Bayram mı alışveriş mi? Black Friday (Kara Cuma)

Türkiye’de özel günler her zaman ayın günleriyle belirlenmiştir. Hatta bu yüzden kimi zaman hafta sonuna gelen bayramlar biraz üzüntü yaratır. Bu durum Amerika’da yok. 4 Temmuz haricinde diğer bütün özel günler ya hafta başı ya da haftanın son günü olarak belirlenmiş.

Kasımın son perşembe günü kutlanan Şükran Günü (Thanksgiving Day) ile Amerikalılar için tatil sezonu gayriresmi olarak başlıyor. Şükran Günü’nün tarihçesi Avrupa’dan gelen Plymouth kolonisinin kendilerine yardım eden Wampanoug yerlilerini yemeğe davet ederek bir ziyafet vermesi ve yemekte hindi sunulmasına dayanıyor.

Bu hikâyenin doğruluğu artık tartışılsa da Şükran Günü, Amerikan tarihinin en büyük geleneksel bayramı olmayı sürdürüyor.
Aslında bugünün Amerikalılar için anlamı oldukça fazla. Kimileri için artık sık görüşemeyen aile bireylerinin bir araya geldiği bir gün, kimileri içinse dört günlük bir tatil. Azınlıkta kalan bir gruba göreyse alışveriş çılgınlığının başlangıcı.
Bugünün spora da ayrı bir katkısı var. 1920’de Amerikan futboluna ilginin azalması ve insanların maçlara pek gitmemesi üzerine Şükran Günü’ne özel maç yapılması kararlaştırılıyor. Herkesin izinli olduğu bugün yapılan maçlara çok fazla rağbet oluyor.

Şimdilerde Şükran Günü maçları ayrı bir eğlence. Özellikle kimi aileler için yemek ve arkasından maç izlemek bir gelenek haline gelmiş. Yine de televizyonlarda izlenen tek etkinlik maç değil. Maçtan çok daha önce New York’ta yapılan geleneksel Macy’s Balon Geçidi de Şükran Günü’nün bir başka ilginç geleneği.

CUMA’YA GİTTİK, GELECEĞİZ

Mağaza zinciri Macy’s’in sponsor olduğu bu geçitte özellikle çizgi roman kahramanlarının devasa uçan balonları New York sokaklarından geçiyor. Sırf bu gösteriyi izlemek ve ertesi gün alışveriş yapmak için New York’a giden bir grup Amerikalı da var.

Bu grubun iple çektiği gün tabii ki Şükran Günü değil, hemen ertesinde mağazaların büyük indirimler uyguladığı Black Friday (Kara Cuma). Black Friday genellikle insanların tatilde olması ve yaklaşan yılbaşı sezonu düşünülerek mağazaların fazla satış yapması için çıkarılmış bir etkinlik. O gün çoğu mağaza sabah erken saatlerde kapılarını açıyor ve yüzde 50’ye varan indirimlerle satış yapıyor. Mağazaların kapısında geceden beklemeye başlayanlar artık alışıldık bir görüntü.

Hatta kimi mağazalar birkaç hafta önceden indirime girdiklerini duyuruyor ama esas indirimin ve alışveriş çılgınlığının Şükran Günü’nün ertesi olacağını herkes biliyor. Hatta kimi büyük mağazalar 24 saat açık.
Alışverişin bu kadar çok olduğu güne kara veya siyah anlamına gelen ‘black’ denmesinin nedeniyse zaman içinde değişiklik göstermiş. Önceleri Şükran Günü’nün ertesinde yoğun olan trafiği anlatmak için kullanılırken sonradan ekonomide bir firmanın kâra geçmesinin siyahla gösterilmesi nedeniyle black denmeye başlamış.

ALALIM VERELİM EKONOMİYE CAN VERELİM

2005 yılından itibaren ise Amerikalıların hayatında Siber Pazartesi (Cyber Monday) isimli bir kavram daha var. İnternetin gelişmesi ve alışveriş çılgınlığının inanılmaz boyutlara ulaşması üzerine çıkan bu yeni günde hafta sonu boyunca tatilde olan, aradığı eşyayı bulamayanların internetten sipariş vermesi hedefleniyor. Tabii fiyatlar yine indirimli olarak.

Alışverişin bu kadar çok olmasının ekonomiye katkıları artık herkesin dilinde. Hatta artan talebi karşılamak için büyük firmalar ve kargo şirketleri bu dönemde fazladan işçi alıyorlar. Ne var ki artan eleştiriler de arka arkaya geliyor.
Bu eleştirilerin başında Şükran Günü için bile artık kimi ailelerin bir araya gelmemesi ve dört günlük tatili alışverişe göre ayarlamaları var. Bunun en belirgin delili mağazaların vitrinlerinde görülüyor. Daha önceleri Cadılar Bayramı zamanı turuncu olan vitrinlerde balkabağından sonra sırayı Şükran Günü için hindi alırdı. Ne var ki özellikle son iki, üç yıldır Cadılar Bayramı’ndan sonra vitrinlerde yılbaşı süsleri görünmeye başladı.

Doğal olarak Şükran Günü ve Black Friday’de açık olan mağazaların çalışanlarının eleştirisi var. Herkesin tatil yaptığı bir günde ailesiyle olmak isteyen fakat çalışmak zorunda kalan işçilerin haklı sesi her sene giderek daha fazla duyulmaya başladı.

İyi ve kötü yanlarıyla Amerika için bir tatil dönemi daha geldi. Şimdi Şükran Günü sofralarına aileler oturmuş ve hindiler pişerken belki ufak bir de anekdotu belirtme zamanı. Amerika’nın sembolü kel kartaldır ancak bu simge belirlenirken diğer seçenek hindiymiş. Hatta Benjamin Franklin hindinin seçilmesinden yanaymış çünkü hindiye cesur kuş denmesinden dolayı onun da tıpkı kendileri gibi İngiliz askerlerine saldırmakta hiç çekince duymayacağını düşünüyormuş.

GÜNDEN KALANLAR

* Havanın çok soğuk olmasına ve kimi noktalarda yer yer kar olmasına rağmen bazı Amerikalilar bir gün önceden mağazaların önünde sıraya girmişler.

* John isimli bir genç, arkadaşı Arthur ile dün akşam saat 17.00 gibi geldiklerini, dönüşümlü olarak sırada beklediklerini anlatıyor. Bu John ve Arthur’un ilk Black Friday’i değil. Hatta onlar için Şükran Günü Black Friday icin sıraya girilecek bir gün. John ve Arthur bir gün önceden beklemelerine karşın sıranın başında değiller. Onlardan önce davrananlar olmuş. Ancak ikili mağaza kapılarını açtığında istedikleri TV’yi alacaklarına emin.

* Alberto Batz, Guatemala’dan yıllar önce Amerika’ya gelmiş. Gelecek yıl nişanlısı Alma Hernandez ile evlenmeyi düşünüyor. Erkenden sıraya girmişler. İkisi de Black Friday’i seviyor: “Aradığın her şeyi ucuza bulabilmek çok güzel.” İkisinin de öncelikli isteği televizyon ama kıyafetlere de zaman ayıracaklarını söylüyorlar.

* Alışveriş çılgınlığına katılmayanlar da var. Jose Luna bunlardan biri. Onun bu çılgınlığa katılmamasının nedeniyse mağazaların esasında popüler olan ürünlerden cok azını bugünde satışa çıkarması: “Şayet istediğim televizyonu bulacağıma inansam alışveriş yaparım. Ancak biliyorum ki dün öğlenden sıraya girmem lazımdı bunun için. Çünkü o televizyondan iki veya üç tane satışa çıkar bugün. Bir televizyon için de bir gün önceden sıraya girilmez.”