İyi bir edebiyat eseri başarılı bir kriptodur

Kripto, gizli, anlamı örtük, herkesin anlayamayacağı mesaj niteliği taşıyan bir metin.
Bu yazıları çözenler de var. Çünkü belli şifreleri ancak onlar biliyor.
Siyaset dünyasında kriptoları yazanlar da bellidir, muhatapları da.
İş edebiyata gelince durum farklılaşır. Kriptoyu yazan bir kişidir ama muhatapları çoktur.
Her okur bir kripto çözücüsüdür. Bilgisine göre, birikimine göre başarısı da değişir.
Divan Edebiyatı’nın mazmunları birer kripto değil de nedir?
Yine Divan Edebiyatı’nda karşımıza çıkan, sebk-i hindi anlayışıyla yazılan eserler, kriptoların şahıdır. (Anlamını vermeyeceğim bu da benim yazımın kriptosu olsun.)
* * *
GEORGES PEREC’in Yaşam Kullanma Kılavuzu’nun içinde, edebi ve tarihi kriptolar vardır. Kurguyu puzzle biçiminde gerçekleştirdiği eser her bölümünde yeni bir şey gizlemiştir. 1968 Fransa’sı bütün yönleriyle Perec’in eserlerinde karşımıza çıkar.
Italo Calvino’nun Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu kitabının bölüm başlıklarını dikkatle okursanız, yazarın ne demek istediğini algılayabilirsiniz.
Dostoyevski’yi unutmayın, Kumarbaz’ı okuyunca, diğer eserlerinde karşılaşamayacağımız Rus toplumu ve kültürüyle ilgili bütün kriptoları bir anda, uzun bir listeye dönüşür.
Dan Brown adının kripto kavramını çağrıştırmaması ne mümkün? Da Vinci Şifresi’nde kriptoyu kullanır ama ne yazık ki, kriptolardan söz edilemez.
Peyami Safa’nın Fatih-Harbiye’si dönemin değişen yaşam standartlarını romana getirir.
Mithat Cemal Kuntay’ın Üç İstanbul’u, siyasal, bireysel değişimleri bir şehrin ekseninde anlatır.
Yaşar Kemal’in bütün romanları, Anadolu’nun kriptosudur. Onları çözebildiğiniz oranda, Anadolu’nun tarihini, serüvenini öğrenir, bugüne bilgiyle bakabilirsiniz.
Tahsin Yücel, edebi kripto kavramını başarıyla, ustalıkla kullanan bir yazar.
Kripto her zaman yalnız başına bir anlam ve önem taşımaz, göndermeleriyle de size yeni bir kriptonun adresini verir. Gökdelen, Peygamberin Son Beş Günü, mutlaka anmam gereken iki örnektir.
Orhan Pamuk’un Kar ve Masumiyet Müzesi, kriptolarla doludur. Pamuk bu iki romanında Türkiye’nin belli dönemlerinin sosyal ve siyasi kriptolarını kaleme alır.
Genç bir Türkoloğun, Fatih-Harbiye’den Masumiyet Müzesi’ne konulu bir çalışmasından haberdarım.
William Shakespeare’in eserlerindeki kripto, insanın/insanlığın bütün hırslarını, zalimliğini, gülünçlüğünü gizler. Yaşadığı zamanın İngiltere’sinin kriptolarını çözerek onu daha çok beğeniyor, okuyoruz.
Hamlet’i, Macbeth’i, Othello’yu okumadan edebiyatta kriptonun anlamını öğrenmemiz imkânsızdır.
İktidar için katil olanlar, dünya ve bizim tarihimizdeki bütün olayların kriptosunda özetlenmiştir.
Elbet başka yazarları da bu açıdan yazabilirim ama bu bir inceleme, araştırma değil.
İlk düşündüğümde aklımı gelenler.
* * *
BUGÜN bir kitap okumaya başlayın, kriptolarını çözme işini de ihmal etmeyin.
Çok zevkli bir uğraş olduğundan kuşkum yok.