaki umdelerini yerleştirse, doğaldır ki, bütün büyük dinlerin, özellikle de o ulu gerçeği kabul eden Hıristiyanlık öğretisinin ana damarlarıyla buluşup kaynaşır.

Size böyle uzun uzun yazmamın nedeni, düşüncelerimi oğullarınıza iletmeniz ve bu düşüncelerimin o güzel niyetlerini hayata geçirmelerinde kendilerine yardımcı olmasıdır. Dinlerin, özlerini oluşturan yüce hakikatleri bulandıran karartılardan temizlenmelerine yardım etmek, bir insanın hayatta seçebileceği en hayırlı işlerden biridir. Oğullarınız böylesi bir etkinliği yaşamlarının amacı olarak görseler, dolu dolu ve pek hayırlı bir hayat sürmüş olurlardı.”

SEZEN AKSU’DAN YENİ ŞİİR

METİS Yayınları Sezen Aksu’nun 1975-2006 arasında yazdığı dört yüzün üzerinde şarkı sözünden seçtiği 197 tanesini ‘Eksik Şiir’ adlı kitapta bir araya getirmişti. Çoğu kendi kendimize mırıldandığımız, bizi bambaşka alemlere götüren şarkıların sözleri. Yayınevi kitabı tanıtırken “Türkiye’de art arda 3-4 kuşağın hatıralarında yer etmiş Sezen şarkılarını böyle bir kitap bütünlüğü içinde, bu kez ‘okunacak’ bir şey olarak sunarken, sanatçının şarkı sözlerinin taşıdığı şiirselliği okurla paylaşmak, kendi müziklerine kavuşmazdan önce, kâğıt üstüne ilk geldikleri halleriyle okutmak istedik” cümlelerini kullanmıştı. Kitabın yedinci baskısı 2021 yılında yapılmış ama o gün bugündür yeni bir Sezen şiiri okumamıştık.

Sezen Aksu, yıllardır süren sessizliğini OT Dergisi’nin şubat sayısı için bozdu ve ‘Mümkün’ adlı yeni şiirini yayımladı.

Sezen Aksu kapağıyla yayınlanan dergide Sıla, Tuna Kiremitçi, Melek Mosso, Sinem Sal gibi romancı, müzisyen ve şairlerin Sezen Aksu ile ilgili yazıları da yer alıyor.

İşte yıllar sonra gelen Sezen şiiri:

MÜMKÜN 

Ben tek başıma sevebilirim hepimizi
Kendi halkımı ve sizi

Ne kralım var
ne kuralım

Başını göğsüme koy
Yanaşalım mümkünün kıyısına
Sen, ben, yer, gök, taş ve su
Duralım
Başlayıncaya kadar kötü bir dizi

zeytini de vurdular gördüm
Yeminle oydu denizin de işkencecisi

Yarayız biz
gün gelecek
Yazacaklar
Birbirimizi öldürünceye kadar
Sevdiğimizi