Verebilmek herkese nasip olmaz

BUGÜN bir rapordan veriler ve çıkarımlarla söze başlamak istiyorum. Küresel Adaletsizlik Dünya Yoksulluk ve Eşitsizlik Raporu’na göre dünyadaki en zengin 42 kişinin mal varlığı, dünya nüfusunun yüzde 50’sine tekabül eden 3.6 milyar insanla eşittir; en zengin 10 ülkenin geliri de en fakir 10 ülke gelirinin tam 77 katıdır. Küresel adaletsizliğin bu kadar rahatsız edici boyutlarda olması ve servetin bu kadar adaletsiz paylaşımı beraberinde yoksulluk, çatışmalar, açlık gibi başka sosyal problemlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Dünyada aç ve yoksul insanların bulunması kaynak eksikliği sebebiyle değil, mevcut zenginliğin ve fırsatların adil bir şekilde dağıtılmaması sebebiyledir.

DAYANIŞMA İÇİN

İslam’daki ibadetler yalnızca bireysel değil, aynı zamanda da toplumsaldır ve birbirimizle ilişkilerimizi düzenler demiştik. Zekât da yukarıda anlatılan soruna karşı Yüce Rabbimizin tedbir olarak koyduğu bir ibadettir. Amacı zenginin daha zengin, fakirin daha fakir olduğu bir düzenin önüne geçmek, sosyal dayanışma ve adaleti sağlamaktır. İslam, Hz. Âdem ile başlayan, bütün peygamberlerle devam eden ve Hz. Muhammed (sav) ile kemale eren bir dindir. Allah dinin son temsilini bir ticaret kentinde tacir bir peygamber üzerinden bizlere tebliğ ettirdi. Böylece Batı’nın henüz tarım toplumu olduğu yıllarda Müslümanlara ticaret yapmayı, helal ve temiz kazanmayı ve kazandıklarımızı bölüşmeyi öğretti. İslam’ın en temel beş göstergesinden biri olan zekât ibadeti de bunun en önemli tezahürüdür.

İNSANI TEMİZLER

Zekât vermek için bir toplum zengin olmalı, ticareti elden bırakmamalı, güçlü olmalıdır. Böyle olursa o toplum, özgürlüğünden asla ödün vermez ve helal kazanmayı ticarette prensip haline getirir. Çünkü temiz olmayan maldan zekât verilmez ve zekât da sanıldığı gibi malı değil, insanı temizler. Kuran-ı Kerim’de namaz kelimesi, pek çok yerde zekâtla birlikte kullanılır. “İman edenler, namazını kılan ve zekâtını verenler” ibarelerinin sıralı bir şekilde yer alması, zekâtın ibadetler içerisindeki yerini ortaya koyması açısından önemlidir. Zekât, iman edenler için bir şifadır. Allah Rasulü’nün (sav) “İnsanoğlunun iki vadi dolusu malı olsa, bir üçüncüsünü de ister. İnsanoğlunun karnını topraktan başka bir şey doyurmaz” (Buhari, Rikak, 10) sözü, insanoğlunun doyumsuzluğunu, dünyalık kazanma, mal biriktirme hırs ve arzusunun ne kadar kuvvetli olduğunu ortaya koyar. Zekât, mal biriktirme hırsına karşı mülkün sahibinin Allah olduğunu hatırlamamızı sağlayan harika bir ibadettir.

CİMRİLİK HASTALIK

Yüce Rabbimiz “Kim nefsinin cimriliğinden korunursa, işte onlar kurtuluşa erenlerdir” (Haşr, 59/9) buyurarak insanın kişiliğinde yer eden cimrilik hastalığından kurtulması gerektiğine vurgu yapmaktadır. Kişi, zekât vermek suretiyle cimrilik hastalığından kurtulmakla kalmaz, aynı zamanda da kendisini cömertliğe alıştırır ve Yüce Allah’ın övgüsünü kazanır.

BEDENİN ZEKÂTI

Bedenin şükrü olduğu gibi, elde edilen malın da şükrü vardır. Efendimiz (sav), “Her şeyin bir zekâtı vardır. Bedenin zekâtı da oruçtur” (İbn Mâce, Sıyâm, 44) buyururken insanın sahip olduğu her bir nimete karşı şükretmesi gerektiğini vurgular. Bu anlamda zekât, Allah’ın verdiği mala karşı şükür ifadesidir. Orucun insan bedenini maddi ve manevi olarak temizlemesi gibi, zekât da insanı arındırır, bela ve musibetlere karşı ona korunak sağlar. Hz. Peygamber (sav) “Mallarınızı zekât vererek koruma altına alınız” buyurarak, zekâtın manevî bir kalkan olduğunu vurgulamıştır. Ayrıca zekâtı verilmemiş bir malın temiz olmadığı, içerisinde ihtiyaç sahiplerinin hakkı olan bir malın akıbetinin hayırlı olmayacağını bizlere bildirmiştir. Zekât, fakirlik sorununa çözüm bulmayı amaçlamakta, Müslümanların güçlü olması gerektiği fikrinden hareketle bir yandan bireyler arasında dayanışma ruhunu, diğer yandan da sosyal güvenlik olgusunu beslemektedir.

SEMAVİ DİNLERDE EMİR

Bütün semavi dinlerde muhtaç insanların korunmasına yönelik bazı tedbirlerin alındığı ve zekâtın emredildiği görülmektedir (Beyyine, 98/5). Tevrat’ta yabancılara, öksüzlere ve dul kadınlara zekât verilmesinin gerekliliği vurgulanırken, İncil’de zekât vermenin ahlaki görevler gibi gerekli olduğu anlatılmaktadır. Kuran-ı Kerim’de de Yahudilerin zekât vermekle yükümlü tutuldukları, Hz. İbrahim, Hz. İshak, Hz. Yakub ve Hz. İsa gibi çeşitli peygamberlere de zekât ibadetinin emredildiği bildirilmektedir.

VEREMEYENE VERİLİR

Tevbe suresi 60. ayetinde zekât verilebilecek yerler şu şekilde sıralanmıştır: “Sadakalar (zekâtlar), Allah’tan bir farz olarak ancak fakirler, düşkünler, zekât toplayan memurlar, kalpleri İslâm’a ısındırılacak olanlarla, (özgürlüğüne kavuşturulacak) köleler, borçlular, Allah yolunda cihad edenler ve yolda kalmış yolcular içindir. Allah hakkıyla bilendir, hüküm ve hikmet sahibidir.” Zekâtın ana gayesi, ihtiyaç sahiplerine ulaşmak olduğuna göre “Kendisi zekât veremeyecek durumda olan herkese zekât verilebilir” şeklinde bir yoruma ulaşmak mümkündür.

İHTİYAÇ FAZLASIDIR

“Sana Allah yolunda ne harcayacaklarını soruyorlar. De ki: İhtiyaç fazlasını” (Bakara, 2/219) ayetiyle ancak belli bir miktarda malı olanların zekâtla yükümlü olduğu bildirilmektedir. Aynı şekilde Allah yolunda yapılan harcamalarda, “ne elin sıkılığı, ne de büsbütün açık olması” (İsrâ, 17/29) istenmektedir. Müslümanların dengeli hareket etmelerine dönük bu uyarı, Peygamberimizin ashâbına “Zekâtın en hayırlısı, verildikten sonra sahibini muhtaç duruma düşürmeyendir” (Ebû Dâvûd, Zekât, 39) sözünde de ortaya çıkmaktadır. Zekât veren kişi, belirlenen miktarı dağıttıktan sonra fakirleşmemeli, muhtaç hale gelmemelidir. Bu nedenle verilecek zekât miktarı hesaplanırken ailenin temel ihtiyaçları ve ticaret ehlinin demirbaş malzemeleri nisap miktarına dahil edilmemiştir.(Buhârî, Zekât, 45; Ebû Dâvûd, Zekât, 5)

MALIN NİSAP MİKTARI

Kuran-ı Kerim’de inananlardan zekât vermeleri ısrarla istenirken hangi maldan ne ölçüde verilmesi gerektiğine ilişkin bir açıklama yer almaz. Zekâta tabi tüm malların nisap miktarları, hangi cins mallardan ne oranda verilmesi gerektiği Hz. Peygamber (sav) tarafından tespit edilmiştir. Efendimiz döneminde para olarak dirhem (gümüş) ve dinar (altın) kullanılmakta; hayvanlardan deve, sığır ve koyun; tahıl olarak arpa, buğday, darı, hurma ve üzüm yetiştirilmekteydi. Zekâtın nisabına ilişkin yapılan tespitler de bu mallar çerçevesinde şekillenmiştir. Allah Rasûlü’nün belirttiğine göre, “Beş ukıyyeden (200 dirhem/561 gr) az olan gümüşte, beş devede ve beş veskten (653 kg) az (toprak mahsullerinde) zekât yoktur.” Aynı şekilde Hz. Peygamber, “Yirmi dinarın (81 gr altın) olmadıkça senin üzerine (zekât olarak) bir şey yoktur” sözü ile de altının nisap miktarını belirlemiştir. Nisap miktarına ulaşan ve para cinsinden olan maldan verilecek zekât miktarı ise kırkta birdir. Rasûlullah (sav), “Allah’ın (dinine) göre, kişinin kazandığı malın üzerinden bir yıl geçmedikçe zekât alınmaz” (Tirmizî, Zekât, 10) buyurarak zekâtın verileceği zaman dilimini de belirlemiştir.

VEREN EL OLUN

Bir hikâyeye göre adamın biri kuyuya düşmüş, tek başına çırpınıyor ama çıkamıyormuş. En sonunda yoldan geçenlere sesini duyurmuş, yardıma gelenler “Ver elini, ver elini” dese de adamda hareket yok, kuyuda bekliyormuş. Kimse anlam verememiş duruma. Nihayet kuyudaki adamı tanıyan biri gelmiş, “Al elimi, tut elimi” diye seslenmiş, adam elini uzatmış ve kuyudan ancak öyle kurtulmuş. İşte böyle... Verebilmek bile bir lütuftur, herkese nasip olmaz. Allah bizleri lütfuyla öyle nimetler versin ki her daim alan değil, veren el olabilelim.

ZİYNETLERİN ZEKÂTINI KİM ÖDEYECEK? (1 SORU - 1 CEVAP)

ZİYNET eşyaları kadınların kendi mallarıdır. Erkekler, eşlerinin izni hariç, o ziynetler üzerinde bir hak ve tasarruf sahibi değillerdir. Bu sebeple erkeklerin, hanımların kendi malı sayılan ziynetlerinin zekâtını verme zorunlulukları yoktur. Ziynetlerin zekâtını, o ziynetin sâhibi olan kadınlar ödemek mecburiyetindedirler. Bu hususta eşlerini ödemeye zorlayamayacakları gibi, eşleri ödemediği için mesuliyetten de kurtulamazlar. Şu halde ziynet sahibi kadınlar, zekâtlarını eşleri vermediği takdirde kendileri vermek zorundadırlar. İster ziynetlerinden bir kısmını bozdurup bu mükellefiyetlerini yerine getirirler, isterse ziynetlerinden zekâta mukabil gelen kısmını vermek suretiyle zekât borçlarını ödemeye çalışırlar.

BİR AYET

ONLARIN mallarından, onları kendisiyle arındıracağın ve temizleyeceğin bir sadaka (zekât) al ve onlara dua et. Çünkü senin duan onlar için sükûnettir ( onların kalplerini yatıştırır). Allah hakkıyla işitendir, hakkıyla bilendir. (Tevbe, 9/103)

BİR HADİS

ABDULLAH b. Ömer’den nakledildiğine göre, Peygamberimiz (sav) şöyle buyurmuştur: “İslam beş esas üzerine kurulmuştur. Allah’tan başka ilah olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın Rasûlü olduğuna şahitlik etmek, namazı dosdoğru kılmak, zekât vermek, Kâbe’yi haccetmek ve Ramazan orucunu tutmak.” (Müslim, îman, 21)