Bankalara ön gerilim sınaması

Onların da yeterince güçlü hale gelmesi için toplam olarak 3,5 milyar Euro’luk sermaye takviyesi gerekiyormuş. Laf aramızda, kolay bir test vermişler. Hollanda Maliye Bakanı Jan Kees de, Jager’e açıkladığına göre testte, Yunanistan gibi ülkelerin, kamu borçlarını geri ödeyememesi, kısaca iflas etmesi gibi bir ihtimal yok sayılmış. Demek ki; Avrupa Birliği bu kabil ülkeleri bir tehlike anında kurtarmaya kararlıdır. Krizler bulaşıcıdır. Bu gerilme sınavının, dolaylı olarak Türk bankalarını da rahatlattığını söyleyebiliriz. Telaş etmeyin, paranız emin ellerdedir.

* * *

Ekonomiyi yönetmek, beklentileri yönetmektir. “Avrupa Bankacılık Gözetleme Komitesi” tarafından davul zurna çalarak uygulanan sınavın amacı halka, her şey yolunda, duruma hâkimiz mesajı vermektir. Bunda da bir kötülük veya yanlışlık yoktur. Yine de şu bankalara uygulanan gerilme sınavını bir de ben size anlatayım. Bu sınavın İngilizce adı “Stress Test”tir. Stress kelimesi Türkçede de stres olarak girmiş bir sözcüktür. Gerilme demektir. Test ise malum sınav veya sınamak anlamına gelir. Bizde “stres testi” pek bilinmez, ama “test stresi” iyice yaygındır. Gençlere bir sorun!

* * *

Gerilim sınaması, inşaat mühendisliğinden doğmuş bir deyimdir. Bilindiği gibi inşaat mühendisliği, iki kelimeden oluşur. Basma ve çekme. Birçok bilim dalının da esası iki kelimedir. Mesela iktisat, arz ve talep; muhasebe borç ve alacak; elektrik artı ve eksi kutup; denizcilik iskele ve sancak. Bir inşaatın zor tarafı açıklık geçmektir. Mesela duvar örmek kolay, köprü inşa etmek zordur. İlk mimarlar çekmeye dayanıklı uygun bir malzeme olmadığı için, baskıya dayanıklı sert malzemeden (mesela taştan veya tuğladan) yarım daire şeklinde kemerler ve kubbelerle açıklıkları geçmişler. Küçük açıklıkları geçmek için kalas, sonraları demir putreller kullanılmıştır. Şimdi çelik veya betonarme kiriş kullanılıyor. Kiriş, üzerine yük bindikçe “gerilir”, çok yük binerse bel verir, daha da çok yük binerse çöker. İnşaat mühendisleri, kirişler yük altında gerilip kırılmasın diye bunları “önceden germe” yöntemi geliştirmişler. Bu suretle hem daha narin hem de daha dayanıklı kirişler elde etmişler. İşte bankacılıkta uygulanan “stres testi” de banka denilen kalasın beline faraza şöyle bir yük binse, acaba banka “mevduat sahibine olan vecibelerini” devlet desteği almadan yerine getirebilir mi diye yapılan bir hesaptır. Bu bir ön gerilim modellemesidir. Bu hesaplar şimdi bilgisayarlarda yapılmaktadır. Onun için uygulanan test sanaldır.

* * *

Fıtratları icabı bankaların, spekülatör olduğunu daha önce yazmıştım. Burada spekülatör; vurguncu, istifçi değil, olacakları önceden tahmin edip ona göre varlık ve yükümlülük oluşturan anlamında kullanılmaktadır. Zaten spekülasyon yapmadan ne kişiler, ne firmalar, ne de bankalar paradan para kazanamaz. Bankaların her spekülasyonu zarar etme riski içerir. Ama biriktirdiği parayı bankaya borç veren mevduat sahibi, hiç risk almadığını varsayar. Bu yüzden yasalar, banka spekülasyonlarını sınırlar.

Son Söz: Ne kadar risk, o kadar sermaye.