Gündüz Tezmen: Damar sertliğinde yeni buluş iddiası

Gündüz TEZMEN

GEÇTİĞİMİZ günlerde gazetelerde yer alan haberde, damar sertliği oluşumunda rol oynayan LPA diye bir maddenin keşfedildiği ve kanda bu maddenin yüksek olduğu hallerde, on yıl içinde kalp krizi geçirme riskinin yüksek olduğu ve bu maddenin tahlilinin yapılmasının da zor olduğu belirtiliyordu.

Bu haberi okuyan bir çok dostum şahsi sohbetler sırasında danıştığı gibi bir çok okurum da mektup, faks ya da e-mail yoluyla bu konuyu öğrenmek istediklerini belirttiler.

Öncelikle haberin doğru ve yanlış taraflarının bulunduğunu belirtmek isterim. Haberin yanlış taraflarının kaynağı, sağlığın önemsiz (!) bir konu olması nedeniyle haber ajanslarının ya da yayın kuruluşlarının uzman bir sağlık editörü bulundurma gereği duymamaları. Yabancı kaynaklardan gelen haberleri, yabancı dil bilen birilerine tercüme ettirince, sağlık haberciliği yapıldığı sanılıyor. Tercümeyi yapan o konuda bir ön bilgiye sahip olmadığı için tercümede bazı yanlışlar ya da daha doğrusu anlam sapmaları olabiliyor.

Öncelikle bulunduğu söylenen madde LPA diye yazılmıyor. Doğru yazılışı Lp(a) şeklindedir. Okunurken de 'lipoprotein küçük a' diye okunur. Kandaki yağlar arasında yer alan ve yağlı moleküllerin, protein molekülü ile birleşmesi sonucu oluşan lipoproteinlerden biri olan Lp(a) 1960'lı yılların sonlarına doğru bulunmuş. Önemi konusunda en az 20 yıldan bu yana çalışmalar yapılıyor. Böyle olunca, yeni bir buluş olduğu doğru değil.

Haberin kaynağı, sanıyorum, Circulation adlı derginin son sayısında yayınlanan çalışmadır. Bu çalışma, Lp(a) konusunda daha önce yapılmış, toplam olarak 5200 kişiden daha fazla kişiyi kapsayan 27 çalışmanın yeniden değerlendirilmesi. Tıpta bu gibi çalışmalar da yapılır. Kendisi hasta araştırması yapmadan, o konuyla ilgili daha önce yayınlanmış tüm araştırmaları toplayıp, birlikte değerlendirme tarzında bir çalışmadır, bu.

Bu değerlendirmede kanlarında Lp(a) düzeyleri yüksek olanların, 10 yıl içinde kalp krizi geçirmesi ihtimalinin yüksek olduğu sonucu çıkmış.

Lp(a) da kötü kolesterol gibi, damar sertliği ve buna bağlı sorunlar oluşması açısından bir risk faktörü. Ancak kolesterolden farkı, bunun diyet ve ilaçla yok edilememesi.

Haberde doğru olmayan bir husus da, tahlil zorluğu. Aslında tahlili zor değil. Ülkemizde de bir çok laboratuvar bunu ölçebiliyor. Yazıda anlatılmak istenen, bu tahlili yapmanın pek anlamlı olmadığı. Çünkü kalıtsal olarak gelen bu risk üzerine ilaç ya da perhiz gibi yöntemlerle herhangi bir şey yapma olanağı olmadığına göre, büyük kitlelerde araştırma türünde bir tahlil yapmanın anlamı olmadığı düşünülüyor, bilimsel çevrelerce.

Bir hekim olarak, bana başvuran damar sertliği riski olan hastalarda ya da ailesinde kalp-damar hastalığı bulunmasına rağmen bu kişilerin yüksek tansiyon, şeker hastalığı, kolesterol yüksekliği gibi bilinen risk faktörlerini taşımadığı kişilerde bu tahlili yaptırıyorum. Böylece o kişilerin risk değerlendirmesini yapıyorum. Eğer bu kişilerde Lp(a) değerleri yüksekse, diğer risk faktörleri üzerinde daha titiz davranmalarını öneriyorum. Bu yöntemi Lp(a) üzerine etkili bir ilaç ya da başka bir keşif yapılıncaya kadar sürdürmek kararındayım.