Enis Berberoğlu: Küresel hesap Seattle'da görülüyor

Enis BERBEROĞLU

Uykusuz bir İstanbul gecesinde Osman Ulagay'ın ‘‘Quo Vadis?’’ (Nereye?) kitabını okurken, CNN haberleri keserek Seattle sokaklarındaki arbedeyi canlı olarak yayınlamaya başladı...

Elimde, küreselleşmenin kitabı...

Ekranda küreselleşmenin kavgası.

Tesadüfün bu kadarı.

* * *

Bizim kuşak ekonomi gazetecileri için ‘‘bilge adam’’ sayılan Osman Ulagay'ın son kitabı iki ayrı eksende okunabilir...

Dilerseniz tek kutuba inen yeni dünya düzeninde küresel ekonominin korkutucu kriz spirallerinde ilerleyin... İsterseniz, kendi deyimiyle ‘‘Karl Marx'ın öğretisine gençliğinden aşina’’ Osman Ulagay'ın ‘‘Büyük Resmi’’ kovalarken yaşadığı menkıbeyi dinleyin.

* * *

Osman Ulagay önce küresel ekonominin çirkin yüzünü Harvard'ın ünlü ekonomistlerinden Jeffrey Sachs'ın anlatımıyla tarif ediyor:

‘‘İnsanlığı altı kişilik bir aileye benzetelim. Dünyada 6 milyar insan yaşadığına göre her aile üyesinin bir milyar insanı temsil ettiğini varsayalım. Evin fevkalade lüks döşenmiş çatı katında yüksek gelirli ülkelerde yaşayan bir milyar kişiyi temsil eden bir aile üyesi büyük bir zenginlik ve bolluk içinde yaşıyor. Temsil ettiği bir milyar kişinin yıllık ortalama geliri 25 bin doları, ortalama yaşam beklentisi 76 yılı buluyor. Dünyanın en büyük 500 şirketinin toplam sermayesininin yüzde 99.4'ü bunlara ait. Çatının altındaki katlarda yaşayan ve beş milyar kişiyi temsil eden beş aile üyesinin yıllık ortalama geliri ise bin 200 dolar dolayında. Bodrumda yaşayan üçünün temsil ettiği 3 milyar kişinin ortalama yaşam beklentisi 10-20 yıl daha az...’’

* * *

Seattle'daki Dünya Ticaret Örgütü toplantısına katılan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Başkanı Juan Somavia'nın International Herald Tribune Gazetesi'nde çıkan yazısı da karamsar:

‘‘Dünyadaki günlük kısa vadeli sermaye hareketleri aynı gündeki toplam ticaretin 80 katına ulaşıyor. Küresel krizlerde milyarlarca doların bir anda sınır ötesine taşınması, ekonomik büyümenin nimetlerini bir anda silip süpürüyor. İşçilerin örgütlenme ve toplu pazarlık hakları göz ardı ediliyor, işsizlik yükseliyor.’’

* * *

Seattle'de binlerce protestocunun, Dünya Ticaret Odası toplantısına katılan onlarca hükümet yetkilisiyle görmeye çalıştığı hesap ortada... Küresel dengelerin bozulmasıyla krize giren ülke ekonomileri, ulusal politikaların aczi, tehlikeye düşen politik sistem, kişisel birikimlerin heba olması...

Peki çözüm nerede?

Şimdiden yanıtlamak zor ama Osman Ulagay'ın uyarısına kulak vermekte yarar var:

‘‘Küreselleşmenin aslında üçüncü sanayi devriminin bir uzantısı, teknolojideki yeni atılımın bir sonucu olduğunu kavradığınız zaman bunu durdurmanın veya tersine çevirmenin imkansız olduğunu da anlıyorsunuz. Küreselleşmenin nimet ve külfetlerinin daha adil paylaşılmasını sağlayacak ve devlete küreselleşmenin maliyetini azaltacak bir işlev kazandırmak geliyor akla...’’