Hep gözümüzün önünde duran ama hiç görmediğimiz kuş evleri

Günlük hayatın koşturmasında gözümüzden kaçan mimari ayrıntılardan biri tarihi kuş evleri. Halbuki başımızı kaldırıp bir baksak, cami saçaklarının altında oya gibi işlenmiş duran kuş evlerini hemen göreceğiz. Ne yazık ki çok uzun bir süredir yapılarda kuş evlerine yer verilmiyor.Bu nedenle hemen hemen hepsi tarihi detaylar olarak karşımıza çıkıyor. Biz de Kuş Evleri kitabının yazarı, mimar Cengiz Beştaş’ın rehberliğinde bu yapıların peşine düştük. Nam-ı diğer kuşhanelerden İstanbul’da 20’ye yakın bulunmakta. Rotamız Taksim’den başlayıp, Üsküdar’da son buluyor. Gezimizin sonunda acıkanlar için mola da vereceğiz. Mimar Cengiz Bektaş, ‘Osmanlı mimarisinde kullanılan kuş evler, insanlarla hayvanlar arasındaki sıcak dostluğun eseri. Bugünkü yapılarda bu sık görülmüyor’ diyor. İstanbul’daki en eski kuş evleri, 16. yüzyıla ait Mimar Sinan yapılarında bulunuyor. Bunlar genellikle oyuk şeklindeki kuş yuvaları. Bugün gözümüze çarpan örneklerin çoğu 18 ve 19. yüzyıllarda yapılmış olanlar. Kuş evleriyle ilgili bilgi çok kısıtlı. Ancak üzerinde bulunduğu yapının tarihi ve mimari özelliklerinden, o kuş eviyle ilgili bilgi edinebiliyoruz. Ama bazıları da yapıya sonradan eklenmiş. Bu örneklerden biri Taksim Su Maksemi. Bu yapıda yer alan kuş evleri 19. yüzyılda eklenmiş. Biz de bu yapıyla gezimize başlıyoruz. İstiklal Caddesi’nin girişinde yer alan yapının üzerinde iki tane kuş evi bulunuyor. Gazete ve dergi satan kioskun yanında, köşedeki çeşmenin hemen üzerinde duruyorlar. İstanbul Ansiklopedisi’nde, ‘Son şeklini 1839 yılında alan Taksim Su Maksemi sekiz köşeli, küfeki taşından bir gövdeye ve yine piramidal, sekiz köşeli bir çatıya sahip. Kapının yer aldığı cephede, kapı üzerinde yay kemerli bir pencere bulunmakta. Bu pencerenin iki yanında minik konsollar üzerine oturmuş geleneksel Türk mimarisi hatları ile iki adet kuş köşkü yer alıyor’ deniyor. KÜÇÜK BİR SARAYI ANDIRIYORİkinci durağımız Topkapı Sarayı içinde yer alan Darphane-i Amire binası. Yapı son şeklini 1832 yılında almış. Taksim’den kalkan Sultananmet otobüsleriyle ulaşabilirsiniz buraya. Günümüzde önemli sergi ve gösterilere ev sahipliği yapan Darphane-i Amire binasının iç avlu duvarlarında iki tane kuş evi var. Avluya Aya İrini tarafındaki kapıdan girin. Karşınıza iki yol çıkacak. Soldakini takip ederseniz dış duvardaki kuş eviyle karşılaşacaksınız. Bu kuş evi diğerine göre biraz daha eski ve küçük. Büyük ve daha heybetli olan ikincisi darphane bölümde yer alıyor. Yani aşağıya doğru biraz daha yürüyeceksiniz. Bu bölüme girmek için güvenlik görevlilerinden izin almak gerekiyor. Ama merak etmeyin, yetkililer bu konuda gayet yardımsever. İkinci kuş evi gotik bir şatonun minyatürü adeta. BACA DEĞİL KUŞ EVİSultanahmet’ten Karaköy’e yürüyerek inerseniz, buradan şehirhatları vapuru ile Anadolu yakasına, Haydarpaşa’ya geçebilirsiniz. Haydarpaşa iskelesinin çatısında bacaya benzer bir detay göreceksiniz. Belki bugüne kadar çok görmüşsünüzdür de sadece bir baca olduğunu düşünmüşsünüzdür. Oysa bu yapı baca değil, bir kuş evidir. Mimar Vedat Tek’in 1915 yılında yaptığı iskele, Osmanlı döneminin son eserlerinden biri. İskelenin çatısında iki tane kuş evi bulunuyor. Üsküdar’a doğru yola çıkıyoruz. Kadıköy’den Üsküdar’a kalkan dolmuşlar bu iş için ideal. Çiçekçi durağına gelip sola doğru giden yolu takip ettiğinizde karşınıza 1801 yılında III. Selim tarafından yaptırılan Selimiye Camii çıkar. Bu caminin ön yan cephesinde de bir kuş evi var. Gidip görebilirsiniz, fakat cami askeri bölge içinde kaldığından fotoğraf çekmek yasak. ÜSKÜDAR CAMİLERİ KUŞ EVİ DOLUÜsküdar Meydanı’na Çiçekçi durağından yürüyerek inebilirsiniz. Meydana geldiğinizde çarşının karşısında Yeni Valide Cami sizi karşılar. Üçüncü Ahmet’in annesi Gülnüş Emetullah Rabia Sultan tarafından yaptırılan bu yapının içinde iki tane kuş evi bulunuyor. İkisi de cami minyatürünü andırıyor. 1710 yılında biten eser, klasik dönem üslubunun etkisinde. Caminin subaşısı Mimar Bekir. Üsküdar Meydanı’nda bulunan PTT Merkez Müdürlüğü yanındaki yokuşu takip ettiğinizde Ayazma Camii’ne varacaksınız. 1760-1761 yıllarında Sultan III. Mustafa tarafından annesi Mihrişah Emine Sultan ile kardeşi Şehzade Süleyman adlarına yaptırılan cami, mimar Mehmed Tahir Ağa`nın eseri. Duvarlarında küçük konsol çıkmaları üzerinde oturan tam bir Türk köşkünün minyatür modeli biçiminde kuş evleri görülüyor. Fıstıkağacı’na çıkan yokuşun hemen başında bulunan Kanaat Lokantası, mola vermek için doğru adres. 06.00-23.00 arası servis yapılıyor. İlk defa Kanaat’e uğrayacaksanız, etli Özbek pilavı ve elbasan tava mutlaka denenmeli. Tel: (0216) 333 37 91. İLK ÖRNEK TAŞLAR ZİYAN OLMASIN DİYE YAPILDI Kuş evlerinin ilk örnekleri tutumluluk nedeniyle ortaya çıkmış. Taş yontulurken köşesi kopunca, taşı atmak istemeyen ustalar, taşı yine de kullanırmış. Böylece tüm taşlar birleştirilince ortada bir oyuk kalırmış. İşte kuş evlerinin ilk örnekleri böyle ortaya çıkmış. Zamanla kuş dışkılarının cepheye değmemesi için çıkıntılı kuş evleri yapılmış. Sonra da kuşların yağmurdan koruması için bu yapılara, ufak çatılar eklenmiş. Osmanlı mimarisinde kuş evlerin gelişmesinde serçe ve güvercinin dinsel açıdan önemli olmasının payı büyük. Fakat Cengiz Bektaş bu gelişimi sadece buna bağlamak yanlış olur’ diyor: ‘O zaman hayvanlara günümüze oranla daha fazla değer verilirdi, kuş evler bunun kanıtı’.Kuş evleri hakkında daha detaylı bilgi edinmek için Cengiz Bektaş’ın geçen mayıs ayında çıkardığı Kuş Evleri adlı kitabını inceleyebilirsiniz. Kitapta, İstanbul dışında bulunan kuş evleri de yer alıyor. İstanbul, Doğubeyazıt, Tokat, Amasya, Kayseri, Ankara, Kastomonu, Niğde, Nevşehir, Antakya, İzmir, Bolu, Bursa, Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne’de yer alan kuş evleri fotoğraflarıyla birlikte bulabilirsiniz.DİĞERLERİ NEREDEİstanbul’un birçok bölgesinde kuş evlere rastlamak mümkün. Gezi rotanıza isterseniz bu yapıları da ekleyebilirsiniz. Üsküdar Yeni Valide Çarşısı, Doğancılar Camii, Eminönü Yeni Cami ve Büyük Yeni Han (Çakmakçılar Yokuşu), Eyüp Zal Mahmut Paşa Camii, Eyüp Sultan Camii, Edirnekapı Mihrimah Sultan Camii, Laleli Sultan III. Mustafa Türbesi ve Taşhan, Çemberlitaş Nuruosmaniye Cami, Fatih Camii ve Kitaplığı, Amcazade Hüseyin Paşa Medresesi, Bayezıt Kara Mustafa Paşa Külliyesi, Yenibahçe Mesih Mehmet Paşa Camii ve Bali Paşa Camii.�