Rekabet üzerine çeşitlemeler (4)

Özel sektörde, sermayesini yitiren şirketler yeni sermaye koymadıkça sektörden giderler. İflas ederler. Ama, kamu kuruluşlarında durum farklıdır. Çalışanlarının maaşlarını dahi ödeyemeyen kamu kuruluşları yaşamlarını sürdürebilirler. Çünkü, arkalarında Hazine vardır. Dipsizmiş gibi görünen kuyudan su çekilir.

Kamu kuruluşlarının zarar etmeleri neredeyse tercih edilir. Böyle şirketlerle aynı sektörde özel sermayeli şirketler nasıl rekabet edebilirler ki? Rekabetin birinci şartı sektörde faaliyet gösteren tüm şirketlerin aynı iktisadi kurallar içinde çalışmalarıdır.

BELEDİYE OTOBÜSLERİ

Kamu kurumları ürettikleri ve sattıkları malları dilediği gibi fiyatlandırabilir. Onlar ‘kamu görevi’ yapmaktadırlar. Kamu görevi nedir? Daha bu terimin ne demek olduğunu öğrenemedim. Halka satılan her şey ya da halka verilen her hizmet ‘kamu görevi’ kapsamına giriyormuş gibi bir izlenim ediniyorum. Böyle bir tanım olamaz!

Yıllarca Sümerbank iç çamaşırı ve gömlek üretti. Sümerbank bu faaliyetiyle kamu görevi mi ifa ediyordu? Hiçbir belediye otobüsüne trafik kurallarını çiğnediği için ceza kesildiğini gördünüz mü? Göremezsiniz. Çünkü, belediye otobüsleri kamu görevi yapmaktadırlar. Cezayı zaten otobüsün sürücüsü ödeyecektir. O da zaten ne kadar ücret alıyor ki? Kamu, kamuyu korumaktadır.

Özel halk otobüslerine hatalı hareket ettikleri için caza kesilmesi normaldir. Onlar da kamu görevi yapmaktadırlar, ama devlet değillerdir!

Belediye otobüsleri bayramlarda bedava yolcu taşıyabilirler. Halkımızın bayramlarda akrabalarını ve dostlarını ziyaret edebilmelerini çok görmemeliyiz! Ama, özel halk otobüsleri aynı şeyi yapamazlar. Çünkü, onların mazot parasını ve sürücülerinin ücretlerini birilerinin ödemesi gerekir. Arkalarında Hazine yoktur.

Uzun yıllardır İstanbul’daki birçok belediye otobüsü (İETT) araç plakası diye bir şey kullanmamaktadır. Plakanın konması gereken yere İETT araca kendi verdiği numarayı yazmaktadır. Plakası olmadığına göre, büyük bir olasılıkla İETT motorlu taşıtlar vergisi de ödememektedir. Neden ödesin ki? İETT bir kamu görevi ifa ediyor ve vatandaşları ucuz taşıması gerekiyor. Ucuz olması için de plaka takamaz, vergi ödeyemez!

Özel halk otobüsleri aynı şekilde davranabilirler mi? Hayır. Onlar özel sektördür. Devletin koyduğu kurallara uymak zorundadırlar. Ama, aynı sektörde İETT ile rekabet etmek durumundadırlar.

MALİYET

Devleti devlet yapan en önemli unsurlardan biri devletin tüm kişi ve kurumlara, kendi kurumları da dahil, eşit uzaklıkta durmasıdır. Devlet kendi kuruluşlarına rekabet içinde oldukları özel sektör şirketlerine göre daha yakın durduğunda, ne rekabetten söz edebiliriz ne de devletin görevini tam olarak yaptığını iddia edebiliriz.

Yazılı ya da yerleşik uygulamadaki kurallar özel sektörü devletten korumak yerine, devleti özel sektörden korumak mantığı ile hazırlanıp uygulandığında, rekabet ortadan kalkar. Uzun dönemde yük yine vergi verenlerin sırtına biner. Çünkü, ekonomide her şeyin bir maliyeti vardır.