Bir edebiyatçının olağanüstü güzellikteki mektupları

Doğan HIZLAN

MEMDUH ŞEVKET ESENDAL adı bizim belleğimizde ünlü eseri Ayaşlı ile Kiracıları ile bütünleşmiştir.

Ünlü romancı ve öykücünün bu kez Kızıma Mektuplar'ını tanıtacağım.

Hiç kuşkum yok, mektup edebiyatının Türk edebiyatındaki şaheserlerinden olduğuna ilk satırlada karar vereceksiniz.

MŞE'nin (Memduh Şevket Esendal adını aşağıdaki satırlarda çok bilinen bu kısaltmayla yazacağım) kızı Emine'ye gönderdiği mektupların içerik zenginliğine hayran oldum.

Hayatı ciddiye almakla sarakaya almak arasındaki ince çizgiyi keşfeden bir zeka.

Bu keşfi, yalın ama kendine özgü, çekici bir uslupla edebiyata dönüştüren üstün yeteneği.

Kızı Emine'yi kişilikli bir çocuk olarak yetiştirirken, onunla çevresi arasındaki bağı öylesine hoş kuruyor ki, böyle babaların hayatı güzelleştirdiğini kendi kendime itiraf ediverdim.

Büyük elçilikten milletvekilliğine kadar çeşitli devlet kademelerinde bulunmuş bir edebiyatçının, görevlerinden edindiği izlenimleri bazan bağışlayıcı, bazan da iğneleyici bir üslupla aktarması, mektuplara eşsiz bir renklilik kazandırıyor.

Okurken hem düşündüm hem güldüm.

Son günlerde çıkan iki mektup kitabını, Emre Kongar'ın Kızıma Mektuplar'ı ile Attilá İlhan'ın edebiyatçı dostlarının ona gönderdiği mektuplardan oluşan Attilá İlhan'a Mektuplar'dan sonra bunu da mutlaka okumalısınız.

Çünkü diğerlerinin üslubunu, tavrını bu mektuplarla mukayese ederseniz, mektup türünün çeşitliliği üzerine epey bilgi edinirsiniz.

Hiç kuşkusuz MŞE'nin mektupları 1930'lardan 1952 yılına kadar olan zaman dilimini kapsamaktadır.

Her mektupta kızına hemen hemen başka kelimelerle hitap etmektedir.

Bana göre bu mektuplar, bir edebiyatçının yaratıcılıktaki çeşitliliğinin simgeleri gibi.

Mektuplarından birinde değindiği, kalem konusu olunca, benim bu bölümü buraya aktarmadan duramayacağımı bilirsiniz. Kábil'den yazıyor:

‘‘Hindistan'dan mallar getirdiler, sattılar. Sergiye ne mallar geldi bilmem, ben yalnız istiloları gördüm. Her gün birer tanecik aldım. Sonra Sadrazám benim istiloya merakım olduğunu anladı, bana iki tane istilo hediye etti. Biri nefis cinsten bir Dunhill. Ben de ona bir Dunhill hediye ettim. Bir tane de altınlı bir kalem verdi ki görsen bir soba borusu sanırsın! İki el ile tutup yazmalı. Bunu bir yadigár olarak saklayacağız.

Bu mektubu yazdığım kalem de enfes bir Montblanc'tır. Burnundan öper, saygılarımı sunarım Elmas Hanım.’’

Mektubu yazdığı kalemi kızına anlatan edebiyatçı bir baba, bu tutumuyla kızına daha ilk mektupta, estetik'in e'sini öğretmiştir.

MŞE'nin mektuplarını okuyanlar, onun daha önce tek bir eserini okumamak gafletinde bulunmuşlarsa, kaçırdıkları dil lezzeti için göz yaşı dökeceklerdir.

Elmas Kızısı diye başlayan mektubunda kızına okuldaki durumu, insanları soruyor:

‘‘Anladık, mektep ile uğraşıyorsun. Biz de bu mektep için havadis bekliyorduk. Sen bilirsin ki ben bazı ehemmiyetli şeyleri öğrenmek isterim. Meselá: Arkadaşlarından hengisi daha sümüklü? Bunun hakkında bana biraz tafsilat vermeyecek olursan, ben meraktan çatlarım. Sonra hoca bey yahut hanımlardan hangileri daha uyuz, hangileri daha biraz adama benziyor, bunu öğrenmezsem, zaten pek düzgün olmayan uykularım büsbütün kaçmış olacak! Bu gibi mühim işleri sen bana yazmalısın!’’

O zaman yurt dışında yaşayanların dil bilmemesinden tutun, oturma kalkma adabına kadar eksiklerini, sivri bir dille eleştiriyor.

Doğrudan yazmasa da kızına sen böyle olma demek istiyor. Dolaylı eleştiriler çok daha etkileyicidir.

Bazı kavramları öylesine ince alaya alıyor ki, ciddi sandığınız aşk karşısında bile hemen gülmeye başlayabilirsiniz:

‘‘Tolstoy der ki: Aşk o kadar önemli bir şey değildir. Onu şairler, romancılar, ressamlar, tiyatrocular sözle, boya ile, ışıkla, çalgı ile süsleye süsleye şişirip birtakım zavallı adamların başına bela etmişlerdir.’’

Bobstillikten modern olma saplantılarına, sanatımıza, tiyatromuza kadar çok doğru yargılara da gene bu mektuplarda rastlayacaksınız.

Son günlerde elimden bırakamadığım bir kitap. Mektupların bazısını tekrar tekrar okuyorum.

Komplekssiz, güzele düşkün, kişilikli bir çocuk için yazılmış edebî mektuplar.

MŞE büyük bir yazar, sadece mektup yazmış olsaydı, bu bile bu yargı için yeterliydi.

Kızıma Mektuplar, Memduh Şevket Esendal Yayıma Hazırlayan: Muzaffer Uyguner

Bilgi Yayınevi

DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ

Aydınlar Sözlüğü Memet Fuat Adam

Aylar ve Haller Zeki Coşkun Gala

Anadolu Kentleri Metin Sözen Türkcell

Kapan Vüs'at O. Bener İletişim

Selam Yaratana Haz. E. Canberk-G. Cengiz Evrensel