Hidrojen Enerjisi konusunda bir dünya otoritesi: Prof. Dr. Turhan Nejat Veziroğlu

Hidrojen enerjisi hidrojen atomlarının kimyasal enerjisinin elektrik enerjisine dönüştürülmesiyle elde edilen bir enerji türü. Bu enerji türünün fosil yakıtlara göre daha temiz ve verimli olduğu düşünülüyor.

Dünya iklim değişimini yaşarken hidrojen enerjisine duyulan ihtiyaç arttı. Dünya iklim değişikliğine neden olan fosil yakıtların en önemli alternatiflerinden biri de hidrojendi. Hidrojen enerjisi denince ilk akla gelen isim de adı dünyaca bilinen ancak ülkesinde değerince tanınmayan Prof. Dr. Turhan Nejat Veziroğlu. Dünyada “Dr. V” olarak tanınan Veziroğlu 1970’li yıllardaki “petrol krizi” sonrası geliştirilen ‘hidrojenden enerji üretimi projesi’ nin de sahibiydi.

24 Ocak 1924 tarihinde İstanbul Üsküdar’da doğan Turhan Nejat Veziroğlu ilk ve ortaokulu İzmir Karşıyaka’da, liseyi ise İstanbul Pertevniyal Lisesi’nde bitirdi. 1,5 yıl İTÜ İnşaat Fakültesinde öğrenim gördükten sonra İngiltere’de City and Guild Collage, Imperial College of Science and Technology ve London University’ den sırasıyla makina mühendisliği, ileri mühendislik çalışmaları ve ısı transferi konularında uzmanlaşarak mezun oldu. Veziroğlu, eğitim için         II. Dünya Savaşı yıllarında -1943- Ankara’dan İngiltere’ye giderken haftalarca süren ve pek çok ülkeye uğrayarak geçen maceralı bir yolculuk geçirdi. Öğrencilik yılları da savaş nedeniyle yokluklarla ve sıkıntılarla geçti. Askerlik hizmetini ise bir takım kamu ajanslarına hizmet sunan ve özel bir şirketi yöneten ordu donatım bölümünde tamamladı.

1954-1956 yılları arasında Ankara'da Toprak Mahsulleri Ofisi'nde, Çelik Silolar Müdür Yardımcılığı dahil olmak üzere, mühendis ve bilimsel danışman olarak çalıştı. 1956 yılında Ankara Elektrik Enerjisi Araştırma Enstitüsü' nde bir yaz nükleer mühendislik alanında alan Dr. Veziroğlu, 1957 ve 1958 yıllarında İstanbul'da mühendislik danışmanlığı yaptı. Daha sonra da, 1959-1961 yılları arasında, ailesinin şirketi Veziroğlu İnşaat Şirketi' nde teknik müdür olarak çalıştı.

1962 yılında, öğretim üyesi olarak, Miami Üniversitesi Mühendislik Fakültesi’ne katılan Dr. Veziroğlu. 1965 yılında Lisans Çalışmaları yöneticisi oldu ve Mühendislik ve Mimarlık Okulu’nun ilk doktora programını başlattı. 1971 ile 1975 yılları arasında Makine Mühendisliği Bölüm yöneticiliğini görevini yürüttü.

Dr. Veziroğlu 1971 yılında Temiz Enerji Enstitüsü’nü (Clean Energy Research Institute) kurdu ve 1975-1979 yılları arasında Dekan Yardımcılığı görevini üstlendi.

18-20 Mart 1974’te Miami’de ilk büyük Hidrojen Enerji Konferansı’ nı (The Hydrogen Economy Miami Energy – THEME- Conference) organize eden de yine Dr. Veziroğlu idi. Konferansın açılış konuşmasında, hidrojen enerji sistemlerini; fosil yakıtların tükeniyor olmasına ve bu yakıtların kullanımının çevreye verdiği ciddi zararlara kalıcı çözüm olarak önermişti.

Kısa bir zaman sonra kurulan Uluslararası Hidrojen Enerji İşbirliği Teşkilatı’ na da (International Association for Hydrogen Energy: IAHE) başkan olarak Dr. T. Nejat Veziroğlu seçilmişti. IAHE başkanı olarak 1976 yılında iki yılda bir düzenlenen “Dünya Hidrojen Enerji Konferansları” nı (World Hydrogen Energy Conferences: WHECs) ve 2005 yılında yine iki yılda bir düzenlenen “Dünya Hidrojen Teknolojileri Kongreleri” ni (World Hydrogen Technologies Conventions: WHTCs) başlatan da Dr. T. Nejat Veziroğlu’ ndan başkası değildi.

2004-2007 yılları arasında görevli izne ayrılan Veziroğlu, İstanbul’da UNIDO-ICHET’ i (United Nations Industrial Development Organization - International Center for Hydrogen Energy Technology) kurdu. Ancak yeni bütçe verilmediği için Merkez altı yıl sonra kapandı. Dr. N. Veziroğlu ise, araştırmalarını sürdürebilmek için ABD’ ye geri dönmek zorunda kaldı. 2009 yılında da Miami Üniversitesi’ nde Emeritus Professor unvanını aldı.

Ancak bu Merkez, Türkiye’de hidrojen çalışmalarına yön verdi. Bugün Türkiye'nin pek çok Üniversitesi'nde ve Tübitak Marmara Araştırma Enstitüsü'nde hidrojen enerjisi ile ilgili çalışmalar yapılıyor. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi’ de ise Prof. Dr. Nejat Veziroğlu Temiz Enerji Uygulama ve Araştırma Merkezi kuruldu. Bu merkezde gençler hidrojen yakıt pilleri üzerine önemli çalışmalar yapıyorlar.

Bir asırlık hayat ve bilim tecrübesiyle Güney Florida Türk-Amerikan toplumunun kıdemlilerinden olan Profesör Veziroğlu, başta Miami Üniversitesi’ndekiler olmak üzere, yaptığı çalışmalarla hidrojen enerjisi konusunda bir dünya otoritesi oldu. Yani bilime, Türkiye’ye ve yaşadığı topluma önemli katkılarda bulunan önemli bir isim Veziroğlu…

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı döneminde doğan, 100 yıllık hayatına yüzlerce bilim başarısı sığdıran, yaşadığı Amerika'da "Hidrojenin Babası" olarak anılan, değerli Türk bilim insanı Turhan Nejat Veziroğlu; ne yazık ki, 5 Eylül 2024’te Miami’ hayata gözlerini yumdu. Vasiyeti üzerine, naaşı Türkiye getirildi.

Zincirlikuyu’ daki cenaze merasimi sırasında, eşi Ayfer Veziroğlu; AA muhabirine, çok üzgün olduklarını ve eşinin son vasiyetini yerine getirmek için Türkiye'ye geldiklerini söyledi. Eşi Prof. Dr. Turhan Nejat Veziroğlu'nun rahatsızlığı artınca kendisine mezar yeri aldığını ve vefat ettiğinde buraya gömülmek istediğini belirten Ayfer Veziroğlu, şunları kaydetti:

"Vatanını çok seven bir insandı. Türkiye'nin hidrojene geçmesiyle ilgili çok çalışmalar yaptı. Burada Birleşmiş Milletler’ e ait bir merkez kurmuştu. Sürekli Türkiye'den kim yardım istese yardım ederdi. Eşim Türkiye'de gömülmek istedi, yani vatanında olmak istedi… Ben de bunun doğru olduğunu düşündüm. Eşimin son arzusuydu, onun vasiyetini yerine getirmek bizim vazifemizdi…"

Yaşamının son günlerine kadar bilimden kopmayan Prof. Dr. T. Nejat Veziroğlu, Hidrojen Enerjisi konusunda bir dünya otoritesiydi… Prof. Veziroğlu, ilk olarak roketler için hidrojeni yakıt olarak düşünmüş ve uygulamıştı. Daha sonra hidrojen ekonomisi fikrini ortaya atmıştı. Otomobillerde hidrojenli yakıt pilleri için yoğun olarak çalışan Veziroğlu, bunu yeterince duyuramadı. Son yıllarda ise havacılık endüstrisi hidrojen enerjisi ile yol alan uçaklar konusunda önemli çalışmalar yürüttü.  

Bilimsel çalışmaları sebebiyle 2000 yılında Nobel’e aday gösterilen T. Nejat Veziroğlu’nun hayatı, eşi Dr. Ayfer Veziroğlu tarafından “Hidrojen Romantiği” adıyla kitaplaştırılmıştı.

“Hidrojen Enerjisi Ekonomisi” fikrini dünyada ilk kez ortaya atan Prof. Dr. T. Nejat Veziroğlu’nun Türkiye ve dünya tarihinden kesitleri de içeren “belge” niteliğindeki biyografi kitabı, yarım asırdan fazla bir döneme ışık tutuyor.

Profesör Veziroğlu, bütün ömrünü bilimsel çalışmalarla geçirdi. Bu çalışmaları yürütürken dünyanın bir ucundan öteki ucuna sürekli yolculuk yaptı. Bir ayağı ABD Miami Üniversitesinde iken, öteki ayağı hep Türkiye’de oldu. Gerçekten de ülkesini ve milletini hiçbir zaman unutmadı.

On sekiz farklı bilimsel organizasyon üyeliği bulunan Profesör Veziroğlu, British Institution of Mechanical Engineers, American Society of Mechanical Engineers and the American Association for the Advancement of Science tarafından duayen olarak seçildi.

Eşi, aynı zamanda çalışmalarındaki yol arkadaşı, Dr. Ayfer Veziroğlu, cenaze törenindeki konuşmasında şöyle anlatıyordu O’ nu:

“Nejat’ın mirası tüm ülkeleri, sınırları ve engelleri aşmıştır. Hidrojen enerjisi ile ilgili çalışmaları bir kilometre taşıdır ve gezegenimizdeki tüm insanlar için temiz enerji hedefimizi desteklemeye ve geliştirmeye devam edecektir; O’ nun çalışmaları daha iyi koşullarda ve sürdürebilir bir çağda yasamak için tüm dünyaya yol gösterecektir.

Yaşamı boyunca, ülkesinin aydınlık geleceğine duyduğu inanç ve bilimin yol göstericiliğiyle hareket eden bu değerli insan, Atatürk'ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir” sözünü kendine rehber edinmiş, bilgisi, azmi ve çalışkanlığıyla hem ülkemize hem de dünyaya ışık tutmuştur. Bilimsel çalışmaları, insanlığa sunduğu eserler ve öğrencilerine aşılamış olduğu araştırma ruhu, O’ nu sadece ülkemizde değil, uluslararası platformlarda da saygın bir yere taşımıştır.

Cumhuriyetin yetiştirdiği böylesine değerli bir bilim insanı, araştırmalarında daima özgürlüğün, bağımsız düşüncenin ve sorgulamanın önemine vurgu yapmıştır. Atatürk'ün, "Benim manevi mirasım ilim ve akıldır" sözünü yaşamının her anına yansıtan bilim insanımız, geleceğe bırakılan en önemli mirasın bilimsel düşünce olduğunu bir kez daha göstermiştir…”

Bu değerli bilim insanımızı bizler de biraz tanıyalım istedim.

Engellerimizi hissettirmeyecek engelsiz bir yaşam dileği ile…

Not: Bu yazının hazırlanmasında Dr. İlhami Pektaş’ın kişisel web sitesinden, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi web sitesinden, patronlardunyasi.com web sitesinden, Prof. Veziroğlu’nun Yeni Enerji Dergisi’nin Mart-Nisan 2019 sayısı için verdiği röportajdan ve Sayın Veziroğlu’nun yeğeni sevgili arkadaşım Hale’den aldığım bilgilerden yararlandım.