Enis Batur’un Elma’sındaki ısırık

Batur'un Elma kitabının kapağında romanın niteliği üzerine bir not var: Örgü Teknikleri Üzerine Bir Roman Denemesi.

Romanın belli kurallarını, şimdiye kadar kullanılmış yazı tekniklerinin mağarasına kapatmayalım diye, yazarın incelikli bir uyarısı. Alçakgönüllülükle meydan okuyuşun Araf'ında yer biçmiştir kendine Enis Batur.

Onun romanlarının her sayfasını bir kaç düzlemde okuyabilirsiniz.

Elma ne?

‘Fransız ressamı Gustave Courbet'nin Dünyanın Başladığı Yer (L'Origine du Monde) adlı tablosu, 26 Haziran 1995 günü, Paris'te, Orsay Müzesi'ndeki yerini aldı, böylece ilk kez geniş kitleye sunulmuş oldu.'

Elma böyle başlıyor.

Halil Bey (Paşa) koleksiyonunda bulunan bu tablo, Courbet ile Paşa arasındaki bütün çapraz gelgitleri çağrıştırıyor.

Halil Paşa üzerine başka kitaplar, romanlar yazılmış. Ama bu adın arkasındaki bir belgesel/imgesel serüveni detaylarıyla yazmış Batur.

Bir tabloya, bir ressama, bir diplomat koleksiyoncuya bölünen, parçalanan roman, yeni bir istifle, montajla yaratılıyor.

Romancının bilgi dağarcığından sunduğu şaşırtmalar, aslında ikisini de bir roman kahramanı kimliğinin kuyusuna sokuyor çıkarıyor.

Çünkü, resmin yaradılışının arkasındaki gizin her zaman kıyısında dolaşılıyor.

Doruklardan söz edelim mi?

Enis Batur, Dünyanın Başladığı Yer tablosu için Galatasaray Üniversitesi'ndeki dersinde 35 saat öğrencileriyle bunu açımlamaya çalışıyor.

Roman işte böyle bir atölye çalışması sonucunda ortaya çıkmış diyebiliriz.

Duvarda bu tabloyu görenler ne demişler, nasıl yorumlamışlar. Romancının satırlarından bunu öğrendiğimizde, bakış açımızın bir ışık hüzmesi gibi genişlediğini söyleyebilirim.

Kimdir Halil Şerif Paşa?

'Halil Şerif Paşa kazısı sürdürülse, siyasal çehresi biraz daha aydınlanabilir belki de: Uzak akrabası Şerif Mardin'in saptadığı gibi kendi çıkarlarını Osman- lı'nınkinin üstünde tutmuş bir Mısırlı aristokrat mı, Taner Timur'un ileri sürdüğü gibi kumarbazlığı ve safahatı(nın) devlet adamlığını gölgelemiş olduğu biri mi, Jön Türkleri ve Anayasalı bir Osmanlı Devletini olanca gücüyle desteklemiş bir modern çağ siyasetçisi mi - yakın çağ tarihçisinin işini üstlenmeye kalkışacak değilim.'

Hiç kuşkusuz Dünyanın Başladığı Yer ekseninde merkezkaç bir yazı stiliyle yazılan roman, yabancı ve öteki kavramlarının da izdüşümüyle zenginleşiyor.

Halil Şerif Paşa, elbetteki Paris'te ilgi büyütecinin altında yaşayacaktı hep.

Babasından kalan büyük servet, görkemli bir ev ve adı dillenmiş bir metres. Bu üç unsur da onun zamanın Paris'inde tanınmasını sağlıyordu.

Courbet'nin tablosundaki belden aşağısı görülen, cinsel organı çizilmiş kadın imgesi, bir başka yorumu da beraberinde getiriyor. Sifilis olduğu da söylenen Paşa'nın dünyaya geldiği ve bu dünyayı terketmesine neden olan bir hayat ve yaşam çıkış noktası.

Uzun yolculukların, ayrı coğrafyalarda yaşamışlıkların Halil Bey'ini, Enis Batur, değişik kaynaklardan bilgilerin ışığında aydınlatıyor sonra gene bir sis tabakasının içine saklıyor.

Yazarın, denemelerinde özellikle iki romanında da metinden palamarı çözüp, yazarlık muhasebesi yapışı her zaman ilgimi çekmiştir. Çünkü okurun konsantrasyonunun kendine ve yazara verdiği zarardan ancak böyle kurtulabileceğini çok iyi bilir.

Bu bölüm dediklerimi doğruluyor mu ?

'İlk günahla son günah arası, yazmasının aslında elma dişlemekle aynı anlama gelişi arasındaki tuhaflığı sökmek için jelatininden elliikilik bir iskambil destesi çıkarıyor.'

Dans bölümünü okuyunca, yazar, eser hakkında kalıcı ip uçları elde ettiğiniz sanısına kapılmayın. Ama bir yazarın yöntem/yöntemler denemesi üzerine de bu vesileyle düşünün.

Çünkü ardından gelen çarpıcı iki cümle sizi şaşırtmasın:

'Kadın cinsel organını konu edinmiş bir yapıt karşımızdaki.

Konumuz Halil Bey değil, Dünyanın Başladığı Yer.'

Bir Elma Kuramı'na gelince. Yazar Batur'u da, metni de, Courbet'yi de, Halil Paşa'yı da çeşitlendiriyor. Kitabı okuyup bitirdiğinizde belki de kitaptaki tek cümle vardığınız son nokta olacak:

'Elma herşeyin kaynağında, duruyor.'

Enis Batur'un Elma'sı size yeni okumaların kapısını açacak.

Halil Şerif Paşa'yı daha yakından tanımak isteyenleri P Kitaplığı'nca yayımlanan Michele Haddad'ın yazıp Elif Gökteke'nin dilimize aktardığı 'Halil Şerif Paşa, Bir İnsan Bir Koleksiyon' kitabını tavsiye ederim.