Türkiye’nin en güzel 10 heykeli

Heykellerin değerinin de tam olarak anlaşıldığı söylenemez. Bazı heykeller, simgeledikleri değerler yüzünden oradan oraya sürülüyor, tartışmalara yol açıyor, başlarına gelmeyen kalmıyor. Bütün bunlara rağmen, kentlerimizi süsleyen heykeller var. Bu hafta jüri üyelerine Türkiye’nin en güzel 10 heykelini sorduk.

EN İYİ 10

1. Akdeniz / İlhan Koman / İstanbul Levent

2. Barbaros / Hadi Bara-Zühtü Müridoğlu / İstanbul Beşiktaş

3. Güvenpark Güven Anıtı / Holzmeister-Thorak-Hanak / Ankara Kızılay

4. Güzel İstanbul / Gürdal Duyar / İstanbul Yıldız Parkı

5. Cumhuriyet 50. Yıl Anıtı / Şadi Çalık / İstanbul Galatasaray

6. Açık Sütun / Ayşe Erkmen / İstanbul Galatasaray

7. Kuşlar / Kuzgun Acar / İstanbul Unkapanı

8. Kibele Çeşmesi / Mehmet Aksoy / Levent İş Kuleleri İstanbul

9. Taksim Cumhuriyet Anıtı / Pietro Canonica / Taksim İstanbul

10. Maçka Demokrasi Parkı Mermer Heykeli/Rahmi Aksungur / Maçka İstanbul

AKDENİZ HEYKELİ- İLHAN KOMAN

Kollarını açmış beyaz kadın

Ünlü heykeltıraş İlhan Koman’ın Türkiye’deki en bilinen eserlerinden biri olan Akdeniz Heykeli, şehrin tanınmış sembollerinden biri. Heykel, Halk Sigorta’nın (şimdiki adıyla Yapı Kredi Sigorta) isteği üzerine yapıldı ve 1980’de şirketin Zincirlikuyu’daki genel müdürlük binasının önüne yerleştirildi. Dört ton ağırlığında, 12 milimetre kalınlığında ve 112 metal levhanın yan yana getirilmesiyle oluşturulan bir kadın figürü. 1981’de Sedat Simavi Vakfı Görsel Sanatlar Ödülü’nü kazandı. Uzun süre Zincirlikuyu’daki genel müdürlük binası önünde durdu ve önünden gelip geçen otomobillerdeki insanlar onu uzaktan seyretti. Ardından Galatasaray’da daha çok kişiyle buluşma fırsatı yakaladı. Şimdi de Levent’teki Yapı Kredi Binası’nın önünde duruyor.

BARBAROS ANITI / HADİ BARA VE ZÜHTÜ MÜRİDOĞLU

Büyük denizci denize karşı

Beşiktaş’taki Barbaros Türbesi’nin olduğu alandaki anıt Barbaros Hayrettin Paşa’nın anısına 1941-1943 arasında yapıldı. 1944’de şimdiki yerini aldı. Güzel Sanatlar Akademisi öğretim üyelerinden heykeltıraş Hadi Bara ile Zühtü Müridoğlu’nun imzasını taşıyor. Bronz işleri Yusuf Akpınar ile Ali Haydar Seymen’e ait. Tümü 11.500 metre olan anıtın, bronz kısmı 6 ton 900 kilo ağırlığında. Yapıt birkaç basamaklı mermer bir platform üzerinde, on metrelik kademeli kaide üzerine üç bronz figürden oluşuyor. Kaidenin ön kısmı gemi pruvası ve güvertesini simgeleyecek biçimde iki buçuk metre yüksekliğinde bir platform. Burada Barbaros, normal bir insan boyundan üçte bir daha büyük ölçüde iki levendin ortasında duruyor. Barbaros ve leventlerin kıyafetleri Topkapı Sarayı’ndaki örnekler incelenerek yapılmış. Heykelin deniz tarafındaki taş kaidesinde Barbaros’u Kanuni Sultan Süleyman huzurunda gösteren alçak bir kabartmaya da yer verilmiş. Arka bölümünde de Yahya Kemal’in "Süleymaniye’de Bayram Sabahı" isimli şiirinden dizeler var.

GÜVEN ANITI / HOLZMEISTER, THORAK, HANAK

Bronzu Viyana, taşı Ankara’dan

Güven Anıtı, Kızılay’da Güven Park’ın içinde yer alıyor. Projesini 1931’de Avusturyalı mimar Clemens Holzmeister tasarladı. Avusturyalı heykeltraş Anton Hanak ve öğrencisi Josef Thorak inşa etti. Anıt, 1936’da tamamlandı. Kızılay’a bakan cephesinin önünde, 5 metre yüksekliğinde biri genç diğeri yaşlı iki güçlü erkek figürü bulunuyor. Bu figürler, ellerinde tuttukları tüfeklerle bazılarına göre eski ve yeni Türkiye’yi, bazılarına göre yurt savunmasını, bazılarına göre de Cumhuriyet’in güvenliği için ordunun yanı sıra görev yaptığı düşünülen polis ve jandarmayı simgeliyor. Kaidede pirinç harflerle "Türk, öğün, çalış, güven" yazıyor. Bronz figürler Viyana yakınındaki Erdberg dökümhanesinde dökülmüş. Anıtın Bakanlıklar’a bakan cephesinde ise iki erkek kabartması var. Bunlar çağdaş Türk insanını ve ulusal birliği simgeliyor. Anıtın kaidesinde, Kurtuluş Savaşı’nı, yeni Cumhuriyeti betimleyen rölyefler bulunuyor. Rölyeflerin tümü Ankara taşından yontulmuş.

GÜZEL İSTANBUL / GÜRDAL DUYAR

Müstehcen diye kaldırıldı

1973 yılında, Cumhuriyet’in 50. yılını kutlamak için 20 sanatçıya İstanbul’un çeşitli yerlerine konulmak üzere 20 heykel ısmarlandı. Bunlardan biri de Gürdal Duyar’ın yaptığı "Güzel İstanbul" heykeliydi. Heykel 1974’te Karaköy Meydanı’na konuldu. Duyar, eserinde İstanbul’u hafifçe geriye doğru uzanmış, başı arkaya atılmış çıplak bir kadın figürüyle tanımladı. Fakat heykelin macerası yeni başlıyordu. Eser CHP-MSP koalisyonun iş başında olduğu dönemde tartışma konusu haline geldi. Sonunda "müstehcen" bulunduğu iddasıyla bir gece yarısı söküldü ve sonrasında belediye şantiyelerinden birinde ortaya çıktı. Ardından da Yıldız Parkı’nın kıyıda köşede bir yerine dikildi. Halen de parkın gözlerden ırak, kuytu bir alanında. Heykelin üzerinde tanıtıcı bir yazı olmaması da dikkat çekiyor.

50. YIL ANITI / ŞADİ ÇALIK

Dinamizmi simgeleyen borular

İstanbul Beyoğlu’nda Galatasaray Lisesi ile Yapı Kredi Bankası arasındaki alanda bulunan anıt, Cumhuriyet’in 50. Yıl Anıtı adını taşıyor ve neredeyse bütün İstanbullular tarafından biliniyor. Eserleri arasında, ODTÜ’de yer alan Atatürk anıtı, İstanbul Ticaret Odası için yaptığı bakır ve taş rölyefler, İzmir Kültür Park’taki heykelleriyle bilinen heykeltıraş Profesör Sadi Çalık tarafından 1973’te yapıldı. Malzeme olarak paslanmaz çelik kullanıldı. Üç büyük boruyla oluşturuldu. Bu silindirik boruların Cumhuriyet’in dinamizmi ve aydınlanmasını simgelediği biliniyor.

AÇIK SÜTUN / AYŞE ERKMEN

Yangında hasar gördü

1994’de belediyenin düzenlediği bir yarışma sonucu, İstanbul’un çeşitli semtlerinde değişik sanatçılara 20’ye yakın heykel sipariş edildi. Sanatçı Ayşe Erkmen’in yaptığı eser de bunlardan biriydi. Tünel’in karşısındaki bacanın formu ve boyutundan esinlenmişti. 2006 yılında "Yaya Sergileri 2" düzenlenirken, Erkmen’in Tünel Meydanı’ndaki kalıcı heykeli daha çok dikkat çeksin diye straforla kaplandı. Fakat vandalizm kurbanı oldu, ateşe verildi. Sadece straforlar değil, Açık Sütun da zarar gördü. Sonra, yanan heykelden parçalar da kullanılarak kısmi olarak onarıldı.

KUŞLAR / KUZGUN ACAR

İMÇ’nin yıpranmış simgesi

İstanbul Unkapanı İMÇ’de (İstanbul Manifaturacılar Çarşısı) bulunan Kuşlar heykeli, Kuzgun Acar’ın 1966 yılında yaptığı bir eser. Demir, çivi, tel ve ahşap gibi malzemeler kullanarak gerçekleştirdiği yapıtlarıyla tanınan

ünlü heykeltıraş bu eserinde de demir malzeme kullanmış.

Kuşlar, aynı zamanda İMÇ’nin amblemi konumunda. Özellikle formuyla dikkat çekiyor. Günümüzde çok yıpranmış bir halde görülebiliyor.

KİBELE ÇEŞMESİ / MEHMET AKSOY

Anadolu’nun ana tanrıçası

Türkiye İş Bankası’na ait 4. Levent’teki İş Kuleleri’nde bulunan Anadolu’nun Ana Tanrıçası Kibele heykeli, ünlü heykeltıraş Mehmet Aksoy’un imzasını taşıyor. Ana tanrıça figüründen etkilenerek yaratılan mermer eser bir yılda tamamlandı. Heykel yaklaşık 30 ton beyaz ve gri Afyon mermeri kullanılarak oluşturuldu ve sanatçının Beykoz’daki atölyesinde hazırlandı. 17 ton ağırlığındaki eser 4.80 metre yüksekliğinde ve altı parçadan oluşuyor. Beyaz mermer, gelinleri ve saflığı yansıtıyor. Kibele’nin başındaki taçta ayın halleri yer alıyor. İçinden akan çeşmesi ve emzirdiği çocuklarla, evrensel bereket ve cömertliği simgeliyor.

TAKSİM CUMHURİYET ANITI / PIETRO CANONICA

İstanbul’un tören heykeli

İstanbul’daki törenlerin merkezi olan Taksim Meydanı’ndaki Cumhuriyet Anıtı, 1925’te İstanbul milletvekili Hakkı Şinasi Paşa başkanlığındaki bir komisyonun İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica’ya verdiği siparişle yapıldı ve 1928’de açıldı. Çevre düzeni mimar Guilio Mongeri tarafından hazırlandı. Malzemesi taş ve bronz. Bir meydan çeşmesi gibi tasarlanan anıtın iki yüzündeki bronz figürler, geleneksel mimariden esinlenmiş. 11 metre yükseklikteki anıtın kaidesinde pembe Trentino ve yeşil Suza bölgesi mermerleri kullanıldı. Anıtın bir yüzü Kurtuluş Savaşı’nı, diğer yüzü Cumhuriyet Türkiyesi’ni simgeliyor. Kuzey yüzünde Mustafa Kemal askerlerinin önünde görülüyor, diğer yüzünde sivil giysileriyle yanında İsmet İnönü, Fevzi Çakmak, askerler ve halkla birlikte tasvir edilmiş. Anıtın yan yüzlerinde birer asker heykeli, üstlerindeki madalyonlarda iki kadın portresi var.

MAÇKA PARKI MERMER HEYKELİ / RAHMİ AKSUNGUR

Üstüne oturanlar parçaladı

Mimar Sinan Üniversitesi profesörü Rahmi Aksungur’un İstanbul Maçka’daki Demokrasi Parkı’nın içinde bulunan mermer heykeli 1993 yılında tamamlanmış. İsmi, Seçkin Misafirler. Heykelin malzemesi mermer. Heykelin bir bölümü, insanların üzerinde oturup dinlenebileceği şekilde yapılmıştı. Heykeltıraş, eserinin parkta dolaşan insanlarla bütünleşmesini istiyordu. Ama ne yazık ki, heykel parktaki vandalizme kurban oldu, birçok parçası kırıldı. Hatta "heykel o kadar halkla bütünleşti ki, sonunda ortadan yok oldu" gibi espriler bile yapıldı. Şu anda ne yazık ki parkta tanınmayacak halde duruyor.