Tillerson’un ardından…

Bu konuyla ilgili söylenecek ve yazılacak onlarca şey var. Ancak ilk olarak, bu görevden alma hadisesinin hem Amerikan siyasetine hem de Trump’a olan etkilerinden bahsetmek faydalı olacaktır. Tillerson, neredeyse 128 yıldır, 1981-82 tarihindeki Alexander Haig’ın istifasını ve birkaç örneği daha  kenara koyduğumuzda, Dışişleri Bakanlığı’nda dört yılını tamamlayamayan nadir isimlerden biri haline geliyor. Bilhassa, hadiseye 1945 itibarıyla bakıldığında, bu çok istisnai bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Trump, göreve geleli henüz 1,5 yıl olmasına rağmen yaklaşık yirminci üst düzey değişikliğini yaptı. Bu durum, Andrew Jackson döneminden sonra neredeyse bir ilk. Aslında, Trump’ın sürece yaklaşımı ve gerçekleştirdiği kabine değişiklikleri başlı başına bir tez konusu haline gelebilecek nitelikte.

Tillerson’un görevden alınması hadisesine baktığımızda herkesin üzerinde durduğu bir kanaat ve iki klişeden bahsetmek gerekmektedir. Bunlardan ilki, asker kökenli olan Pompeo’nun sert söylemleriyle iş dünyası geçmişi olan Tillerson’a göre Amerikan dış politikasını daha da sertleştireceği. Üzerinde durulan ikinci nokta ise, Pompeo’nun göreve gelmesiyle birlikte, asker kökenli James Mattis’in yönetimindeki Savunma Bakanlığı ile Dışişleri Bakanlığı’nın işbirliği içerisinde çalışmalar yürüteceği söylemidir. Açıkça söylemek gerekirse, ikisinin de pek doğru yaklaşımlar olduğu kanaatinde değilim. Nitekim Pompeo, Amerikan dış politikasını sertleştirmek için değil, halihazırdaki sertleşen dış politika sonucunda bu pozisyona geldi. Yani Pompeo, politikaları değiştirmek için değil de değişmiş politikaların mahsülü olarak göreve geldi. Diğer bir deyişle, üzerine konuşulan olasılıkların sebebini yaratmak için değil, bir sonucu olarak oraya geldi.

Trump, son dönemde atmış olduğu adımlar ile kararsız olan seçmeni kazanmaya yönelik olmaktan ziyade, kendisini iktidara getiren seçmen tabanını sağlamlaştırmak için sert söylemlerini hayata geçirmeye başladı. Özellikle, yeni çıkardığı vergi kanunundan sağlık reformuna, çelik ve alüminyum ithalatında uygulanacak güncel kotalardan uluslararası anlaşmalara kadar pek çok konuda Amerikan ekonomisini ve buna bağlı olarak da dış politikasını kapalı bir noktaya getirmeye başladı. Diğer bir deyişle, dış politikayı bile Amerikan üreticisini ve sanayisini kalkındırma tezine dayandıracak bir noktaya soktu. Netice itibarıyla, Tillerson’un adil ve dengeli dış ticaret yaklaşımı Trump’ın iç politikada kullandığı söylemlerin devamı olmaktan çıktı. Dolayısıyla da bahsettiğim üzere, bundan sonra sertleşecek olan dış politikanın değil de zaten sertleşmiş olan politikaların bir simgesi olarak Pompeo göreve gelmiş oldu. Pompeo’nun göreve gelişiyle ilgili bir dipnotu eklemekte fayda var. Dışişleri bakanının göreve gelmesi için “% 50 + 1”  yani 51 senatörün oyu gerekmektedir. Halihazırdaki 100 senatörün 51’i Cumhuriyetçi ve 47’si Demokrat olmakla birlikte, Angus King ile Bernie Sanders bağımsız senatörler olarak demokrattan daha demokrat duruşa sahip, demokrat kökenli kimselerdir. Dolayısıyla Senato’da 51’e 49’luk bir dengeden bahsedebiliriz. Ancak oranın 50’ye 50 olması halinde ise Amerikan Başkan Yardımcısı Mike Pence’in eşitlik bozucu oyuyla Pompeo’nun dışişleri bakanlığı yine onaylanmış olacaktır. Fakat bir ihtimal daha mevcut ki,  2 cumhuriyetçi senatörün onay vermemesi Pompeo’yu dışişleri bakanlığından edebilir. Peki bu durum çok olası mı sorusunu sorduğumuzda, Pompeo için bu ihtimalin sözkonusu olduğunu söylemek mümkün değil. Çünkü, Pompeo zaten CIA Direktörü olarak daha önce de aynı senatodan onay almıştı. Ancak Pompeo’nun yerine düşünülen Gina Haspel için durum biraz daha farklı. Haspel’in birçok selefine göre, CIA içinden geliyor olması ve CIA’in ilk kadın direktörü olması onun için bir avantaj ve sempati uyandıracak bir unsur. Ancak işkence yanlısı tutumu nedeniyle daha önce CIA içinde Gizli Operasyonlar Servisini yönetmesi için aday gösterildiğinde Senato İstihbarat Komitesi Üyesi Dianne Feinstein’in vetosuna maruz kalmak suretiyle onay alamamıştı. Dolayısıyla bu durum Haspel’in pozisyonunu Pompeo’nun onayından daha da zor bir noktaya sokuyor.

Bu bilgileri verdikten sonra gelelim ikinci klişeye: Artık Pentagon ile Dışişleri Bakanlığı’nın daha iyi çalışacağı yaklaşımı. Bu yaklaşımın nedeni ise iki birimin başında da asker kökenli yöneticilerin olması. Ancak alışılagelen bu söylemin aksine Pentagon ile Dışişleri arasında gerginliğin artacağı ve daha büyük bir rekabet olacağı kanaatindeyim. Bu düşüncemin gerekçesi ise oldukça net. Tillerson, devlet geleneğine ve hariciyeye çok da hakim olmayan, dışişlerini belli noktalarda Pentagon’un gölgesinde yürütmüş bir iş adamıydı. Ayrıca birçok dışişleri atamasını dahi yapamadığı herkes tarafından bilinen bir mevzu. Oysaki Pompeo, gerek CIA başkanlığı yapmış olması, gerekse askeri tecrübesiyle devleti bilen ve devlette çalışmış bir figür. Asker kökenli olmasından dolayı da artık Mattis’e denk bir bakan olarak Amerikan politikasında söz sahibi olacak. Dolayısıyla bu durumun, Mattis ve Pompeo arasında bir işbirliği yaratmaktan ziyade, iki ismin daha önce gerçekleştirmiş olduğu söylem ve ifadelere de baktığımızda Trump üzerinde etkinlik kurma çabası ve bir ego savaşını karşımıza çıkarmasını muhtemel hale getirmektedir. Diğer bir deyişle Pompeo’nun atanması durumunda ABD yönetiminde daha gergin, tansyionu yüksek ve birçok noktada çatışmaya daha müsait bir süreç görmek mümkün. Hele, karar alım süreçlerinde çok ciddi anlamda dengesizlikler olduğunu hesap ettiğimizde bu süreç Amerikan dış politikasını daha da dengesiz bir hale getirebilir.