'Panik atak'ın nedeni gerginlik

Uçak, yükseklik, kapalı alan gibi korkusu olan çok sayıda insan var. Elif Özlük de bu korkular için çıkmış yola... Çok genç bir psikolog. Yurtdışından getirdikleri sanal gerçeklik terapisi yöntemiyle başta uçak, yükseklik gibi çok yaygın olan korkuları tedavi ediyorlar.
Bir gözlük takıyorsunuz ve bir anda kendinizi uçakta buluyorsunuz.
Ya da bir gökdelenin en üst katından aşağıya bakıyorsunuz... Eğer sizin de böyle korkularınız varsa Elif’in söylediklerini dikkatle okuyun...

◊ Elif Hanım, çok genç bir psikologsunuz. Neler yaptığınızı anlatır mısınız?

- 2011 yılında İstanbul Ticaret Üniversitesi’nden mezun oldum. Ardından yüksek lisans yaptım. Uzman psikoloğum. Kaygı bozuklukları, psikoonkoloji ve sanal gerçeklik üzerine çalışıyorum.

◊ Sanal gerçeklik terapisi nedir?

- Simülasyon ve psikoterapinin birlikte kullanımıyla oluşturulmuş bir teknik. Bilişsel davranışçı terapinin teknoloji sayesinde kuvvetli hale getirildiği bir uygulama diyebiliriz. En çok fobi tedavisinde yararlanıyoruz. Fobi tedavisinin en önemli aşamalarından biri kişinin kaçındığı nesneye, duruma ya da ortama aşamalı olarak maruz bırakılmasıdır.

◊ Neler yapılıyor?

- Elimizdeki teknoloji kişinin karşılaşmaktan kaçındığı ortamı terapi odamıza getiriyor. Sanal gerçeklik gözlüğünü taktığınızda kendinizi o ortamın içinde buluyorsunuz.

◊ Örnek verir misiniz?

- Uçuş fobisi yaşayan bir bireyle çalıştığımızda danışanımız sanal gerçeklik gözlüğünü takıyor ve kendini havaalanının girişinde buluyor.Gerçek bir uçuşta geçtiği tüm aşamalardan geçerek uçağa biniyor ve gerçek bir yolculuk yapar gibi 360 derecelik bir video izliyor. Yani sağa, sola, yukarı veya aşağı baktığında gerçekten uçaktaymış gibi etrafını görebiliyor.Biz de çeşitli ölçekler ve cihazlarla danışanımızın hem kaygı durumunu ölçebiliyoruz hem de kaygıya verilen bedensel tepkileri yerinde ve zamanında ölçmüş oluyoruz.Bu ölçümlere göre terapide ağırlık vereceğimiz konuları belirleyebiliyoruz. Bazen uygulama sırasında danışanlar “Şu an çok iyiyim henüz korkmadım” diyor ama ölçüme baktığımızda nabzının 180’e çıktığını görüyoruz. O yüzden bunu ölçebiliyor olmak bizim için çok önemli.

◊ Peki hangi korkular bu terapiyle tedavi edilebiliyor?

- Neredeyse tüm fobiler. Yani kedi, köpek, örümcek gibi hayvanlar, ulaşım araçları, açık veya kapalı alan, kan-enjeksiyon-yaralanma durumlara, sosyal fobi....

UÇUŞ FOBİSİ DÜNYADAKİ EN KARMAŞIK FOBİLERDEN

◊ Uçaktan korkan çok sayıda insan var. Gerçekten yüzde 100 başarı sağlamak mümkün mü?

- Yüzde 100’e yakın diyebiliriz. Henüz fobisini yenmeye hazır olmayan yüzde 10’luk bir grup vardır. Kronikleşmiş, tedavi edilmemiş panik bozuklukları veya panik bozukluk noktasına ulaşmamış kronik gerginlikler.

Bir de yakınlarının zoruyla tedaviye gönülsüz olarak katılmak başarı oranını düşürür. Değişikliğe hazır olma durumu çok önemlidir. Çünkü psikolojik müdahaleler cerrahi müdahaleler gibi tek bir noktayla sınırlı kalamıyor. Fobinizi yenmek demek hayatınızda pek çok farklı alanda değişiklik yapmanız anlamına geliyor. Buna hazır değilseniz ciddi bir direnç oluyor

◊ Uçaktan neden korkarız?

- Uçuş fobisi dünyadaki en karmaşık fobilerden biri. Çünkü sadece yükseklikten korktuğu için uçaktan korkabiliyor kişi.Ama bunu yıllarca fark etmiyor ve adına uçak korkusu diyor. Aslında tüm fobiler bilinç dışı mekanizmalar üzerinden ortaya çıkarlar.

◊ Nasıl yani?

- Bilinç dışı, otomatik öğrenmeler ve bedensel öğrenmelerle ilgili bir beyin fonksiyon alanıdır. Anatomik olarak alt beyin bölgelerine lokalizedir. Bilinçli işlemlerimiz ise üst beyinle ilgilidir. Bu iki alanın arasında kategorik bir duvar olması fobilerimizin bilinçle yenilmesini engeller.Bilinç dışı özellikle çocukluk dönemimizde daha aktiftir. Çünkü bu dönem yoğun öğrenmelerin yaşandığı ve bazı öğrenilenlere otomatik (refleks) yanıtların hazırlandığı bir dönemdir. Bu tür öğrenmelere koşullanma da denilebilir.Yine bu dönemde öğrenilenlerle eşleşen duygusal kodlamalar da hazırlanır.Örneğin, ıspanak sevmemek veya asansöre binmemek gibi hoşlanılmayan ya da korkulan şeylere karşı otomatik tepkiler oldukça kalıcı biçimde programlanır. Bu noktada fobi, korkaklık değil korkulardan birine ya da birkaçına duyarlılaşmadır.Yani bir tür korku alerjisidir.

◊ Sanal gerçeklik tedavisi nasıl ortaya çıkmış?

- İlk kez 90’ların başında Amerika’da travma sonrası stres bozukluğu yaşayan askerlerin tedavisi için kullanılmış. Türkiye’de ilk olarak psikiyatrist Dr. Muzaffer Uyar’ın önderliğinde bizim ekibimiz tarafından kullanıldı.

Doğru nefes almak çok önemli

◊ Panik atak günümüzde çok yaygın bir hastalık. Bununla ilgili ne düşünüyorsunuz?

- Panik atak, insanın sosyal yaşamı içinde oluşmuş bir düşünce-duygu virüs programı gibi. Çünkü dünyanın her yerinde insanlar bu hastalığa ani olarak yakalanıyor. Neredeyse aynı belirtileri gösteriyor. Panik atak olduktan sonra öncelikle kendilerine yönelik tehdit algısı hızla yükseliyor. (Hastalık, deprem, saldırı gibi) Daha sonra tehdit algısını beyin simüle ediyor ve korkulu hayaller yaşanıyor. Bizim tedavimizin temel yaklaşımı kişinin kendiliğini bu virüs programından etkilenmez hale getirmek üzerine kurulu. Yoksa bu tehditleri dış dünyada yok etme olanağımız yok.

◊ Bunu nasıl yapıyorsunuz?

- Tedavi sürecimiz 3 aşamadan oluşuyor. İlk aşamada beden kontrolü ve beden belleğinin yeniden yapılanmasını üzerine yoğunlaşıyoruz. İkinci aşamada duygu haritası belirleme ve duygu kontrolünün sağlanmasını, son aşamada da kendilik algısının yeniden yapılandırılması için uğraşıyoruz. Panik bozukluğun oluşmasında gerginliğin ve bedene duyarlılığın çok önemli iki faktör olduğunu biliyoruz.

◊ Yaşam koşulları çok etkili değil mi?

- Evet, günümüzde yaşam koşulları insanları çok gerginleştiriyor. Kişinin uzun dönemli bir gerginlik yaşarken aynı anda bedeninde kaslarında farkında olmadan değişikliğe uğruyor. Beden kasları kasılıyor ve kısalıyor. Bu arada algı çarpıtmaları yaşamaya başlıyor. Duygular daha şiddetli hissediliyor. O yüzden de öncelikle gerginlik ölçeğimizi kullanarak kişinin gerginlik alanlarını ve düzeylerini tespit ediyoruz.

Doğru nefes ve bir takım bedensel aktivitelerle bedensel gevşemeyi gerçekleştiriyoruz. Kişinin bedenini tanıyıp kasıldığını fark edip gevşeme moduna geçmeyi öğretiyoruz. Gerginlik nedeniyle kısalan kasları bu bedensel aktivitelerle tekrar uzatıyoruz… Bu konuda fizyoterapistlerden de destek aldık...

◊ Doğru nefes almak bu noktada çok önemli, değil mi?

- Evet. Doğru nefes almak çok önemli. Panik ataklı birinin çok sık yaptığı kısa ve hızlı nefes alma ya da gergin kaygılı anda nefes tutma alışkanlığını tedavi boyunca değiştiriyoruz.

◊ Sizce panik bozukluğun altında yatan en büyük sebep nedir?

- En büyük sebep gerginlik. Bu gerginliğin bedene, kaslara yansıması, bedene duyarlılaşmak, duygularımızın kontrolünü sağlayamamak... Bunun sonucunda da tıpkı bir tahterevalli gibi çalışan sempatik ve parasempatik sistemimizin dengesinin bozulması olarak açıklayabilirim.

 KANSER HASTALARINA  ÜCRETSiZ PSiKOTERAPi

 ◊ “Pandost” (Panik Atak ve Anksiyete Dostları Derneği) da ne gibi çalışmalar yapılıyor?

- “Pandost” olarak bu konuda pek çok akademik araştırma, yeni test ve ölçüm materyalleri geliştiriyoruz. Tedavi başarısını artırmak için çalışmalarımızı daima güncel tutmaya çalışıyoruz. Bu konudan muzdarip bireylerin yardım taleplerini, bünyemizdeki psikiyatrist ve psikologlarımızla karşılamaya çalışıyoruz.

◊ Psikoonkoloji Derneği’nin de başkanlığını yapıyorsunuz. Kanserli hastalarla dernek nasıl bir çalışma içinde?

- Derneğimiz 2011 yılından beri kanserle yaşayan bireylere ve ailelerine ücretsiz psikoterapi desteği sağlıyor. Diğer yandan kurumsal işbirlikleri yapıyoruz, onkoloji alanında çalışan sağlık kurumlarına psikososyal destek sağlıyoruz, eğitimler veriyoruz.

10 SENELiK HOSTES BiLE UÇAKTAN KORKABiLiYOR

 ◊ Anne-çocuk ilişkisinde annede olan bir korku durumun çocukta tekrar etmesine inanıyor musunuz?

- İnanmaktan öte şahit oluyoruz. Fobilerin bir kısmı da öğrenilmiştir zaten. Kişinin doğrudan bir şey yaşaması gerekmiyor. Örneğin uçakta türbülansa yakalanması gerekmiyor. Yıllarca uçtuktan sonra da fobi ortaya çıkabiliyor. Benim hostes danışanım vardı mesela. 10 sene kabin memurluğu yapmış ama hayatının çok kötü gittiği bir dönemde uçakta bir motor arızası oluyor. Zorlukla iniş yapılıyor. Ve tedirginliği artıyor. Bir süre sonra da uçağa binememeye başlıyor. Yer hizmetlerine transfer oluyor. Ve bir süre sonra havaalanına giremeyecek hale geliyor.

◊ Ne kadar sürdü tedavisi?

- Bu tedaviler ortalama 5 seans olur. Seanslar gün aşırıdır. 10 günün sonunda deneme uçuşu yapacak hale geliyoruz.