Trabzon’un en eski kilisesi: Ayvasıl

Doğu Karadeniz’in liman kenti Trabzon, antikçağdan 20’nci yüzyıla kadar Karadeniz’in Asya’ya ve Ortadoğu’ya açılan en önemli kapısı olmuş. Doğu Karadeniz’in kalbi olan şehir antikçağdaki coğrafi, ticari, idari ve kültürel merkez konumunu bugün de koruyor.

Pers, Roma ve sonrasında Doğu Roma (Bizans) imparatorlukları döneminde eyalet başkenti olan kent Komnen Hanedanlığı’na başkentlik ve son olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde de eyalet başkentliği yapmış.

Böylesi zengin bir tarihi ve kültürel mirasın üzerinde konumlanan kentin son 100 yılda St. Gregory Katedrali, Opera binası (Sümer Sineması) Büyük Ayvasıl Kilisesi ve eski Rum evleri gibi birçok tarihi yapısı yıkılmış olsa da zamana direnebilmiş ve neyse ki ayakta duran örnekleri de halen mevcut. Küçük Ayvasıl Kilisesi de ayakta kalan bu nadir yapılardan biri. Maraş Caddesi’nden bitpazarına inen yolun başlangıcındaki kilisenin, her gün önünden binlerce insanın geçmesine karşın ziyaretçisi oldukça az. Dış cephesi onarılmış ancak içindeki freskleri korunamamış. Yapı Trabzon’un en eski kilisesi olarak biliniyor. Giriş kapısında bir Bizans kabartması olan kilisenin, 884-885 tarihli I. Basil zamanına ait onarım kitabesi var. Hagia Anna ve Basil Kilisesi olarak da anılan kilisenin içinde daha geç dönemlere ait fresk kalıntıları mevcut.

Üç nefli bir bazilika olan kilisenin kemerleri tuğladan. Zeminin altında bir mezar odası var. Batı duvarının dışında kalan izler kilisenin vaktiyle başka bir yapıya bağlı olduğunu gösteriyor. 

1923’e kadar kilise olarak kullanılan bina, bir süre belediyenin ambarı olarak da işlev görmüş. 1999’da valilik tarafından onarılan yapının fresklerinden birinde Hz. İsa’nın çarmıhtan indirilme sahnesini anlatılıyor. Aynı freskte Hz. Meryem de sadece silüet olarak zorla seçilebiliyor. Diğer freskler ve yazılarla ilgiliyse herhangi bir kaynakta bilgi yok.

Trabzon’un en eski dini yapısının doğru düzgün bir korumasının olmaması, içindeki sanat eserlerinin bilgisine ulaşılamaması maalesef oldukça üzücü...