‘Oyun olağanüstüydü’

Sevgili dostum Cevat Çapan’a, Kevin Spacey’nin oyununu nasıl bulduğunu sordum. Tek kelimeyle yanıtladı:
“Olağanüstüydü.”
Bu oyunu seyretmemizi sağlayanlardan eleştirmen Dikmen Gürün, III. Richard konusunda beni bilgilendirdi.
Oyunun bazı bölümlerine VI. Henry’den bölümler eklenmiş.
Ustaca yapılmış bir ek. İçine yedirilmiş.
Kimi eleştirmenler, III. Richard’ın bu kadar kötü bir insan olmadığını yazmışlar.
Onlara göre; Shakespeare, Elizabeth’i memnun etmek için ona bütün kötülükleri yüklemiş.
Seyrettiğimiz oyunun VI. Henry’den sonra yazıldığını öğrendiğimizde bu durum olağan geliyor.
Kötünün çöküşünü gösteren sahne, trajik bir söylemin vurucu bir örneği.
“Eğer bir gün ölürsem, bana hiçbir can acımayacak.”
* * *
MİNA URGAN, Shakespeare kitabında III. Richard’ın portresini şöyle çiziyor:
“Richard denilen bir harikulade canavarın karşısında, garip ve karışık bir ruh haletine kapılıp, onu hem iğrenç buluruz hem de adetâ büyülenmiş gibi hayran hayran seyrederiz. Richard’ı bir insan sayarsak, ondan sadece nefret etmemiz gerekir; fakat Richard bir insan değildir; korkunç bir fırtına veya zelzele gibi, her şeyi yıkıp mahveden, anlaşılması imkânsız, vahşi bir kuvvettir. Bu trajedinin bütün ilgimizi uyandırmakla beraber aslında bize dokunmamasının; bizde Hamlet’in, Othello’nun, Macbeth’in veya King Lear’ın uyandırdığı merhamet ve acı duygularını uyandıramamasının asıl sebebi de, Üçüncü Richard’ın gerçek bir insana benzemeyişidir.”�
* * *
TÜRKİYE’de ve Türkçede Shakespeare’in tarihini öğrenmek için İnci Enginün’ün ‘Türkçede Shakespeare’ kitabını okumanızı tavsiye edeceğim.
Bir büyük yazarın, edebiyatımızı etkileme sürecini buradan okuyabilirsiniz.
Enginün, Muhsin Ertuğrul için kitabında şöyle yazmış:
“Türk sahnesini ilkelliğinden kurtaran, onu dünya çapında bir tiyatro hâline getiren büyük isim, şüphesiz ki Muhsin Ertuğrul’dur (5 Mart 1892 - 29 Nisan 1979).”
Muhsin Ertuğrul, her yıl tiyatro mevsimini bir Shakespeare oyunu ile açardı.
Dünün ve bugünün ünlü yazarlarının, çevirmenlerinin, Shakespeare çalışmalarını, onun hakkındaki düşüncelerini merak edenler için kaynak bir kitap.
* * *
YAZIMI, Cevat Çapan’ın Shakespeare oyunlarındaki bazı dizelerle alaturka şarkı sözleri arasındaki benzerlikleri tespit eden yazısı ile bitireceğim:
“Örneğin, Antonius ile Kleopatra’nın üçüncü perde, on üçüncü sahnesindeki
Let’s have one other gaudy night.
(Gel bir gece daha gülüp eğlenelim)
sözlerini Selanikli Ahmet Bey;
Gel eğlenelim bu şeb beraber
diyerek bir mahur şarkıya dönüştürmüştü. Gene aynı oyunun beşinci perdesinde Iras’ın
The bright day is done and we are
For the dark.
(Parlak gün sona erdi, karanlıklara
Dalıyoruz artık.)
sözlerini Rahmi Bey’in:
Akşam erdi, yine sular karardı
diye başlayan hicaz şarkısında yankılandığını duyabilirdik.”
* * *
DÜN yayınlanan yazımla ilgili Bülent Bozkurt’tan gelen düzeltmeyi paylaşıyorum:
“11 Ekim 2011 tarihli Hürriyet gazetesinde yayınlanan “‘Shakespeare’i yaşatan olumlu/ olumsuz gerekçe” başlıklı yazınızın sonunda verdiğiniz özet bana ait değil. Bu özet, III. Richard oyununun 1597 yılındaki ilk ‘Quarto’ basımında verilmiş. Ben bu özeti, Remzi Kitabevi’nce yayınlanan III. Richard çevirimin Giriş bölümünün 8. sayfasında alıntı olarak veriyorum.
Eleştiriden çok yargılama niteliğindeki böyle bir ifadeyi benim kullanmadığımın bilinmesi için bu açıklamayı yapma gereğini duydum.
Ayrıca projeksiyona yansıtılan Türkçe metnin de benim çevirim olduğunu sizin yazınızdan öğrendim.”

Yararlandığım kaynaklar:
(1) Oyun dolayısıyla hazırlanan kitapçık.
(2) William Shakespeare, III. Richard, Çeviren: Bülent Bozkurt, Remzi Kitabevi.
(3) Shakespeare I, Mina Urgan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
(4) Türkçede Shakespeare, İnci Enginün, Dergâh Yayınları.
(5) Musiki Aşkı Besliyorsa Eğer, Cevat Çapan, Ankara Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 1993.