İstanbul’un kültürü kimlerden sorulur

Alpay Kabacalı’nın hazırladığı İstanbul’un Seçkin Kültür İnsanları’nı, yazar Önsöz’de şöyle tanıtıyor ve özelliğini belirtiyor:

“Dünya coğrafyasındaki konumu nedeniyle oldukça önemli bir şehir kimliği taşıyor İstanbul; bu konum ve öneme tarihsel koşulların da eklenmesiyle, müstesna bir kaderi yaşayageldi. Yüzyıllar boyunca Bizans ve Roma’ya, beş yüzyıla yakın bir dönem boyunca da Osmanlı Devleti’ne başkentlik etti. Bu uzun zaman dilimi içerisinde var ettiği kendine özgü kültürle, dünyanın tek sayılı kültür başkentlerinden biri oldu. Bu kültür başkenti, “müstesna kaderini” görkemli, gururlu, dağdağalı -ve kabul etmek gerekir ki aynı zamanda buruk, telaşlı- yaşadı.

Elinizdeki kitapta, İstanbul’un kültür temellerindeki Kültür İnsanları’nın portreleri çiziliyor. Alışılagelmiş ya da monoton bir üslup kullanmaktan kaçınarak çizdik bu portreleri. Kimisi bir ansiklopedi maddesi çerçevesine oturtuldu; kimisi konu alınan kişinin görüşlerini, çalışmalarını yansıtan bir deneme üslubunda, kimisi yönelttiğimiz soruların yanıtlarıyla örüldü... Dolayısıyla kimisi uzun, kimisi kısa... Böyle bir çalışma açıktır ki, İstanbul’un kültür temellerindeki kültür insanlarının tümünü kapsamayacaktır. En ünlü, en çok eser vermiş, İstanbul’un kültür başkenti olmasına en büyük katkılarda bulunmuş, gibi ölçütler de kişiler üzerinde uzlaşılamayacağından, öznel olacaktır. En doğrusu bunu en başta kabul etmek ve ölçütlerimizin öznel olduğunu belirtmektir.”

Kitapta yer alan isimler şunlar:
Gentile Bellini / Şeyh Hamdullah / Pîrî Reis / Seyid Ali Reis / Mimar Sinan / Bâkî / Matrakçı Nasuh / Kâtip Çelebi / Evliya Çelebi / İbrahim Mütferrika / Dimitri Kantemiroğlu / Buhurizâde Mustafa Itrî / Mahmut Raif Efendi / Balyan Ailesi / La Martine, Loti , Farrere / Thomas Allom / Ayvazovski / Ahmed Cevdet Paşa / Şinasi / Dikran Çuhacıyan / Namık Kemal / Şeker Ahmed Paşa / Osman Hamdi Bey / Ahmed Midhad Efendi / Âli Bey / Ebüzziya Tevfik / Şemsettin Sami / Hoca Âli Rıza / Ahmed Rasim / Kemaleddin Bey / Musahipzade Celal / Vedat Tek / Mehmet Akif Ersoy / Tambûri Cemil Bey / Mustafa Kemal Atatürk / Cemil Cem / İbrahim Çallı / Necmettin Okyay / Yahya Kemal Beyatlı / İbrahim Hakkı Baltacoıoğlu / Muhsin Ertuğrul / Saadettin Kaynak / Hasan Âli Yücel / Nurullah Ataç / Münir Nurettin Selçuk / Ernst Eduard Hirsch / Nâzım Hikmet / Cemal Nadir / Fikret Muallâ / Cemal Reşit Rey / Ali Avni Çelebi / Hale Asaf / Reşat Ekrem Koçu / Sait Faik Abasıyanık / Zühtü Müridoğlu / Sabahattin Ali / Ahmet Adnan Saygun / Cahit Arf / Burhan Arpad / Füreya / Vedat Günyol / Semiha Berksoy / Bedri Rahmi Eyüboğlu / Abidin Dino / Orhan Veli Kanık / Fazıl Hüsnü Dağlarca / Melih Cevdet Anday / Cihat Burak / Nuri İyem / Tarık Zafer Tunaya / Aziz Nesin / Orhan Hançerlioğlu / Avni Arbaş / İbrahim Balaban / İlhan Koman / Orhan Asena / Haydar Kazgan / Turhan Selçuk / Neşet Günal / Semavi Eyice / Nedim Günsür / Attilâ İlhan / Yaşar Kemal / Doğan Kuban / Fikret Otyam / Metin And / Semih Balcıoğlu / Ara Güler / Leyla Gencer / Adalet Ağaoğlu / Çelik Gülersoy / Metin Sözen.

Kabacalı, önsözde de belirttiği üzere; kişileri, geleneksel, klasik bir anlayışla yazmamış.

Onun yaşamı ile işini, sanatını, birbiri içinde eritmiş. Kuru bir biyografi değil, deneme tadında vermiş. Yazı dışında, görsel malzemenin kullanılışı da çok başarılı.
Sözgelimi Tamburi Cemil Bey bölümünü örnek göstereceğim. Cemil Bey’in benim de dinlediğim taş plağının resmi konulmuş. Orfeon Record’un üstündeki yazıda, Osmanlıca ve Fransızca yazılışları var. Chet Araban Saz Semaissi-Tambouri Djemil Bey.

Beyazıt’taki Şamlı İskender (Kutmani) müzik, nota mağazasından aldığım Tamburi Cemil Bey, notalarınn da üzerlerindeki yazılar böyleydi.

Reşat Ekrem Koçu’nun yazısının başlığı da onun çalışmalarını tasvir ediyor: “İstanbul’u ansiklopediye sığdırmak istemişti”.

Semavi Eyice’nin, onun hakkındaki yazısı, hocam olan Koçu’yu çok doğru anlatır. Kabacalı’nın kitabında bu metinden bölüm de yer alıyor.

Sabahattin Ali bölümünü okuduğunuzda, yazarın öldürülüşüne kadar yaşam- öyküsünü ve eserleri hakkında yorumları öğreniyorsunuz.

Samet Ağaoğlu’nun anılarında buna değinen bölüm, sadece edebiyat açısından değil siyaset açısından da ilgi çekicidir. Sanattan bilime, müzikten edebiyata kadar iyi hazırlanmış bir başvuru kitabı.

Ancak ilave etmek istediğim birkaç şey olacak:

Alpay Kabacalı, her ne kadar, kitapta yer alan isimlerin öznel olarak belirlendiğini söylemiş olsa da; doğrusu İstanbul’la alakalı, bir çırpıda sayılabilecek isimlerin olmaması biraz şaşkınlık yarattığı gibi, kitabın ileride yapılacak olan baskılarında aşağıda önereceğim, (açıkçası gözlerimin aradığı) isimlerin de ilave edilmesini umuyorum...

Örneğin; Ahmet Hamdi Tanpınar, Tevfik Fikret, Melling, Levnî, Nedim, Midhad Cemal Kuntay, Nahid Sırrı Örik, Abdülhak Şinasi Hisar, Halide Edip Adıvar, Sermet Muhtar Alus, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Necip Fazıl Kısakürek, Stefanos Yerasimos, Arif Aşçı, İzzet Keribar, Ömer Lütfi Akad, Giovanni Scognamillo.
Bunlar dediğim gibi bir çırpıda aklıma gelenler, elbette bu ilave liste de genişletilebilir. Yazımızın boyutu, neden bu isimlerin ilave edilmesine dair gerekçelendirmeye ne yazık ki el vermiyor. Ancak baktığınız zaman İstanbul’la alakalı yönlerini düşündüğünüzde de, sözünü edeceğimiz gerekçeleri zaten tahmin edeceksiniz inancındayım...

Yüzyıllar Boyunca Kültür Başkenti İstanbul’un Seçkin Kültür İnsanları
Alpay Kabacalı
AVEA

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Murathan Mungan İkinci Hayvan Metis Yayınları
Candan Özer Gavurun Dölü APRIL
Elio Vittorini Sicilya Konuşmaları Helikopter
Sevinç Çokum Arada Kalmış Tebessüm Ötüken Neşriyat
Fazıl Hüsnü Dağlarca Çocuk ve Allah (70. Yıl) YKY