Koalisyon, Suriye derken bilimde bunlar oluyor

Akademik dergilerle popüler bilim haber kaynaklarının karmasından oluşan RSS listemi bu yüzden daha bir ilgiyle takip eder oldum.

Son günlerde yer imi koyduğum aşağıdaki araştırma sonuçlarını, balık gibi içinde olup da farketmediğimiz teknolojik devrim çağına tanıklık etsin diye sizlerle paylaşmak istedim:

1) Grafen devrimi

Muhtemelen son dönemin en önemli buluşu... Exeter Üniversitesi'nde geliştirilen yeni teknik sayesinde üretilen düşük maliyetli, yüksek kaliteli grafenin, "yapay deri" yapımında çığır açabileceği söyleniyor. Zaten son derece güçlü ve ince bu karbon dizilimi, gelecekte birçok alanda devrim yaratacak gibi. Nitekim Stanford'da yapılan bir başka yeni araştırmaya göre grafen, bilgisayar çiplerinin giderek yaklaştığımız "hız limitini" aşmakta da kullanılabilir.

2) Uzayda son durum

A- Evrenin en parlak cisimleri olan kuasarların, galaksilerin çarpışıp kara delikleri büyütmesiyle ortaya çıktığı keşfedildi.

B- Dünya'nın en yakın komşusu olan Venüs'te yanardağ faaliyeti bulunduğu ve hatta gezegen yüzeyinde lav akışı olduğu saptandı.

C- Satürn'ün uydusu Titan'ın atmosferinin, Dünya'nınkine, sanılandan daha çok benzediği ortaya çıktı.

3) Balıklardan siyasete ders

ABD'li ve İngiliz bilimadamlarının balıklar üstünde yapılan araştırma, siyasetçilere de ders verebilir. İyi liderlerin, bir hedefe ulaşmak ile takipçilerini peşinden sürüklemek arasında denge kurabildiği bilinir. Son araştırma, bu yeteneğin derin evrimsel kökenleri olduğunu gösteriyor. "Parti tabanını" kaybetmeden onlara yeni bir hedef benimsetebilmek, balık sürülerinin liderlerinde de var olan bir yetenekmiş. (Not: Davranışbilimde bir başka araştırma sonucu daha: Babunlar aslında lideri değil, sürüyü takip ediyor. Yani kolektif davranış, sandığımızdan çok daha demokratik.)

4) Bilgisayarlar gazeteci olurken

Artık bazı haberleri yazılımların hazırladığını geçen yıl yazmış ve genç gazetecilerin, bilgisayarların daha uzun süre insanlar kadar başarılı olamayacağı alanlara yönelmeleri gerektiğini söylemiştim. Geçen ay bir "tehdit" daha çıktı. Indiana Üniversitesi uzmanları yeni bir algoritma geliştirdiler. Her tür veri öbeğini tarayıp otomatik olarak karşılaştırmalar yapan bu algoritma, gazeteciliğin en temel yöntemlerinden olan ve bugüne dek "insana özel karmaşık bir görev" diye bilinen doğrulama işini (fact-checking) başarıyla yapıyor. Yani bir ifade doğru mu, yanlış mı, hızla ve isabetle tespit ediyor.

5) Teknoloji ve hukuk

Siyaset ve hukuk genellikle teknolojik gelişmelerin yarattığı etkilere uyum sağlamakta geri kalır. Örneğin sürücüsüz otomobiller uzun süredir ABD yollarında, ama birine çarparlarsa kimin sorumlu olacağını düzenleyen bir yasa henüz yok. Peki bilgisayarın kullandığı bir otomobil, hayati bir karar vermek zorunda kaldığında ne olacak? Örneğin caddeye atlayan bir çocuğa çarpmamak için tek alternatif, direksiyonu iki yetişkinin beklediği otobüs durağına kırmaksa, bilgisayar hangisini yapmalı? Bu ölümcül yazılımı düzenlemek için kararı kim vermeli? Aracın sahibi mi, otomobil üreticisi mi, yoksa devlet mi? Tüm bunlar yanıtsız ama akademi çalışıyor. Biyoetik uzmanı Ameen Bargi yeni öneriler getirdi.

6) "Yüzüm tanınmasın" hakkı

Avustralyalı profesör Niloufer Selvadurai yayınlanan son makalesinde bir başka yeni teknolojiyle ilgili yasal düzenleme gerektiğine dikkat çekti. Selvadurai, yüz tanıma teknolojilerinin internette izinsiz kullanımının bir telekomünikasyon kanunuyla yasaklanması gerektiğini savunuyor. "Unutulma hakkı" gibi, bir tür, "Rızam olmadan yüzüm tanınmasın" hakkı...

7) Bir Ramazan haberi

Güney California Üniversitesi'nde yapılan araştırmada oruç benzeri bir diyet denendi. Periyodik olarak uygulandığında bu diyetin ömrü uzattığı, kiloyu düzenlediği ve hatta zekayı etkilediği görüldü.

8) İlk yapay nöron

Karolinska Enstitüsü bilimadamları, organik biyoelektronik yöntemlerini kullanarak yapay nöron üretmeyi başardı. Bu yapay nöron "canlı" değil ama insandaki sinir hücrelerinin tüm işlevlerini yapıp öteki nöronlarla aynı şekilde iletişim kurabiliyor. "Yapay beyin" üretme yolunda atılmış kaydadeğer bir adım daha...

9) Sanal gerçeklikle tedavi

Günümüzde teknolojinin en "sıcak" iki alanı yapay zeka ve sanal gerçeklik... Bu ikinci alandan bahsedince birçok insan sadece bilgisayar oyunlarını düşünüyor. Oysa sanal gerçeklik yakında her alanda hayatı değiştirecek. Son olarak Koreli bilimadamları, alkol bağımlılığı tedavisinde sanal gerçekliğin başarıyla kullanılabileceğini kanıtladı.

10) Çin'in yeni silahı

Askeri teknolojilerde de son haftalarda ciddi gelişmeler oldu. İlkini Popular Science şöyle duyurdu: "Rusya'nın Armata ve Türkiye'nin Altay adlı yeni tankları zırhlı araçlar dünyasında dikkatleri üzerine çekse de, Çin'in yeni tank topu hepsini yenmiş olabilir." Bahsedilen silah, Pekin'in 10 Haziran'da sergiledikten sonra gözlerden hemen uzaklaştırdığı, dünyanın en uzun menzilli, en hızlı ve tahrip gücü en yüksek 120mm/125mm topu.

11) İHA vuran lazer ve yeni Cheetah

Son günlerde askeri teknolojide dikkat çeken bir diğer gelişme, Almanya'da insansız hava araçlarını vurmak için lazer sistemi üretilmesiydi. Birkaç yıldır yakından takip ettiğim MIT'in "Cheetah" adlı koşan robotu da geçen ay insan yardımı olmadan engellerin üstünden atlayabilmeye başladı.

12) Çipte plazenta

ABD Ulusal Sağlık Enstitüsü, mikroçip üstünde plazenta yetiştirdi. Amaç, annenin bebeğe nasıl olup da sadece yararlı maddeleri (vitaminler, oksjiyen vb.) transfer edebildiğini öğrenmek.

13) Canlı gibi malzeme

Cambridge Üniversitesi'nde üretilen akıllı materyal bir çığır açabilir. Bir canlı gibi davranan bu "tasarımcı" malzeme, birden çok işlevi kendi kendisine gerçekleştirebiliyor. Yani örneğin hem hareket ediyor, hem geçmiş hareketlerini hatırlıyor, hem de hissedebiliyor. Tıpkı hayvanlardaki kas dokuları gibi...

14) En ince ekran

University of Central Florida araştırmacıları, bukalemunları ve ahtapotları örnek alarak, renk değiştiren elbiseler üretmekte kullanılabilecek kadar ince bir ekran geliştirdi. Metal nano parçacıklardan yapılan ekran hem tam renkli, hem de esnek. İlk deneyi, National Geographic'in meşhur Afgan kız portresinin minik bir versiyonuna renk değiştirterek yaptılar. Yakında, gün içinde elbise değiştirmeden rengini veya desenini değiştirebileceğiz.

15) Etik ve empati

Primatoloji amatör olarak ilgi duyduğum alanlardan biri... Frans De Waal etik ağırlıklı araştırmalarının yeri ayrıdır ama Zürih Üniversitesi'nden Claudia Rudolf von Rohr'un yaptığı son keşif de yabana atılmamalı. Şempanzelerin, özellikle de çocukları (yavru) hedef alan şiddet ve benzeri davranışlara olumsuz tepki verdiğine dair ilk kanıt, Von Rohr'un araştırmasıyla bulundu. Adaletsizliğe karşı çıkmanın "öğrenilen" değil, doğuştan gelen bir özellik olduğunu kanıtlayan bir diğer araştırma da Max Planck Enstitüsü'nde yapıldı. Buna göre küçük çocukların empati yeteneği çok gelişmiş. Bir başka bireyin ihtiyaçlarına, sanki kendi ihtiyaçlarıymış gibi bakıyorlar.

16) 'Bilinçli' değiliz, hiçbirimiz

San Francisco Devlet Üniversitesi'nin araştırmasından çıkan yeni teoriye göre bilinç, insanın eylemleri üstünde sanılandan çok daha az etkili. İnsan, bilinci daha ziyade bir eylemi gerçekleştirmeden önce değil, gerçekleştirdikten sonra, o eylemi değerlendirmek için kullanıyor.

17) Yarış atları hızlanıyor

Son haftaların belki de en çok tartışılan araştırma sonucu, yarış atlarıyla ilgili. Exeter Üniversitesi'nden Patrick Sharman ve Alastair Wilson daha öncekilerden çok daha büyük bir örneklem kullanarak yarış atlarının son 160 yıldır giderek hızlandığını ortaya koydu. Özellikle kısa mesafe yarışlarda atlar daha da hızlanacak gibi görünüyor. Ama maalesef bu süreçte yarış kaynaklı at ölümleri de artıyor.

18) Enerji devrimi

Manchester Üniversitesi uzmanları, küften biyoyakıt üretme süreciyle ilgili yeni detaylar keşfetti. Petrol dahil birçok kimyasalın maya küfünden üretilmesi yakında mümkün olabilir. Bu insanlık için iyi bir şey mi olur emin değilim, ama yenilenebilir enerji alanında olumlu olduğu su götürmeyen devrimsel gelişmeler oluyor. Güneş enerjisinin maliyeti beklenenden çok daha hızlı bir şekilde düşüyor. "Perovskite" adlı yeni malzeme bu alanda büyük umut veriyor. Ve İsviçreli bilimadamları dün hidrojen üreten çok daha ucuz güneş enerjisi panelleri icat ettiklerini açıkladı.