Kayıp şehri ararken sırra kadem bastı... Bir asırlık gizem: Ünlü kâşife ne oldu?

Avrupalılar, El Dorado hakkındaki efsanelerle ilk kez 1540'larda İspanyolların Amazon Havzası'na ayak bastığı dönemde tanıştı. Yerli halkların söylencelerine göre, yağmur ormanlarının derinlerinde yaşamış bu kayıp medeniyet akıl almaz bir zenginliğe sahipti. Sonraki yüzyıllarda birçok cesur gezgin, kayıp şehir El Dorado'yu bulmak için yollara düştü ancak eli boş döndü.

Böyle bir kayıp kültürü aramak için yapılan kayda değer seyahatlerin sonuncusu İngiliz kâşif Percy Fawcett tarafından gerçekleştirildi. Fawcett, Z olarak adlandırdığı kayıp şehri bulmak için 1906-1924 yılları arasında Amazon Havzası'na yedi sefer düzenledi. Fawcett'in seferlerinin sonuncusu bir felâkete dönüştü.

Fawcett, yolculuklarının ilhamını okuduğu çok sayıdaki tarihi belgeden almıştı. Bunlar arasında özellikle Elyazması 512 olarak bilinen gizemli bir metin dikkat çekiyordu.

Hem zihinsel hem de fiziksel anlamda çok dayanıklı bir insan olarak bilinen Fawcett'in seyahatlerini gerçekleştirdiği dönemde, Amazon bölgesinin önemli bir kısmı halen Avrupalılar için bilinmezliğini koruyordu. Avrupalılar bu gizemli bölgenin ormanlarını ve akarsularını tanımak, antik şehirlerini ve zenginliklerini keşfetmek için büyük bir istek duyuyordu.

Fawcett, 1925 yılında Brezilya'nın Mato Grosso bölgesinde Z'yi ararken sırra kadem bastı. Bu gizemli kayboluş o günden bu yana birçok kitaba ve filme konu oldu.

ÖNCE ASKERLİK YAPTI SONRA KÂŞİFLİK

Tam adıyla Percy Harrison Fawcett, 1876 yılında İngiltere'nin Devon vilayetinin Torquay kasabasında dünyaya geldi. Devon, Francis Drake ve Walter Raleigh gibi birçok ünlü gezgin ve denizcinin doğduğu bir yer.

Servetini kaybetmiş bir aristokratın oğlu olan Fawcett, çocukluğunun sevgi ve şefkatten yoksun geçtiğini söylüyordu. 19 yaşındayken teğmen rütbesiyle Kraliyet Topçu Birliği'ne katılan Fawcett, Britanya İmparatorluğu'nun uzak köşelerinde çeşitli görevler yaptı.

1901 yılında Londra Kraliyet Coğrafya Topluluğu'na katılan Fawcett, Britanya devletinin emrinde mesaha memuru olarak Afrika'ya gönderildi ancak asıl görevi askeri istihbarat toplamaktı. 1906 yılında topluluk Fawcett'i Amazon'a yapılacak bir keşif gezisine liderlik etmekle görevlendirdi.

GÜNEY AMERİKA HAYATINI DEĞİŞTİRDİ

Güney Amerika'ya ayak bastığı an Fawcett'in hayatı değişti. La Paz'dan yola çıkan ve Bolivya ile Brezilya sınırında kalan geniş bölgenin haritasını çizmekle uğraşan Fawcett, sık sık yerli halkların tepkileriyle karşılaşıyordu. Bu tepkinin asıl sebebi yerlilerin topraklarını işgal edip otomobil ve tren imalatında kullanılmak üzere kauçuk üretimi yapan "kauçuk baronları"na duyulan öfkeydi.

Fawcett, yaklaşık 10 yıl boyunca Amazon havzasını dolaştı ve şelaleler gibi birçok coğrafi unsuru kayda geçiren ilk Avrupalı oldu. Kaleme aldığı notlara bakılırsa çevresinde gördükleri Fawcett'i büyülüyordu:

"Önümüzde dümdüz zirveleriyle gizemli Ricardo Franco tepeleri yükseliyordu. Etekleri derin vadilerle oyulmuştu. Zirveye kadar ağaçlarla kaplıydılar, kayıp bir alem gibiydiler. Hayal gücü bir asır önce ortadan kaybolmuş olanın son kalıntılarını gözümüzde canlandırabiliyordu."

SAVAŞ BİTİNCE BREZİLYA'YA DÖNDÜ

Birinci Dünya Savaşı'nın patlamasıyla Fawcett, keşif gezilerine ara verip Avrupa'ya dönmek zorunda kaldı. 50'li yaşlarında olmasına rağmen fiziksel olarak çok iyi durumdaydı ve cepheye gönderildi.

Ancak Güney Amerika'nın büyüsünü üzerinden atamıyordu Fawcett. O nedenle savaş sona erince yeniden Brezilya'ya döndü. Hedefi bir gizemi aydınlatmaktı ancak en sonunda kendisi gizemli bir şekilde hayatını kaybetti.

Fawcett'in notlarında sık sık Brezilya'nın yerel halklarıyla ilgili ırkçı ifadeler yer alıyordu ancak aynı zamanda bu toplulukların geleneklerini ve dillerini öğrenmek için büyük çaba sarf ettiği de görülebiliyordu.

Fawcett'i Z'yi aramaya iten o belge şu an Brezilya'nın Ulusal Kütüphane'sinde saklanıyor. Bazı akademisyenler belgenin sahte olduğunu düşünse de Elyazması 512'nin etkilediği tek kâşif Fawcett değildi. Kâşif Richard Burton da 1860'larda Brezilya'daki gezileri sırasında Elyazması 512'ye büyük ilgi göstermişti.

Fawcett'i Z'yi aramaya iten o belge şu an Brezilya'nın Ulusal Kütüphane'sinde saklanıyor. Bazı akademisyenler belgenin sahte olduğunu düşünse de Elyazması 512'nin etkilediği tek kâşif Fawcett değildi. Kâşif Richard Burton da 1860'larda Brezilya'daki gezileri sırasında Elyazması 512'ye büyük ilgi göstermişti.

DEV GİBİ BİNALAR, KOCAMAN BİR MEYDAN

Sömürgecilerin açgözlülüğünün yerliler üzerindeki etkilerini büyük bir esefle anlatan Fawcett, İspanyolların ve Portekizlilerin 16'ncı ve 17'nci yüzyıllardaki kayıtlarında belirttiği üzere, yağmur ormanlarında çok gelişmiş medeniyetler yaşamış olduğuna inanıyordu.

Söz konusu kayıtlarda "çok büyük yerleşimler"den ve "ormanın içlerine giren düzgün yollardan" bahsediliyordu. Özellikle bir belge Fawcett'i büyülemişti. Elyazması 512 olarak bilinen bu Portekizce metnin maceracıların ve define avcılarının söylenceleri olduğu iddia ediliyordu.

Buna göre, değerli metaller arayan maceracılar, 1753 yılında dev gibi binaları, yolları ve kocaman bir meydanı olan yıkık bir şehir bulmuştu. Meydanın her bir köşesinde, Roma tarzıyla inşa edilmiş sivri uçlu kuleler olduğu da belgede yazılıydı.

BELGENİN HAKİKİLİĞİ TARTIŞILIYOR

Günümüzde araştırmacılar elyazmasının hakikiliği konusunda fikir ayrılıkları yaşıyor. Şüpheciler belgenin sahte olduğunu belirterek zamanlamaya dikkat çekiyor. Brezilya'nın, Portekiz sömürgesinden 1825 yılında kurtulduğuna dikkat çeken bu grup, yeni kurulmuş ve özgüveni zayıf bir cumhuriyetin topraklarında yaşamış ve tıpkı Orta Amerika'daki Maya yerleşimlerine benzeyen antik medeniyetleri anlatan bir belge keşfedilmesinin manidar olduğunu belirtiyor.

Öte yandan o dönemde aralarında Fawcett'in de olduğu birçok kişi belgeyi hakiki kabul ediyordu. Bu gruptakiler yağmur ormanlarında yaşayan gelişmiş medeniyetlerle ilgili anlatıların doğruluğuna ikna olmuştu. Hatta Fawcett böyle bir yeri bulma konusunda adeta takıntılı hale gelmişti.

Ne var ki Fawcett, Elyazması 512'de yer alan iddialardan etkilenmekle birlikte hedefi hiçbir zaman metinde bahsedilen şehri bulmak olmadı.

SON OLARAK EŞİNE BİR MEKTUP GÖNDERDİ

Elyazması 512'de bahsedilen yerleşim, Brezilya'nın kuzeydoğusunda bulunuyor. Ancak Fawcett, açıklamadığı bazı başka kaynaklara dayanarak, ülkenin orta batısındaki Mato Grosso bölgesindeki vahşi topraklarda var olmuş bir kayıp medeniyet olduğuna inanıyordu. Bu şehre "Z" adını vermişti.

Fawcett Nisan 1925'te Z'yi bulmak için Cuiaba'dan yola çıktı. Yanında en büyük oğlu Jack ile oğlunun yakın arkadaşı Raleigh Rimell de vardı. Kafileden alınan son haber, Fawcett'in eşine gönderdiği ve "Önümüzdeki yıla kadar medeniyetten kaybolacağız. Bizi çok uzakta, medeni adamın ayak basmadığı ormanlarda hayal et" ifadelerini kullandığı mektuptu.

AKIBETİ BİR TÜRLÜ AYDINLATILAMADI

Fawcett, bu satırları kaleme alırken abartıyordu belki ama üç adam bir noktada gerçekten kayboldu. Vahşi hayvanlar ya da insanlar tarafından öldürülmüş olabilecekleri üzerinde duruldu. Yaşananları aydınlatmak için çok sayıda keşif gezisi düzenlendi. Bunlardan birine James Bond romanlarının yazarı Ian Fleming'in kardeşi Peter Fleming liderlik ediyordu. Söz konusu keşif gezilerinin birçoğu da trajediyle sonuçlandı. Ancak tüm çabalar sonuçsuz kaldı ve Fawcett'in başına ne geldiği bir türlü aydınlatılamadı.

1952 yılında Antropolog Orlando Villas-Boas, Fawcett'in kemiklerini bulduğunu ve Kalapalo yerlilerinin İngiliz gezgini öldürdüklerini itiraf ettiklerini duyurdu. Ancak yapılan adli tıp çalışmalarıyla kemiklerin Fawcett'e ait olmadığı tespit edildi.

INDIANA JONES'A İLHAM OLDU

Fawcett'in hikâyesi popüler kültür üzerinde büyük etkiler yaptı. Örneğin Indiana Jones karakterinin ilham kaynaklarından biri Fawcett. Öte yandan David Grann de 2016'da filme uyarlanan "The Lost City of Z: A Tale of Deadly Obsession in the Amazon" (Kayıp Şehir Z: Amazon'da Ölümcül Takıntının Hikâyesi) kitabında Fawcett'i anlatıyor.

Grann, kitapta Kalapalo yerlilerinin Fawcett'i öldürmedikleri yönündeki ifadelerine de yer veriyor. Yerlilerin anlattığına göre, Fawcett'in kampından yükselen dumanlar birkaç gün sonra sona erdi. Kalapalo yerlilerine göre, Fawcett ve beraberindekileri öldürenler doğudaki topraklarda yaşayan "düşman" insanlardı.

Z BULUNABİLDİ Mİ BİLİNMEZ AMA KUHİKUGU BULUNDU

Hayatının son günlerinin gizemi halen aydınlatılamamış olsa da Fawcett'in aradığı kayıp şehir bulunmuş olabilir. 1920'lerden günümüze yapılan çalışmalarda, Mato Grosso'nun kuzeydoğusunda çok büyük şehir yerleşimleri bulundu.

Bu yerleşimler günümüzde Xingu Yerli Parkı'nın sınırları içinde yer alıyor. Kuhikugu ismini taşıyan şehir oldukça gelişmiş caddeler, köprüler ve büyük meydanlardan oluyor. Yakın zamanda yapılan ışıklı radar taramalarında bundan 1500 ila 400 yıl önce Amazon'un bu bölümünün çok büyük bir yerleşime ev sahipliği yaptığı da keşfedildi.

Sözün kısası Z'nin gerçek adı ve yeri halen gizemini korusa da Fawcett'in gizli antik şehre dair içgüdüleri oldukça isabetliydi.

National Geographic'in "The man who died searching for the Lost City of Z" başlıklı haberinden derlenmiştir.