Dikkat! Bazı gıda takviyeleri bağımlılık yapıyor

TETKİKLERİNİZİ YAPTIRMADAN VİTAMİN İÇMEYİN, HASTA OLURSUNUZ

The New England Journal of Medicine’da yayınlanan araştırmaya göre, ABD’de (çok bakındım ama biz de böyle net bir veri yok) vitamin ve gıda takviyelerinin yan etkileri sebebi ile her yıl yaklaşık 23 bin kişi; mide bulantısı, kusma, ishal, kalp çarpıntısı, böbrek, karaciğer gibi önemli sorunlarla acile başvuruyor. Üsküdar Üniversitesi Tıbbi Farmakoloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Tayfun Uzbay da ilaçların gıda takviyesi veya tıbbi cihaz kılıfı ile marketlerde satılması, serbestçe reklamının yapılması, internette pazarlanmasının bağımlılığı ve kötüye kullanımı teşvik ettiği yönünde bir paylaşım yapınca hemen kendisini aradım. Sorularımı yanıtladı:

* COVID-19 döneminde bize bağışıklığı yüksek tutmak gerektiği, bunun için de vitaminlerin önemli olduğu anlatıldı. Ama şimdi birçok biliminsanı ‘fazlası zarar’ diyor. Ne değişti?

Aslında değişen bir şey yok. Bu araştırmalar yeni değil ama vitaminlerin önemini yeni fark ediyoruz. COVID-19 ile ‘Bağışıklığımız güçlensin’ diye her gün avuç avuç vitamin almaya başladık ama atlanan bir nokta var: ‘Sağlık kişiye özgüdür.’ Dolayısıyla başkasına iyi gelen (komşunuz, akrabanız) ya da reklamı en iyi yapılan (Hekim ya da eczacıların övdüğü veyahut influencer ya da ünlü sanatçıların reklamlarında oynadığı) vitaminler size iyi gelecek diye bir durum yoktur. Vitaminler ikiye ayrılır; yağda eriyenler (A, D, K vitamini) suda eriyenler (B ve C grubu.) Bağımlılık yapan bu grup değil ama sıkıntı şu; bu vitaminler sadece vücutta eksikse yerine konulmalıdır. Tıbbi değerlendirme olmadan; hiçbir tetkik yaptırmadan, vücutta hangi vitamin eksik, hangisi fazla bilmeden, kafaya göre vitamin içerseniz hasta olursunuz, zehirlenirsiniz.

GEREK YOKSA İÇMEYİN

* ‘Hasta olursunuz’ derken nasıl hastalıklar bunlar?

Mesela A, D, K vitaminlerinin eksikliği ciddi bir sorundur ama hiç ihtiyacınız yokken bu vitaminleri almak eksik olmasından daha tehlikelidir. Örneğin; A VİTAMİNİ: Bağışıklığı korur, diş ve cilde iyi gelir ama fazla alınırsa toksik etki yaratır. Böbrek taşı, kemiklerde ağrılı şişmeler, saç dökülmesi ve kaşıntılı döküntülere sebep olabilir. D VİTAMİNİ: ‘Kemiklere faydalı’ deriz, değil mi? Oysa hiç ihtiyaç yokken D vitamini yüklemesi yapmak Hiperkalsemi, Osteoporoz’a (kemik kırılması) neden olur. K VİTAMİNİ: ‘Kanın pıhtılaşmasını sağlar.’ Doğru, ama gereksiz yere alındığında kan gereğinden çok pıhtılaşır, damar tıkanıklığı gibi tehlikeli durumlara, karaciğer fonksiyonlarında bozulmalara neden olabilir.

DETOKSLAR, ZİHİN AÇICILAR TAKVİYE DEĞİL KİMYASALDIR

* Gelelim, gıda takviyelerine... Bağımlılık yapabilen bu grup mu?

Evet, öyle. Bir kere içinde etkin madde olan her şey ilaç kategorisindedir. Çoğunun kutusunda ‘ilaç değil’ yazar, bu bir kandırmaca. Prospektüsü yoktur. COVID-19 döneminde ‘Faz’ çalışmalarının öneminden bahsedildi hep. Öyle ki “Faz-3 çalışmaları henüz tamamlanmadı, uzun vadeli etkileri belli değil” diye COVID aşısı olmayanlar var. Bu sorgulama elbet yapılabilir ama bunu sorgulayan insanlar bugün fazı yapılmamış, güvenlilik çalışmaları tamamlanmamış gıda takviyelerini avuç avuç yutuyor. Ki bu takviyelere sadece ruhsat alınırken, bahsi geçen etken madde içinde var mı diye bakılıyor. Onun dışında hiçbir kontrol ve denetim yok, öyle satılıyor.”

GENÇLER ARASINDA POPÜLER

“Bu gıda takviyelerinin içindeki bazı etkin maddeler bağımlılık yapabileceği gibi geri dönüşü zor; karaciğer, böbrek yetmezliği gibi hastalıklara sebep oluyor. Mesela, detoks suları, zayıflama haplarında yüklü kimyasallar var. Daha net bir başka örnek: Zihin çevikliğini artıran, odaklanmayı kolaylaştıran gıda takviyelerinin kullanımı sınava hazırlanan gençler arasında çok popüler. Birçok genç hızlı şekilde sonuç almak, zihin performansını arttırıp sınavları geçmek için bu desteklere başvuruyor. Bunların bazılarının içinde uyarıcı, amfetamin gibi, etken maddeler var. Bu takviyeler gerçekten zihni açıyor ama düzenli kullanımı bağımlılık yapıyor. Bunlar yaşanan durumlar.”

TIBBİ CİHAZ NİYETİNE BURUN DAMLASI

“Bu grup içinde bazı burun damlaları ‘Tıbbi cihaz’ kategorisinde ‘bitkisel’ denilerek satılıyor. Bununla alakalı Sağlık Bakanlığı’na başvurum olmuştu. Okaliptüs yağı (nefes açmak için) bu kategoride mesela. Reklamlarında bebek kullanılıyordu oysa bu yağ 0-30 ay arası bebeklerde boğulmaya neden oluyor. Şikâyetten sonra reklamdan bebekler gitti, çocuklar geldi. İyi de bazı uçucu maddelerin bağımlılık yaratmaması için çocuklara koklatılması yasak. Kokulu silgiler mesela bu sebeple yasaklandı. Ama bu ürünlerin başına ‘bitkisel’ ibaresi konuldu mu reklamı da satışı da yapılabiliyor. Ayrıca internette, popüler alışveriş sitelerinde, markette vitamin de takviye de satılmaz, satılmamalı. Çünkü sahte olup olmadığını bilemezsiniz. Aksi toplum sağlığını tehlikeye atmaktır.”